Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xvj. Capittel.

1 Paulus tot Derben ende Lystren gekomen zijnde, besnijdt Timotheum, ende neemt hem mede op de reyse. 4 ende geeft den Gemeynten daer hy door reyst de ordonnantien der Apostelen te onderhouden. 6 Wort van den H. Geest verhindert het Euangelium in Asien ende Mysien te prediken. 9 ende door een gesichte in Macedonien geroepen. 13 Predickt buyten Philippis, alwaer Lydia hem hoorende, gelooft in Christum, ende wort met haer huys-gesin gedoopt. 16 Drijft eenen waerseggenden geest uyt eene dienst-maeght. 19 waer over hy ende Silas van de heeren der dienst-maeght by de Overste worden beschuldight. 22 ende van de Hooft-mannen gegeesselt ende in de gevangenisse geworpen. 25 welcke met een aerd-bevinge des nachts wordt geopent. 27 De stock-waerder hier van ontwaeckt zijnde, wilt hem selven dooden. 28 maer door Pauli aensprake ende onderrichtinge gelooft hy aen Christum, wort met de sijne gedoopt, ende bewijst haer alle vriendschap. 35 De Hooft-mannen bevelen door hare boden datmen'se sal los laten. 37 maer Paulus beroept hem op sijn burgerschap van Roomen, ende wil van haer selve uyt-geleydt worden. 39 't welck daer nae geschiedt, ende sy vertrecken van daer.

1

ENde hy quam tot ¹ Derben ende Lystren: ende siet, aldaer was een seker Discipel, met name ² Timotheus, sone van eene ³ geloovige Ioodsche ⁴ vrouwe, maer van eenen ⁵ Grieckschen vader.

1 Van dese steden siet Actor. 14.6.

2 Van desen Timotheus siet breeder, Act. 17.14. ende 19.22. ende 20.4. Rom. 16.21. 1.Cor. 4.17. Philip. 2.19. 1.Thes. 3.2. ende voornamelick 1.Timoth. 1.2.

3 D. is, die bekeert was tot het Christen geloove.

4 N. genaemt Eunice. Siet van haer, als oock van sijne groot-moeder Loide. 2.Timoth. 2.5.

5 Gr. van een vader een Grieck. Dat is, van Griecksche ende Heydensche afkomste ende religie: 't welck de oorsake was, dat Timotheus niet en was besneden.

2

^a Welcken [goede] ⁶ getuygenisse gegeven wiert van de broederen te Lystren ende Iconien.

a Actor. 6.3.

6 N. van Godtsalicheyt ende ervarentheyt inde heylige Schriftuere. 2.Tim. 3.15.

3

Dese wilde Paulus dat met hem souden ⁷ reysen: ende hy nam ende besneedt hem, ^{b 8} om der Ioden wille die in die plaetsen waren: want sy kenden alle sijnen vader, ⁹ dat hy een Grieck was.

7 Gr. uytgaen.

b 1.Cor. 9.20. Gal. 2.3.

8 Namel. op dat de swack-geloovige Ioden sijnen dienst niet en souden verwerpen, om dat hy onbesneden was. Want sy en verstonden noch niet dat de Besnijdenisse nu afgedaen was, ende haer eynde genomen hadde. Ende also gebruyckt Paulus de Besnijdenisse hier als een middel-matige sake, hoedanighe altijdt tot stichtinge der swacke ende sonder aenstoot moeten gebruyckt worden. 1.Corint. 9.19. Doch als hy te doen gehadt heeft niet met swacke, maer met hardtneckige Ioden, die de Besnijdenisse drongen als noch noodigh ter saligheyt, so en heeft hy om harent wille Titum niet willen laten besnijden. Siet Galat. 2.3.

9 Ende dat over sulcks Timotheus sijn sone niet besneden en was.

4

Ende alsoo sy de steden door-reysden, gaven sy haer ¹⁰ de ordonnantien over, ^c die van de Apostelen ende de Ouderlingen te Ierusalem ¹¹ goet gevonden waren, om [die] te onderhouden.

10 Gr. dogmata, dat is, meyningen, goedachtingen: van welcke siet Actor. 15.20.

c Actor. 15.20.

11 Gr. ge-oordeelt, ofte, besloten.

5

De Gemeynten dan wierden bevestight in den ¹² geloove: ende wierden dagelicks overvloediger in getal.

12 Namel. soo in't bysonder van de Christelicke vryheyt ende gebruyck der selve, als in't gemeyn van alle andere stucken des geloofs.

6

Ende als sy ¹³ Phrygien, ende het landt van ¹⁴ Galatien door-gereyst hadden, wierden sy ¹⁵ van den heyligen Geest ¹⁶ verhindert het woordt in ¹⁷ Asien te spreken.

13 Een landtschap in kleyn Asien, tusschen Mysia, Galatia, ende Lycaonia.

14 Een landtschap in kleyn Asien, waer van siet Galat. 1.2.

15 D. door een innerlicke aensprake Godts door sijnen Geest.

16 Namel. voor dien tijdt: want namaels heeft Paulus aldaer het woort des Euangeliums ontrent twee jaren lanck gepredickt. Siet Actor. 19.10. alsoo heeft de Heylige Geest den Apostelen voorgeschreven, wat ordre sy souden houden in't reysen ende het woordt te prediken, het een volck voor ende het ander nae.

17 Dit was het derde deel van de bewoonde ende doe bekende werelt, waer van Europa ende Aphrica de twee andere deelen waren, hoe wel het hier schijnt genomen te worden voor kleyn Asien.

7

[Ende] aen ¹⁸ Mysien gekomen zijnde, pooghden sy na ¹⁹ Bithynien te reysen: ende ²⁰ de Geest en ²¹ liet het haer niet toe.

18 Een landtschap in kleyn Asien tusschen Troas ende Phrygia.

19 Een landtschap gelegen dicht by Troas tegen over Thracien, streckende aen Pontus Euxinus, ofte de swarte zee.

20 Namel. Iesu, het welck in vele oude boecken daer by staet.

21 Siet de aenteeck. op het voorgaende vers.

8

Ende sy Mysien voor by gereyst zijnde, ^d quamen af tot ²² Troas.

d 2.Cor. 2.12.

22 Met desen name wort genaemt een geheele landt-streke, daer eertijts oudt Trojen gestaen heeft, anders genaemt kleyn Phrygien, ende oock een stadt in de selve landt-streke, die oock Antigonia ende Alexandria genaemt is geweest, van welcke hier gesproken wort. Siet Actor. 20.6. 2.Corinth. 2.12. 2.Timoth. 4.13.

9

Ende van Paulo wiert in der nacht een gesichte gezien: daer was een Macedonisch man staende, die hem badt ende seyde, Komt over in ²³ Macedonien, ende ²⁴ helpt ons.

23 Dit was een groot landtschap in Europa, tusschen Epirus ende Thracien, streckende sich aen d' eene zijde aen de Egeische zee, nae genaemt Archipelago.

24 Namel. nae de ziele met de predicatie des Euangeliums.

10

Als hy nu dit gesichte gesien hadde, so sochten ²⁵ wy terstont na Macedonien te reysen, ²⁶ besluytende [daer uyt] dat ons de Heere geroepen hadde, om den selven het Euangelium te vercondigen.

25 Daeruyt blijckt, dat Lucas doe in het geselschap des Apostels was. Siet oock Coloss. 4.14. ende Philem. vers 24.

26 Van de beteeckenissen van dit woordt siet Actor. 9.22.

11

Van Troas dan afgevaren zijnde, liepen wy recht na ²⁷ Samothracen, ende den volgenden [dagh] na ²⁸ Neapolis.

27 Een eylant in de Egeische zee, dicht by het vaste lant van Thracien, alsoo genaemt om dat het bewoont wiert, eensdeels met inwoonders uyt Thracien, ende eensdeels uyt Samos gesproten.

28 Een stadt gelegen op de grensen van Thracien ende Macedonien, niet verre van Philippi tegen over het eylandt Thasus.

12

Ende van daer na ²⁹ Philippi, welcke is ³⁰ de eerste stadt deses deels van Macedonien, ³¹ een colonie. Ende wy onthielden ons in die stadt etlicke dagen.

29 Dese stadt was eertijts Dathos genaemt, ende daer nae Philippi vernaemt, van Philippus Coninck van Macedonien, die de selve vervallen zijnde wederom heeft opgebouwt. Siet Philip. 1.1.

30 Nam. als men van Samothracen nae Macedonien over-scheept.

31 So wierden in't Latijn genaemt de steden, die van de Romeynen ofte gebouwt, ofte met Roomsche inwoonders beplant ende beset wierden, om het lant daer ontrent te bouwen, ende de palen van het Roomsche rijck te versekeren: waer van de stadt Colen oock noch haren naem heeft. Siet vers 21.

13

Ende op den dagh des Sabbaths gingen wy buyten de stadt aen de riviere, daer ³² het gebedt plach te geschieden: ende ne-

32 Namel. het gemeyn gebedt der Ioden. Ofte, daer een Bede-huys, ofte, Synagoge der Ioden was: ende daer uyt schijnt dat de Heydenen aldaer den Ioden in hare stadt sulcks niet en hebben willen toe-laten.

[fol. 68v]

der geseten zijnde, spraken wy tot de ³³ vrouwen die t'samen gekomen waren.

33 Nam. Ioodsche vrouwen, welker getal aldaer schijnt het meeste geweest te zijn.

14

Ende een sekere vrouwe, met name Lydia, een purper-verkoopster, ³⁴ van de stadt Thyatiren, die Godt diende, hoorde [ons]: ³⁵ welcker herte de Heere heeft geopent, dat sy ³⁶ acht name op het gene van Paulo gesproken wiert.

34 N geboortigh. Dese stadt lagh aen de palen van de landschappen van Lydien ende Mysien. Siet van de selve Apoc. 2.18.

35 Namel. door de kracht sijns heyligen Geests haer verstant verlichtende, ende haren wille neygende tot gehoorsaemheyt des geloofs.

36 Ofte, haer hielt aen 't gene, etc.

15

Ende als sy gedoopt was ende haer ³⁷ huys, badt sy [ons] seggende, Indien ghy hebt geoordeelt dat ick ³⁸ den Heere getrouwe ben, so komt in mijn huys ende ³⁹ blijft'er. ^e Ende sy ⁴⁰ dwanck ons.

37 Dat is, gantsch huysgesin.

38 Ofte, aen den Heere, N. Christo, geloovich ben.

39 D. logeert'er, so lange ghy hier sult zijn.

e Gen. 19.3. ende 33.11. Iud. 19.21. Luc. 24.29. Hebr. 13.2.

40 N. met vriendelick bidden ende aenhouden.

16

Ende het geschiedde als wy ⁴¹ tot het gebedt henen gingen, dat een sekere ⁴² dienstmaeghd ^f hebbende ⁴³ eenen waerseggenden geest, ons ontmoette, welcke haren heeren ^g groot gewin toebracht met waerseggen.

41 D. tot de plaetse daermen het gebedt dede: ofte tot het bede-huys.

42 Gr. Paidiske. het welck in't gemeyn een meysken beteekent, Actor. 12.13. maer hier een dienst-maegt ofte slavinne, want van hare heeren wort gesproken vers 19.

f 1.Sam. 28.7.

43 Gr. eenen geest van Python, met welcken naem de waerseggende geest Apollo by de heydenen genaemt wierd, van de stadt Pytho, die daer nae Delphi genaemt is, al waer hy eenen tempel hadde, ende sijne waerseggingen meest dede. Ende alsoo wierden oock genaemt allerley waerseggende boose geesten, die gemeynlick den menschen die haer raet vraeghden, antwoorde gaven. 1.Sam. 28.7.

g Actor. 19.24.

17

De selve volghde Paulum ende ons achter aen, ende riep, seggende, ⁴⁴ Dese menschen zijn dienstknechten Godts des Allerhooghsten die ⁴⁵ ons den wegh der saligheyt verkondigen.

44 Hoe wel dese onreyne geest daer aen de waerheyt seyde, so heeft hy nochtans daer mede voor gehad de leere der Apostelen verdacht te maken. Siet diergelijck Marc. 1.25. Luc. 4.41.

45 And. u lieden.

18

Ende dit dede sy vele dagen lanck. Maer Paulus [daer over] ⁴⁶ te onvreden zijnde, keerde hem om, ende seyde tot den geest, Ick gebiede u in den name Iesu Christi, dat ghy ⁴⁷ van haer uytgaet. ^h Ende hy ginck uyt ter selver uyre.

46 Ofte, moeyelick zijnde: soo over d' elende van dit meysken, als over de bedriegerye des Satans, waer door de arme menschen verleyt wierden. Siet Marc. 1.25.

47 Namel. van dese dienstmaeght.

h Marc. 16.17.

19

Al nu ⁴⁸ de heeren van de selve sagen dat de hope hares gewins ⁴⁹ wech was, ⁱ grepen sy Paulum ende Silam ende trocken'se na ⁵⁰ de merckt voor ⁵¹ de Overste.

48 Wiens slavinne sy was.

49 Gr. uytgegaen was, gelijck als met desen onreynen geest.

i 2.Corinth. 6.5.

50 Ofte, gericht-plaetse.

51 Dese wierden in de Colonien van de Romeynen genaemt Decuriones.

20

Ende als sy'se tot ⁵² de Hooft-mannen gebracht hadden, seyden sy, ^k Dese menschen beroeren onse stadt, daer sy ⁵³ Ioden zijn.

52 Gr. Strategoi, die van de Romeynen Duumviri genaemt wierden, ende in de Colonien het opperste gesach hadden.

k Actor. 17.6. 1.Reg. 18.17.

53 De name van Ioden was seer gehaet onder de Heydenen.

21

Ende sy vercondigen ⁵⁴ zeden, die ons niet geoorloft en zijn aen te nemen, noch te doen, alsoo wy Romeynen zijn.

54 D. wijsen om Godt te dienen, andere als de Romeynen ende Heydenen hadden.

22

Ende de schare stondt gesamentlick tegen haer op: ende de Hooftmannen ⁵⁵ haer de cleederen afgescheurt hebbende, ^l bevalen'se te ⁵⁶ geesselen.

55 Namelick, den Apostel ende Sile.

l 2.Corint. 11.25. 1.Thess. 2.2.

56 Ofte, met gaerden slaen.

23

Ende als sy haer vele slagen ⁵⁷ gegeven hadden, wierpen sy'se inde gevangenisse, ende geboden den ⁵⁸ stock-waerder dat hy'se ⁵⁹ sekerlick bewaren soude.

57 Gr. opgeleght.

58 Gr. bewaerder der gevangene, Cippier.

59 D. in goede versekeringe, stricktelick.

24

Dewelcke sulck een gebodt ontfangen hebbende, wierp haer in den binnensten kercker, ende versekerde hare voeten in den ⁶⁰ stock.

60 Gr. in het hout: Namel. eenen houten block ofte instrument, daer in de voeten gesloten wierden.

25

Ende ontrent de middernacht ^m baden Paulus ende Silas, ende ⁶¹ songen Gode lof-sangen: ende ⁶² de gevangene hoorden na haer.

m Actor. 4.31.

61 N. verblijdt zijnde datse om Christi name leden. Actor. 5.41.

62 N. de ander gevangene.

26

Ende daer geschiedde snellick een groote aerdbevinge, also dat de fondamenten des kerckers ⁶³ beweeght wierden: ⁿ ende terstondt wierden alle de deuren ⁶⁴ geopent, ende de banden van alle wierden los.

63 Gr. op ende neder geschuddet wierden: tot een teecken, dat Godt het gebedt sijner dienaren verhoort hadde. Actor. 4.31.

n Actor. 5.19. ende 12.7.

64 N. van selfs, door de kracht Godts.

27

Ende de stockwaerder wacker geworden zijnde, ende siende de deuren der gevangenisse geopent, trock een sweerdt, ende soude hemselven ⁶⁵ omgebracht hebben, meynende dat de gevangene ontvloden waren.

65 Namel. om te ontgaen een wreeder doodt, die hy vreesde hem te sullen aengedaen worden, soo de gevangene ontkomen waren.

28

Maer Paulus riep met ⁶⁶ grooter stemme, seggende, En doet u selven geen quaet: want wy zijn alle hier.

66 D. luyder.

29

Ende als hy licht ge-eyscht hadde, spranck hy in, ende wiert zeer bevende, ende viel voor Paulo ende Sila neder [aende voeten].

30

Ende haer ⁶⁷ buyten gebracht hebbende, seyde hy, ^o [Lieve] Heeren, wat moet ick doen, opdat ick salich worde?

67 N. uyt den binnensten kercker in sijn huys.

o Luc. 3.10. Actor. 2.37. ende 9.6.

31

Ende sy seyden, ^p Gelooft in den Heer Iesum Christum, ende ghy sult saligh worden, ghy ende ⁶⁸ uw' huys.

p Ioan. 3.16, 36. ende 6.47. 1.Ioan. 5.10.

68 D. is, huysgesin, uwe vrouwe ende kinderen, als kinderen des verbonts. Siet Actor. 2.39.

32

En sy spraken tot hem het woort des Heeren, ende tot alle die in sijn huys waren.

33

Ende hy nam haer tot hem in de selve uyre des nachts, ende ⁶⁹ wiesch [haer] van de stramen: ende hy wierdt terstont gedoopt, ende alle de sijne.

69 N. van 't geronnen bloedt door de geesselinge veroorsaeckt, om de wonden te versachten.

34

Ende hy bracht'se in sijn huys, ^q ende settede [haer] ⁷⁰ de tafel voor, ende ⁷¹ verheughde hem, dat hy met al sijn huys aen Godt ⁷² geloovigh geworden was.

q Luc. 5.29. ende 19.6.

70 Namel. met spijse ende dranck.

71 Siet diergelijck Actor. 9.39.

72 Gr. gelooft hadde.

35

Ende als het dagh geworden was, sonden de Hooft-mannen ⁷³ de Stadts dienaers, seggende: Laet die menschen los.

73 Gr. Roeden-dragers: soo wierden de dienaers ofte boden van de steden ghenaemt, om datse gingen met stocxkens, roeden, ofte gaerden.

36

Ende de stockwaerder boodschapte dese woorden aen Paulum, [seggende], De Hooftmannen hebben gesonden dat ghy soudt los gelaten worden: Gaet dan nu uyt, ende reyst henen in vrede.

37

Maer Paulus seyde ⁷⁴ tot haer, Sy hebben ons ⁷⁵ die Romeynen zijn, ⁷⁶ onveroordeelt in't openbaer gegeesselt, ende in de gevangenisse geworpen, ende werpen'se ons nu heymelijck daer uyt? ⁷⁷ Niet alsoo: maer dat'se selve komen, ende ons uytleyden.

74 Namel. tot de stadts-dienaers.

75 Gr. Romeynsche menschen. dat is, hebbende het recht van de burgers van Roomen, diemen niet en mocht geesselen. Siet Actor. 22.25. ende Val. Max. lib. 4. cap. 1.

76 D. niet alleen sonder schult, maer oock sonder eenige forme van rechtvoorderinge.

77 N. sal het toegaen.

38

Ende de stadts-dienaers boodschapten dese woorden wederom den Hoofdmannen: ende sy wierden bevreest, ⁷⁸ hoordende dat sy ⁷⁹ Romeynen waren.

78 Ofte, om datse hoorden.

79 N. diese tegen het recht van de burgeren van Roomen hadden doen geesselen. Vers 37.

39

Ende sy komende baden haer, ende als sy'se uyt-geleydt hadden ^r begeerden sy, dat'se ⁸⁰ uyt de stadt gaen souden.

r Matth. 8.34.

80 N. op dat tegen haer geen nieuw oproer en soude verweckt worden.

40

Ende uytgegaen zijnde uyt de gevangenisse, gingen sy in ⁸¹ tot Lydiam: ende de broeders gesien hebbende ⁸² vertroosteden ⁸³ sy de selve, ende gingen uyt [de stadt].

81 Ofte, ten huyse van Lydia. Vers 14, 15.

82 Nam. tegen de ergernisse van dese smaetheyt haer aengedaen.

83 N. Paulus ende Silas.