Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xix. Capittel.

1 Pilatus doet Christum geesselen, ende de krijghs-knechten bespotten ende mishandelen hem. 4 wort alsoo den Ioden vertoont. 6 d' Overpriesters roepen, Cruyst hem, doch Pilatus verklaert hem onschuldigh. 7 De Ioden beroepen haer op hare Wet. 8 waer op Pilatus Iesum naerder ondervraeght. 12 ende soeckt hem wederom los te laten, doch wort van de Ioden gedreyght met des Keysers ongenade. 16 waerom hy Christum overgeeft om gecruyst te worden. 17 Christus draeght sijn cruys. 18 wort gecruycight tusschen twee moordenaren. 19 Het opschrift des cruyces. 23 De krijghs-knechten verdeelen sijne kleederen. 25 Hy beveelt sijne moeder aen den Discipel, dien hy lief hadde. 28 heeft dorst, ende wort met edick gedrenckt. 30 geeft den geest. 31 Der moordenaren beenen worden gebroken. 34 ende Christi zijde doorsteken. 38 wort van Ioseph van Arimathea, ende van Nicodemus, met toelatinge Pilati, begraven.

1

¹ DOe ^a nam Pilatus dan Iesum, ende ² geesselde [hem].

1 N. als hy sach dat hy, door de voorgaende middelen by hem gebruyckt, Iesum niet en konde in het leven behouden.

a Matth. 27.26. Marc. 15.15.

2 D. dede hem geesselen. Siet de aent. op Matth. 27.26.

2

Ende de krijghs-knechten een kroone van doornen gevlochten hebbende, setteden die op sijn hooft, ende wierpen hem een purpuren ³ cleedt om.

3 Ofte, mantel, om met sijn Conincklick ampt te spotten. siet Matth. 27.28.

3

Ende seyden, Weest gegroet, ghy Coninck der Ioden. Ende sy gaven hem ⁴ kinneback-slagen.

4 Ofte, slagen met stocken, ofte gaerden, gelijck Mattheus uyt-druckt dat oock geschiet is, Matth. 27.30.

4

Pilatus dan quam wederom ⁵ uyt, ende seyde tot haer, Siet, ick brenge hem tot u lieden ⁶ uyt, op dat ghy wetet, dat ick in hem geen ⁷ schult en vinde.

5 Gr. uyt buyten. gelijck oock in 't vervolgh.

6 N. het rechthuys.

7 Ofte, oorsake, N. des doots.

5

Iesus dan quam uyt, dragende de doornencroone, ende ⁸ het purpuren cleedt. Ende [Pilatus] seyde tot haer, ⁹ Siet, de mensche.

8 Siet hier van de aenteeckeninge op Matth. 27.28.

9 N. hoe jammerlick hy mishandelt is: ende laet u daer mede genoegen, sonder voorder straffe over hem te begeeren.

6

Als hem dan de Overpriesters ende de dienaers sagen, riepen sy, seggende, Cruyst [hem], Cruyst [hem]. Pilatus seyde tot haer, Neemt ghy lieden hem ende cruyst [hem]. Want ick en vinde in hem geen schult.

7

De Ioden antwoordden hem, ^b Wy hebben ¹⁰ een Wet, ende na onse Wet moet hy sterven, ^c want ¹¹ hy heeft hem selven Godts Sone gemaeckt.

b Levit. 24.16.

10 Sy sien op de wet, Levit. 24.16. die sy qualick op Christum passen.

c Ioan. 5.18. ende 10.33.

11 D. hy heeft geseght, dat hy de Messias, ende de eygene Sone Godts is. Matth. 26.63, 64. Marc. 14.61, 62. ende Ioan. 5.18.

8

Doe Pilatus dan dit woordt hoorde, ¹² wiert hy meer bevreest.

12 N. om dat hy te doen hadde niet alleen met een onschuldich mensche, maer oock met een die hy hoorde dat van Goddelicke afkomste was.

9

Ende ginck wederom in het Recht-huys, ende seyde tot Iesum, ¹³ Van waer zijt ghy? Maer Iesus en gaf hem ¹⁴ geen antwoordt.

13 N. afkomstigh, om dat ghy u Godts Sone maeckt.

14 Van dit ende diergelijck stil-swijgen geeft Christus reden, Luc. 22. versen 67, 68.

10

Pilatus dan seyde tot hem, En spreeckt ghy tot my niet? Weet ghy niet dat ick macht hebbe u te crucigen, ende macht hebbe u los te laten?

11

Iesus antwoordde, Ghy en soudt geen macht hebben ¹⁵ tegen my, indien het u niet van ¹⁶ boven gegeven en ware: daerom ¹⁷ die my aen u heeft overgelevert, heeft ¹⁸ grooter sonde.

15 N. om my, die de Sone Godts ben, te kruycigen.

16 D. van Godt geordineert, ende u toe-ghelaten ware. Actor. 2.23. ende 4.27, 28.

17 N. het Iodische volck, ofte de Overheyt der Ioden.

18 Overmits sy meerder kennisse hebbende van Godts woort, ende van mijne wonderwercken, uyt eenen vyandlicken haet u persen, tegen u ampt ende gemoet, om in mijn doot te bewilligen.

12

Van doen af ¹⁹ socht Pilatus hem los te laten: maer de Ioden riepen, seggende, Indien ghy desen los laet, so ²⁰ en zijt ghy des Keysers vriendt niet: ^d een yegelick die hem selven Coninck maeckt, ²¹ wederspreeckt den Keyser.

19 N. meer ende meer.

20 D. ghy sult daermede toonen dat ghy des Keysers vrient niet en zijt, ofte, ghy en sult des Keysers vriendt niet blijven, wiens stadthouder ghy nochtans zijt.

d Actor. 17. vers 7.

21 D. werpt hem op tegen de hoogheyt ende Majesteyt des Keysers.

13

Als Pilatus dan dit woordt hoorde, bracht hy Iesum ²² uyt, ende sat neder op den Rechter-stoel, in de plaetse genaemt ²³ Lithostrotos, ende in't ²⁴ Hebreeusch ²⁵ Gabbatha.

22 Gr. buyten.

23 D. een plaetse met steenen gepaveyt.

24 D. Syrisch, welcke tale de Hebreen doen ter tijdt meest gebruyckten.

25 D. een hooge ende verhevene plaetse, in welcke de Romeynsche Stadthouders recht deden, ende van waer sy het volck aenspraken.

14

Ende het was de ²⁶ Voorbereydinge des Pascha, ende ontrent ²⁷ de seste uyre: ende hy seyde tot de Ioden, Siet, uwe Coninck.

26 N. volgens der Ioden gebruyck: want anders was het na de instellinge Godts, de selve dach, op welcken het Paesch-lam geslacht ende gegeten moeste worden, gelijck oock Christus ende sijne Apostelen gedaen hebben. Siet de aenteeckeninge op Matth. 26.20.

27 Marcus seght cap. 15. vers 25. dat het de derde uyre was, als Christus gekruyst wierdt, ende Ioannes seght hier, dat het ontrent de seste uyre was, als hy voor de Ioden voortgebracht wiert, eer hy noch van Pilato ter doodt veroordeelt was. Om welck schijnlick verschil te vereenigen, gevoelen sommige dat de Ioden den dag niet alleen afdeelden in twaelf uyren, van den opganck der Sonne tot den onderganck Ioan. 11.9. maer oock gelijckse den nacht in vier waken afdeelden, sy alsoo oock inden dagh vier deelen stelden, Mat. 20.1, 3, 5. Marc. 15. versen 1, 25, 33, 34. noemende elc deel van de uyre, daer het van begon, het eerste deel de eerste uyre, het tweede de derde uyre, het derde de seste uyre, ende het vierde deel de negende uyre: ende dat volgens dien Ioannes niet tegen spreeckt 'tgene Marcus seght, dat Christus in het tweede deel des daechs, het welck de derde uyre genaemt wort, gekruyst is, maer dat hy 't selve naerder verklaert, namelick dat het ginck na het derde deel des daegs, genaemt de seste uyre, ende dat hy daerom het woort ontrent daer by voeght. Andere meynen dat Marcus de uyren rekent nae de wijse der Ioden, maer dat Ioannes die rekent nae de wijse der Romeynen, gelijck wy oock doen, beginnende van den middernacht. Alsoo dat het gene Ioannes hier verhaelt soude geschiet zijn tusschen ses ende seven uyren des morgens, niet seer lange na den opganck der Sonne. Want Christus was des morgens geheel vroech tot Pilatum gebracht, Mat. 27. versen 1, 2. Marc. 15.1. Ioan. 18.28. daer na heeft hy hem noch gesocht te verlossen, wederom in 't Recht-huys gebracht, aldaer is hy wederom van de krijghs-knechten smadelick mishandelt, Matt. 27. vers 27. Marc. 15.16. ende daer na uyt de stadt geleydt, ende na het gerichte gebracht. So dat hier mede lichtelick noch twee uyren zijn verstreken. Want hoewel Ioannes, als hy de woorden Christi, ofte van andere Ioden verhaelt, der Ioden rekeninge inde uyren volght, nochtans als hy selve spreeckt, so schijnt hy oock elders de rekeninge der Romeynen te volgen, gelijck te sien is Ioan. 20.19. overmidts doe als hy sijn Euangelium schreef, de stadt Ierusalem verwoest was, ende de Ioden geen volck meer en waren.

15

Maer sy riepen, Neemt wech, neemt wech, cruyst hem. Pilatus seyde tot haer, Sal ick uwen Coninck cruycigen? De Overpriesters antwoordden, ^e Wy en hebben geenen Coninck, dan den Keyser.

e Gen. 49.10.

16

^f Doe gaf hy hem dan haer over, op dat hy gecruyst soude worden. Ende ²⁸ sy namen Iesum, ende leydden [hem] wech.

f Mat. 27.26. Marc. 15.15. Luc. 23.24, 25.

28 N. de Ioden door de Romeynsche soldaten, nae dat de selve hem ten anderen mael bespot hadden.

17

^g Ende hy ²⁹ dragende sijn cruys, ginck ³⁰ uyt na de [plaetse] genaemt Hooft-scheel-plaetse, welcke in't ³¹ Hebreeusch genaemt wort Golgotha:

g Matth. 27.31, 33. Marc. 15.22. Luc. 23.26, 33.

29 De reden hier van siet op d' aent. Mat. 27.32.

30 N. buyten de stadt.

31 D. in 't Syrisch, welcke tale de Ioden doen gebruyckten, zijnde wel wat verandert van de Hebreeusche tale, maer evenwel voor een tale met de selve in den gront gehouden.

18

Alwaer sy hem cruysten, ende met hem ³² twee andere ³³ aen elcke zijde eenen, ende Iesum ³⁴ in't midden.

32 D. moordenaers ende quaet-doenders. Mat. 27.38. Marc. 15.27. Luc. 23.33.

33 Gr. van hier ende van hier. D. van d'eene ende d'ander zijde.

34 Gr. de middelste: namel. als of hy de grootste quaet-doender ware geweest.

19

^h Ende Pilatus schreef oock een ³⁵ opschrift, ende settede [dat] op het cruys: ende daer was geschreven, JESUS DE NAZARENER, DE CONINCK DER JODEN.

h Matth. 27.37. Marc. 15.26. Luc. 23.38.

35 't Grieksch woort titlos beteeckent oock een tafelken, ofte berdeken, daermen op schrijft, maer hier wort het genomen voor 't gene daer op geschreven was, gelijck 't woort schrijven medebrengt, ende uyt d'ander Euangelisten blijckt. Mat. 27.37. Marc. 15.26. Luc. 23.38.

20

Dit opschrift dan lasen vele van de Ioden: want de plaetse, daer Iesus gecruyst wiert, was na by de stadt: ende het was geschreven in't Hebreeusch, in't Grieksch, [ende] ³⁶ in't Latijn.

36 Gr. in Romeynsch. In dese dry talen is het op-schrift gestelt, om dat de selve de bekentste ende gemeynste waren in 't Roomsche rijck, so dat doe niemant te Ierusalem en was of hy verstont een van deselve.

21

De Overpriesters dan der Ioden seyden tot Pilatum, En schrijft niet, De Coninck der Ioden: maer dat hy geseght heeft, Ick ben de Coninck der Ioden.

22

Pilatus antwoordde, Dat ick geschreven hebbe, ³⁷ [dat] hebbe ick geschreven.

37 D. blijft geschreven: ick wil't niet veranderen.

23

ⁱ De krijghsknechten dan als sy Iesum gecruyst hadden, namen sijne kleederen (ende maeckten vier deelen, voor elcken krijghsknecht een deel) ende den rock. De rock nu was ³⁸ sonder naedt, van boven af ³⁹ geheelick geweven.

i Mat. 27.35. Mar. 15.24. Luc. 23.34.

38 N. geweven ofte gebreydt.

39 Gr. door het geheel. D. geheel door.

24

Sy dan seyden tot malcanderen, Laet ons dien niet scheuren, maer laet ons daer over loten, wiens [die] zijn sal: ⁴⁰ op dat de Schrift vervult worde, die seght, ^k Sy hebben mijne cleederen onder haer verdeelt, ende over mijne cleedinge hebben sy het lot geworpen. Dit hebben dan de krijghsknechten gedaen.

40 D. so dat daer mede de Schrift vervult is.

k Psal. 22.19.

25

^l Ende by het cruys Iesu stonden sijne moeder, ende sijns moeders suster, Maria ⁴¹ Clope ⁴² [wijf], ende Maria Magdalene.

l Mat. 27.55. Marc. 15.40. Luc. 43.49.

41 Die anders oock Cleophas genaemt wort. Luc. 24.18.

42 Ofte, dochter, want dat haer man Alpheus geweest is, blijckt Mat. 10.3. verg. met Mat. 27.56. 't en ware dat Clopas, ofte Cleophas haer tweede man geweest ware, gelijck sommige meynen.

26

Iesus nu siende [sijne] moeder, ende den Discipel ⁴³ dien hy lief hadde, daer by staende, seyde tot sijne moeder, Vrouwe, siet, ⁴⁴ uw' sone.

43 D. Ioannes die hem selven alsoo plach te beschrijven, gelijck blijckt, Ioan. 13.23. vergeleecken met Ioan. 21. versen 20, 24.

44 D. dese sal u zijn als een sone, om voor u sorge te dragen, ende u by te staen.

[fol. 56r]

27

Daer na seyde hy tot den discipel, Siet uwe ⁴⁵ moeder. Ende van die uyre aen nam haer de discipel ⁴⁶ in sijn [huys].

45 Dat is, draeght ghy voor haer sorge als voor uwe moeder.

46 Gr. in sijn eygen, ofte, tot sijnent.

28

Hier na Iesus wetende dat nu alles ⁴⁷ volbracht was, ^m op dat de Schrift soude vervult worden, seyde, My dorst.

47 Namel. so verre ende tot hier toe, wat van my voorseght is.

m Psal. 69.22.

29

ⁿ Daer ⁴⁸ stont dan een vat vol edicks, ende sy vulden een spongie met edick, ende ⁴⁹ omleydense met hysope, ende brachtense aen sijnen mondt.

n Matth. 27.48.

48 Gr. lagh.

49 Ofte, leydense, N. de spongie, om eenen hysops-steel, welcke sommige meynen dat een rosemarijn-stock geweest zy, ende oock in 't Hebr. Ezob genaemt 1.Reg. 4. vers 33. ende in die landen hooch op wies: so dat dese stock het selve soude zijn 'tgene Mattheus noemt een rietstock. Matt. 27.48. Andere nement voor rechte hysope die daer in 't wilde groeyde, met welcker tacken sy de spongie aenden stock bonden.

30

Doe Iesus dan den edick genomen hadde, seyde hy, ^o Het is ⁵⁰ volbracht: ende het hooft buygende ⁵¹ gaf den geest.

o Ioan. 17.4.

50 N. alles wat ick om de menschen met Godt te versoenen lijden moeste, ende wat door de Propheten daer van te voren geseght is geweest.

51 Gr. gaf den geest over. Namelick, in handen van sijn Vader, Luc. 23. vers 46. Ioan. 10.18.

31

De Ioden dan, op dat de lichamen niet aen het cruys en souden blijven op den Sabbath, dewijle het de Voorbereydinge was ( ⁵² want die dagh des Sabbaths was groot.) baden Pilatum, dat ⁵³ hare beenen souden gebroken, ende sy ⁵⁴ wechgenomen worden.

52 And. want de dagh van dien Sabbath, was een groote dagh. N. overmits het te samen Sabbath, ende den eersten Paesch-dagh was, na de gewoonte der Ioden, waer van siet de reden in de aenteeckeninge op Matth. 26.20.

53 N. der dry gekruyste: het welck schijnt dat een gebruyck is geweest, om de doot van de misdadige te verhaesten.

54 N. voor den avont, na de wet, Deut. 21.22.

32

De krijghsknechten dan quamen ende braken de beenen des eersten, ende des anderen, die met hem gecruyst was:

33

Maer komende tot Iesum, als sy sagen dat hy nu gestorven was, so en braken sy sijne beenen niet.

34

Maer een der krijghsknechten ⁵⁵ doorstack sijne zijde met een speere, ende terstont ^p quam daer bloedt ende ⁵⁶ water uyt.

55 N. ofte uyt moetwille, ofte om te sien of hy waerlick doot was.

p Ioan. 5.6.

56 Dit is een teecken, dat hy het herte heeft doorsteken, het welck light in een vel waer in waterachtige vochticheyt besloten is, tot verkoelinge van 't herte.

35

Ende ⁵⁷ die het gesien heeft die heeft het ⁵⁸ getuyght, ende sijn getuygenisse is waerachtigh: ende hy weet dat hy seght ⁵⁹ 't gene dat waer is, op dat oock ghy ⁶⁰ gelooven meught.

57 N. Ioannes selve. Siet vers 27.

58 Namelick, dat bloedt ende water uyt sijn zijde gevloten is.

59 Gr. waerachtige, N. saken.

60 N. dat in Christo vervult is 't gene in het oude Testament door de reyniginge met water, ende door de bloed-stortinge der offeranden is afgebeeld geweest: T.w. dat hy door sijne doot ons verkregen heeft niet alleen vergevinge der sonden, maer oock de reyniginge der sonden door sijnen heyligen Geest. Siet de aenteeckeninge op 1.Ioan. 5.6.

36

Want dese dingen zijn geschiet, ^q op dat de Schrift vervult worde, ⁶¹ Geen been van hem en sal verbroken worden.

q Exod. 12.46. Num. 9.12.

61 Dit wort van het Paesch-lam wel geseght Exod. 12.46. maer hier in Christo vervult, om dat het Paesch-lam een voor-beeldt Christi was. 1.Cor. 5.7.

37

Ende wederom seght ⁶² een ander Schrift, ^r Sy sullen sien in ⁶³ welcken sy gesteken hebben.

62 D. een ander plaetse der H. Schrifture, te weten: Zach. 12.10.

r Zach. 12.10.

63 Ofte, op hem, welcken sy doorsteken hebben, 't welck ten deele vervult is in eenige der Ioden, die Christum ter doodt gebracht hebben, ende daerna tot hem bekeert zijn. Act. 2.37. ende eensdeels vervult sal worden ten laetsten dage, wanneer hem oock alle onbekeerlicke als haren Rechter sullen sien. Apocal. 1.7.

38

^s Ende daer na ⁶⁴ Ioseph van ⁶⁵ Arimathea, (die een Discipel Iesu was, maer bedeckt ^t om de ⁶⁶ vreese der Ioden) badt Pilatum, dat hy mochte het lichaem Iesu wech nemen: ende Pilatus ⁶⁷ liet het toe. Hy dan ginck ende nam het lichaem Iesu wech.

s Matth. 27.57. Marc. 15.42. Luc. 23.50.

64 Siet van hem Matth. 27.57. Marc. 15.43. Luc. 23.50, 51.

65 Dese stadt schijnt andersins Ramath genaemt te worden, het Vaderlant des Propheten Samuels, 1.Sam. cap. 1.1.

t Ioan. 12.42.

66 N. datse hem uyt hare Synagoge souden werpen, volgens haer besluyt, Ioan. 9.22.

67 N. na dat hy van den hooft-man verstaen hadde, dat Christus alreede gestorven was, Marc. 15.44.

39

Ende ^v Nicodemus quam oock (die des nachts tot Iesum ⁶⁸ eerst gekomen was) brengende een mengsel van Myrrhe ende Aloë, ontrent hondert ponden [gewichts].

v Ioan. 3.1. ende 7.50.

68 D. voor d' eerste reyse, ofte te voren. Ioan. 3.1.

40

Sy namen dan het lichaem Iesu, ende bonden dat in lijnen doecken ⁶⁹ met de speceryen, gelijck de Ioden de gewoonte hebben van ⁷⁰ begraven.

69 N. alsoo by een gebonden, dewijle sy den tijdt niet en hadden om 't selve daer mede te salven, overmits de Sabbath terstont soude beginnen.

70 N. treflicke ende aensienlicke luyden. Siet Genes. 50.2.

41

Ende daer was ⁷¹ inde plaetse, daer hy gecruyst was, een hof, ende in den hof een nieuw' graf, in het welck noch noyt yemant gelegt en was geweest.

71 D. ontrent die plaetse.

42

Aldaer dan leyden sy Iesum, om de Voorbereydinge der Ioden, overmits het graf na by was.