Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

De Prophete vermaent Zerubbabel, Iosua, ende 't volck, dat sy neerstelick souden voortvaren, in 't opbouwen des Tempels, vers 1, etc. haer Godes hulpe belovende, 5. Tegelijcke haer voorseggende, dat de Messias in desen Tempel persoonlick ver-

[fol. 130v]

schijnen soude, 7. Waer door deses Tempels heerlickheyt grooter wesen soude, dan des eersten, 10. Daer na straft hy de gheveynstheyt der gener die haer op het uyterlicke offer, ende de ceremonien verlieten, 11. Hy belooft de oprecht vroome Ioden, dat ghelijck sy te vooren den vloeck des Heeren ghesmaeckt hadden, dat sy voortaen van den Heere souden gezegent worden, ende dat hare vyanden verdelcht souden worden, 16. Hy propheteert oock van de macht Christi, mitsgaders van sijne kracht over alle de gene die hem souden tegen staen, 21.

1

OP ¹ den vier-en-twintichsten dach der maent, in de seste [maent], in den tweeden jare des Conincks Darij.

1 Verscheyden oversetters voeghen dit eerste vers aen 't eynde des eersten capittels, ende daer schijnt het toe te gehooren.

2

² In de sevenste [maent], op den een-en-twintichsten der maent, ³ geschiedde het woort des HEEREN ⁴ door den dienst des Propheten Haggai, seggende:

2 T.w. des jaers, daer van vers 1. ghesproken is.

3 T.w. tot het Ioodsche volck, ende de voornaemste onder deselve. alsoo oock ond. vers 11.

4 Hebr. door de hant Haggai, etc. Also oock vers 10.

3

Spreeckt nu tot Zerubbabel den sone Sealtiëls, den Vorst van Iuda, ende tot Iosua den sone Iozadaks, den Hooghen-Priester, ende tot het overblijfsel des volcx, seggende:

4

Wie is onder ulieden overghebleven, die dit Huys ⁵ in sijne eerste heerlickheydt ghesien heeft, ende hoedanich siet ghy het selve nu? Is dit niet ⁶ als niet in uwe oogen?

5 T.w. in die heerlickheyt daer het in was eer het van de Chaldeen is verwoest geworden.

6 N. vergeleken by dien Tempel welcken Salomo getimmert heeft. siet Ezr. 3.12. David hadde van langher hant eenen grooten schat van gout, silver, koper, ende andre materialen tot den bouw des Tempels vergadert, ende Salomo dede daer noch eenen grooten schat by, als hy dien Tempel bouwde: maer de Ioden, die eerst uyt de Babylonische gevanckenisse quamen, waren arm, ende en hadden geen groote macht, om desen nieuwen Tempel kostelick op te bouwen. And. is [dit] niet by dat als niet, etc.

5

Doch nu, weest sterck, ghy Zerubbabel, spreeckt de HEERE, ende weest sterck, ghy Iosua, sone Iozadaks, Hooge-Priester, ende weest sterck, ⁷ al ghy volck des lants, spreeckt de HEERE: ende ⁸ werckt; want ick ben met u, spreeckt de HEERE der heyrscharen,

7 Dit spreeckt hy tot den ghemeynen man onder de Ioden.

8 D. gaet voort in het bouwen. Siet van 't woort vvercken, Ruth 2. op vers 19. ende Prov. 31. op vers 13.

6

Met ⁹ het Woort, in het welcke ick met ulieden [een verbont] ghemaeckt hebbe, als ¹⁰ ghy uyt Egypten uyttrockt; ende ¹¹ mijnen Geest, ¹² staende in 't midden van u: En vreest niet.

9 T.w. met dat Woort, door't welcke de hemelen ghemaeckt zijn, Ps. 33. versen 6, 8. D. met Christo, in het vvelcke ick, D. in ende door welcken Christum, ick een verbont met ulieden gemaeckt hebbe, daerom Christus Malach. 3.1. de Engel des verbonts genoemt wort: Ende de Apostel seyt 2.Cor. 1.20. dat die belofte in Christo alleen ja ende amen is. And. Na het vvoort, doe ick met ulieden, etc. D. nae de belofte die ick uwen Vaderen ende u lieden ghedaen hebbe, dat ick woude zijn haer Godt, ende haers Zaets Godt na haer, Gen. 15.18.

10 T.w. besloten zijnde in de lendenen uwer Vaderen. Siet gelijcke maniere van spreken Act. 7.53.

11 Verstaet den H. Geest, die onse swackheyt mede te hulpe komt, Rom. 8.26. dit versken heeft een klaer bewijs van de drie persoonen der H. drievuldicheyt.

12 D. by u tegenwoordich zijnde met sijne krachtige werckinge. And. ende mijnen Geest sal in't midden van u blijven. D. hy sal u lieden in het uytvoeren van het werck deses gebouws krachtelick by-staen, wijsheyt ende kracht verleenen: derhalven en vreest niet, de sake sal eenen goeden voort-ganck hebben.

7

Want alsoo seyt de HEERE der heyrscharen, ¹³ Noch eens, een weynich [tijts] sal 't zijn; ende ick sal ¹⁴ de hemelen, ende ¹⁵ de aerde, ende ¹⁶ de zee, ende ¹⁷ het drooge ¹⁸ doen beven.

13 D. 't sal in korter tijt geschieden, dat ick hemel ende aerde wederom, of ten tweeden mael bewegen sal. siet Hebr. 12.26. dat ons lanck dunckt te wesen, en is by Godt maer als een oogenblick, Psal. 90.4. ende 2.Petr. 3.8.

14 Met de Engelen, inwoonders des hemels.

15 Met de menschen op der aerde.

16 Met die in de Eylanden woonen.

17 Met de menschen die op 't hooge drooge lant woonen.

18 Alle dese schepselen sullen beweegt worden, ten tijde der geboorte, des lijdens, stervens, der opstandinge, ende hemel-vaert Christi, ende als sijne Apostelen dit alles door de gantsche werelt sullen gaen prediken.

8

Ia ¹⁹ ick sal alle de heydenen ²⁰ doen beven, ende sy sullen komen [tot] den ²¹ Wensch aller heydenen, ende ick sal ²² dit huys ²³ met heerlickheyt vervullen, seyt de HEERE der heyrscharen.

19 Dit is een prophetye van de beroepinghe der heydenen als het Euangelium door de gantsche werelt soude gepredickt worden.

20 Of, doen schudden: T.w. also datse tot den Heere komen. Verg. Hos. 3.5. ende 11.10, 11. met d'aent.

21 T.w. Christum, den welcken alle heydenen ofte Natien souden wenschen te omhelsen, haer tot sijne kercke begevende. Verg. Gen. 49.10. And. aldus: Ende den vvensch der heydenen sal komen. verstaende sulcx van de komste des Messiae. And. dan sullen komen de gevvenschte aller heydenen. D. mijne uytverkorene, mijne lieve ende aengename kinderen uyt alle volckeren ende natien, sullen tot my komen, ende in my gelooven. Siet Ies. 2.3.

22 D. desen Tempel.

23 Want Christus, de Coninck der eere, (Psal. 24.7, 8.) de Salichmaker der heydenen, (die grooter is dan Salomon, Mat. 12.42.) soude in eygener persoonen lichamelick verschijnen, prediken, ende mirakelen doen, (ghelijck Malachias dit duydelick voorseyt, cap. 3. vers 1.) Ende hy sal voorts in sijne Ghemeynte woonen met sijnen Geest ende genade. Verg. Ezech. 43.5, 7.

9

²⁴ Mijne is het silver, ende mijne is het gout, spreeckt de HEERE der heyrscharen.

24 Als of de Heere seyde, Indien ick desen nieuwen Tempel uytwendelick heerlicker hebben woude van silver en gout, dat ware my licht om doen, want al het silver ende gout des werelts komen my toe, ende ick kondet u haest doen hebben, maer ick wil desen Tempel vercieren met eene veel grootere heerlickheyt, namelick met de tegenwoordicheydt des Messiae, des Conincks aller Coninghen, ende met vele geestelicke gaven, daer mede ick de kercke des Nieuwen Testaments vercieren sal.

10

De heerlickheyt deses laetsten Huyses sal grooter worden, dan des eersten, seyt de HEERE der heyrscharen, ende in dese plaetse sal ick ²⁵ vrede geven, spreeckt de HEERE der heyrscharen.

25 N. door, ofte in Christo Iesu¸den Vrede-Vorst. Siet Rom. 5.1. ende 14.17. Phil. 4.7. siet oock Iesa. 11.6. ende Ioan. 14.27.

11

Op den vier-en twintichsten [dach] ²⁶ der negender [maent] in den tweeden jare Darij, geschiedde het woort des HEEREN door den dienst des Propheten Haggai, seggende:

26 Dese maent wort Chisleu ghenoemt Zach. 7.1. ten deele met onsen December over-een-komende.

12

Also seyt de HEERE der heyrscharen, Vraecht nu ²⁷ de Priesters de Wet, seggende:

27 Den welcken het toekomt de wet te verklaren. siet Lev. 10.10, 11. ende Deut. 33.10. Mal. 2.7.

13

Siet, ²⁸ yemandt draecht ²⁹ heylich vleesch in de ³⁰ slippe sijnes cleets, ende hy raeckt met sijne slippe aen het broot, of aen 't moes, of aen den wijn, of aen de olye, of aen eenige spijse, sal ³¹ het heylich worden? ende de Priesters antwoordden ende seyden, ³² Neen.

28 In dit dertiende versken stelt de Prophete twee vraghen voor by gelijckenisse, leerende voor eerst, dat de mensche uyt het aenroeren van yet dat heylich is, geen heylicheyt en verkrijgt: vers 14. leert hy, dat een mensche die onreyn is, niet alleen geen heylicheydt daer van en krijcht, maer ter contrarie, met sijn aenroeren ontreynicht hy 't gene dat heylich is, met welcke gelijckenissen de Heere te verstaen geeft de oorsaken waerom hy nu eenen geruymen tijt de Ioden gekastijdt hadde, ende waerom hare offerhanden Gode niet aenghenaem gheweest en hadden, namelick, om dat sy so onreyn van herten waren, als de gene uyterlick, die uyt het aenroeren van een doot lichaem haer ontreynicht hadden. Siet Levit. 23.25. Num. 5.2.

29 Hebr. vleesch der heylicheydt. T.w. vleesch 't welck den Heere is geheylicht gheworden door de offerhande. Siet Lev. 7.15.

30 Hebr. vleugel.

31 And. hy. De sin is, salder yets anders dat hy aenroert, door hem geheylicht worden?

32 Want het kleedt wort wel door sulcke aenroeringe gheheylicht, Levit. 6.27. maer niet 't gene dat van dat selve kleet wert aengeraeckt.

14

Ende Haggai seyde, Indien yemant die onreyn is ³³ van een doot lichaem, ³⁴ yet van die dinghen aenroert, sal ³⁵ het onreyn worden? Ende de Priesters antwoordden, ende seyden, ³⁶ Het sal onreyn worden.

33 Hebr. van een ziele. Siet Levit. 19. de aent. op vers 28. ende Num. 19. vers 11.

34 Van dewelcke gesproken is vers 13.

35 T.w. 't welck het aengeroert heeft.

36 Siet de wet Lev. 11.24, 25, etc. ende, 15.4, etc. Num. 9.10. ende 19.11, 13.

15

Doe antwoordde Haggai, ende seyde, ³⁷ Alsoo is dit volck, ende alsoo is dese natie ³⁸ voor mijn aenghesichte, spreeckt de HEERE, ende alsoo is al het werck haerder handen: ende wat sy ³⁹ daer offeren, dat is onreyn.

37 De sin is, Even also ist met dese natie, of met dit volck gestelt, 't welck alles ontreynicht daer het by of aen komt, dewijle het onreyn van conscientie is, blijckende daer uyt dat sy mijn bevel aengaende het opbouwen des Tempels, verachten. Verg. Tit. 1.15.

38 Dese Ioden waren wel heylige luyden in haer eygen oordeel, maer niet in de oogen Godes.

39 T.w. op den brant-offer-altaer, die vele jaren was opgebouwt geweest, eer de Tempel volbouwt is geworden, Ezr. 3.2. Godt de Heere hadde wel de offerhanden strengelick bevolen te doen, maer hier verklaert hy door sijnen Prophete, dat ghelijck alle hare andre wercken, onreyn waren, alsoo oock hare offerhanden, (van wegen dewelcke sy meynden Gode aengenaem te sijn) so lange als sy naelieten des Heeren huys te bouwen, ende om dat sy selfs onreyn, Dat is, godtloos ende huychelisch waren, ende sonder gheloove, want alles wat sonder gheloove gheschiet, dat is sonde. Rom. 14.24.

16

Ende nu, ⁴⁰ stelter doch ulieder herte op, van desen dach af, ende ⁴¹ opwaerts, ⁴² eerder steen op steen geleyt wiert aen den Tempel des HEEREN:

40 De sin schijnt hier te zijn, Voor desen, doe ghy versloft hebt de op-bouwinge des Tempels, zijt ghy van Godt gestraft geweest met diere tyden, vers 18. maer nu ghy aen het werck kloeckelick gevallen zijt, hebt ghy den zegen des Heeren gevoelt: Derhalven neemt ter herten het gene dat in voorighe tijden gheschiet is, op dat ghy verstaende d'oorsake des tegenspoets, die u te vooren geperst heeft, nu oock moocht verstaen d'oorsake des zegens Godes die ghy nu ghevoelt, ende hier na ghevoelen sult, ende vaert derhalven kloeckelick voort in het op-bouwen van het Huys des Heeren. Eenige oversetters verlichten de duysterheyt deses vers met eenige ingevoegde woorden, aldus, Ende nu, stelt er doch u lieder herte op [hoe het ulieden gegaen heeft] van desen dach af. etc. Siet 5.5. ende ond. vers 19.

41 D. op de dagen die voor desen tijt gheweest zijn.

42 D. eer de opbouwinge des Tempels haren voortganck nam, ende ghy-lieden op het fondament ('twelck voor vele jaren gheleyt was) voort-gegaen zijt, ende op het selve voorder ghebouwt hebt. Ten tijde des Conincks Cyri hadden sy de fondamenten des Tempels geleyt, maer niet voort-gebouwt tot het tweede jaer Darij, vers 11. siet Ezr. 4.5, 24.

17

⁴³ Eer die [dinghen] gheschiedden, quam yemandt tot den [coorn-]hoop ⁴⁴ van twintich [maten], soo en warender [maer] tiene: komende tot den wijn-back, om vijftich ⁴⁵ [maten] van de persse te scheppen, ⁴⁶ so en warender [maer] twintich:

43 D. eermen met den bouw des Tempels voort-voer.

44 D. diemen meynde dat twintich mudden, of schepels, of sacken uytgeven soude, of behoorde uyt te geven, na advenant van 't ghezaeyde.

45 Het zy voeders, of aemen, of andre vaten, groot of kleyn.

46 De sin is, De oogst des koorns ende des wijns was seer sober ende kleyn, dewijle de Heere u sijnen zeghen ontrocken hadde, vertoornt zijnde over u lieder slofficheyt in het bouwen sijnes huys.

18

⁴⁷ Ick sloeg ⁴⁸ ulieden met brant-koorn, met honich-dauw, ende met hagel, ^a al het werck uwer handen; ⁴⁹ ende ghy en [keerdet] u niet tot my, spreeckt de HEERE.

47 Dit is een breeder verhael der plagen die Godt haer heeft toegesonden van wegen hare slofficheyt in het bouwen des Tempels. Verg. Deut. 28. op vers 22, etc. Siet oock 1.Reg. 8.37. Ende insonderheyt Amos 4. versen 6, 7, 8, 9. ende bov. c. 1. vers 11. ende Psal. 78.47.

48 D. uwe vruchten.

a Hagg. 1.11.

49 And. ende daer is niemant by ulieden die tot my, spreeckt de Heere: met verswijginge des woorts keert.

19

⁵⁰ Stelter doch u herte op, van desen dach af, ⁵¹ ende opwaerts: van den vier-en-twintichsten dach der negender [maent] af, van den dach af ⁵² als het fondament aen den Tempel des HEEREN is geleyt geworden, stelter u herte op.

50 Of, stelt nu u herte, etc. Als of hy seyde, Tot datmen heeft begost wederom te bouwen aen den Tempel, soo zijn 't elendige bedroefde tijden gheweest, maer letter nu eens op, hoe het nu toegaet, nu dat ghy kloeckelick aen het bouwen zijt.

51 D. die voor desen tijt geweest zijn.

52 D. alsmen heeft begost te timmeren op het fondament, 't welck geleyt is geworden in het tweede jaer na de wederkomste uyt de Babylonische ghevanckenisse, als d'altaer wiert ghebouwt. Siet Ezr. 3.11. Doch sommighe nemen dese woorden nae de letter, zijnde in die meyninghe, dat de fondamenten des Tempels die gheleyt waren stracks nae de wederkomste des volcks uyt Babylonien, van de vyanden deses wercks uytgheroeyt waren, alsoo datmen nieuwe fondamenten heeft moeten leggen.

[fol. 131r]

20

⁵³ Isser noch zaet in de schuere? selfs tot ⁵⁴ den wijn-stock, ende den vyge-boom, ende den granaet-appel-boom, ende den olijf-boom, [die] niet gedragen en heeft, [die] sal ick van desen dach af ⁵⁵ segenen.

53 De sin is, Isser noch zaet overich in de schuere om te zaeyen, ick sal het van desen dach af segenen, ja tot de boomen toe, die nu in lange tijt geen vruchten gedragen en hebben, sal ick mijnen segen geven.

54 Alle de boomen ende vruchten die hier genoemt staen, plechten overvloedelick in het Ioodsche lant te groeyen. Siet Deut. 8.8.

55 D. vruchtbaer maken.

21

Het woort des Heeren nu geschiedde ten tweeden male tot Haggai, op den vier-en-twintichsten ⁵⁶ der maent, seggende:

56 N. der negender maent, T.w. op den selven dach als te vooren het woort des Heeren tot Haggai geschiet is. siet bov. vers 11.

22

Spreeckt tot Zerubbabel den Vorst van Iuda, seggende, ⁵⁷ Ick sal de hemelen ende de aerde bewegen:

57 Siet bov. vers 7.

23

⁵⁸ Ende ick sal den throon der Coninckrijcken omkeeren, ende verdelgen ⁵⁹ de vasticheyt der Coninckrijcken der Heydenen: ende ick sal den wagen omkeeren, ende die daer op rijden, ende de peeerden, ende die daer op rijden, sullen nederstorten, ⁶⁰ een yegelick in des anderen sweert.

58 De sin is, Ick sal alle macht ende gewelt te niete maken, die sich tegen Christum ende sijn Rijcke verheffen. Siet 2.Cor. 10.5. ende 2.Thes. 2.8. doch andre verstaen dit gesproken te zijn van het werck der weder-op-bouwinge des Tempels, die door geene menschen en soude konnen verhindert worden: om alsoo de Ioden des te meerderen lust ende couragie te geven om kloeckelick in dit werck voort te varen. het kan beyde te gelijcke wel bestaen.

59 Dat is, sterckte, macht.

60 Hebr. de man in het sweert sijns broeders.

24

Te dien dage, spreeckt de HEERE der heyrscharen, sal ick ⁶¹ u nemen, ô Zerubbabel ghy sone Sealtiëls, mijn knecht, spreeckt de HEERE, ende ick sal u stellen als ⁶² een segel-rinck: want ⁶³ u hebbe ick verkoren, spreeckt de HEERE der heyrscharen.

61 Dit is figuerlicker wijse te seggen, u ô Christe, die nae den vleesche in de lendenen Zerubbabels besloten licht, Matth. 1.12, 13. Alsoo wort Christus Ezech. 34. vers 23. David genoemt. Verg. Hebr. 7.9.

62 Siet Cant. 8.6. Ierem. 22.24. De sin is, Ick sal u lief en weert hebben, ick sal u bewaren, gelijck yemant sijnen rinck bewaert, daer hy sijne secreetste saken mede versegelt.

63 Vergel. 1.Petr. 1.20.

Eynde des Propheets HAGGAI.