Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

De Heere voorseyt den onderganck van Ierusalem, ende de verwoestinge der gantscher stamme Iuda door de Babyloniers, van wegen hare afgoderie, ende andre sonden, haer vermanende tot boete, also de wech-voeringe nae Babel voor handen was.

1

HET woort des HEEREN 'twelck geschiet is tot ¹ Zephanja den sone ² Cuschi, des soons Gedalja, des soons Amarja, des soons Hizkia, ³ in de dagen Iosia, des soons Amon des Conincks Iuda.

1 Oock gemeenlick genoemt Sophonias.

2 Wie desen Cuschi, ende die hier na hem volgen, geweest zijn, is ons nu onbekent, maer sy zijn, buyten twijffel, in die tijden geweest vermaerde ende wel-bekende mannen. Ende 't schijnt dat hier dit geslacht-register der voor-ouderen Zephanja gestelt zy, om hem te onderscheyden van Zephanja den sone Mahaseja, die oock ten tijde van Iosia geleeft heeft. De Prophete Zephanja heeft oock geleeft ende gepropheteert ten tijde Ieremiae ende der Prophetesse Huldae. Vergel. 2.Reg. 22.14. ende 2.Chron. 34.22. ende 35.25. ende Ierem. 1.2.

3 T.w. na dat Iosia den kercken-dienst ende Religie gereformeert hadde, als af te nemen is uyt vers 4.

2

Ick sal ⁴ gantschelick alles wechrapen ⁵ uyt desen lande, spreeckt de HEERE.

4 Hebr. wech-rapende wechrapen, T.w. door den Coninck der Chaldeen. Siet van de beteeckenisse des woorts wechrapen, Psal. 26.9.

5 Hebr. van op het aengesichte deses lants, T.w. des lants Iuda.

3

Ick sal wech-rapen menschen ende ⁶ beesten, Ick sal wech-rapen de vogelen des hemels, ende de visschen der zee, ende ⁷ de ergernissen met de godtloose, ja ick sal de menschen uyt desen lande uytroeyen, spreeckt de HEERE.

6 Hier werden oock de dieren vermengt onder de straffen die de menschen met hare sonden verdient hebben, om te doen blijcken hoe grouwelick dat de sonde voor Godt is. Vergel. Hose. 4.3. Ierem. 4.23, 25, 26, 27. ende cap. 9.10.

7 Of, de aenstootingen, T.w. het overblijfsel van den Baal, vers 4. als waren afgoden, kapellen, ende alle gereetschap gehoorende tot de afgoderije, want hier door wierden de godtsalige ge-ergert ende bedroeft, ende van den waren godts-dienst afgeleyt. Siet Ezech. 14.3, 7.

[fol. 128v]

4

⁸ Ende ick sal mijne hant ⁹ uytstrecken tegen Iuda, ende tegen alle inwoonders van Ierusalem: ende ick sal ¹⁰ uyt dese plaetse uytroeyen ¹¹ het overblijfsel Baals, [ende] den name ¹² der Chemarim ¹³ met de Priesters:

8 And. dat is, in welcke beteeckeninge de letter Vau dickwijls genomen wort.

9 T.w. om te slaen.

10 T.w. uyt Iuda, ende Ierusalem.

11 D. de gereetschap dienende tot den Afgodischen dienst Baals, welcke de vrome Coninck Iosia niet en heeft konnen teenemael uytroeyen. Doch andre verstaen dit van het overblijfsel der afgoderije die nae het wech-voeren van de tien stammen nae Assyrien, onder het volck Godes, selfs in Iuda, noch overgebleven was.

12 Siet de aenteeck. 2.Reg.23. op vers 5. wat door de Chemarim te verstaen zy.

13 Verstaet hier die Priesters, die haer met afgoderye besoetelt ende ontheylicht hadden inden gemeynen afval. Siet 2.Reg.23. op vers 9. ende Zephan. 3.4.

5

¹⁴ Ende ¹⁵ die haer neder buygen op ¹⁶ de daken voor ¹⁷ het heyr des hemels, ende die sich neder-buygende ¹⁸ sweeren by den HEERE, ende ¹⁹ sweeren ²⁰ by Malcham.

14 T.w. ick sal uytroeyen.

15 D. niet alleen de gene die openbare Afgoden-dienaers waren, maer oock die, die eene vermengde Religie hebben, ende die nevens, of met hare Afgoden, oock den waren Godt dienen willen. 't welck Godt verbiet 1.Reg. 18.21. ende 2.Reg.17.33. Ezec. 20.39.

16 Die in Iudae, ende andre landen daerom henen, plat waren. Siet d'aenteeck. Deut. 22. op vers 8. ende op de welcke sy dickwijls hare Afgoderye bedreven. siet Ierem. 19.13. ende 2.Reg. 23. op vers 12.

17 D. voor de sterren, sonne, ende mane. Siet d'aenteeck. Deut. 4.19. ende Ierem. 7. op vers 18. ende 10. op vers 2.

18 Of, den Heere sweeren, als 2.Chron. 15.14. het welck beteeckent Gode gehoorsaemheyt, ende onderhoudinge sijner geboden beloven, ende sich Gode heyligen ende overgeven.

19 Siet d'aenteeck. Ierem. 49 op vers 1.

20 Of, Melech, of, Moloch, den Afgodt der kinderen Ammons. Doch onder desen Afgodt kanmen oock alle andere afgoden verstaen, welcke d'Afgoden-dienaers noemden hare Coningen. Melech beteeckent in 't Hebr. eenen Coninck.

6

Ende ^a die te rugge keeren van achter den HEERE: ende die den HEERE niet en soecken, ende en vragen nae hem niet.

a Ies. 1.4. ende 59.13. ende Ierem. 15,6.

7

²¹ Swijcht ²² voor het aengesichte des Heeren HEEREN, want ²³ de dach des HEEREN is nae by, want de HEERE heeft ²⁴ een slacht-offer bereydet, hy heeft ²⁵ sijne genoodde ²⁶ geheylicht.

21 D. en murmureert niet tegen den Heere, maer bekent dat hy oprechtelick oordeelt. of, houdt u maer stille, ghy sult op een corts de uytvoeringe sijner dreygementen sien.

22 D. van wegen de tegenwoordicheyt des Heeren.

23 T.w. de dach der wrake des Heeren, in welcken hy de godloose Afgodische Ioden straffen sal, alsoo vers 14. Van de doot des Conincx Iosiae af, zijn de Ioden geduerichlick van d'eene elende in d'andere vervallen, tot dat hare Coningen ende sy met de selve t'onder gebracht zijn geworden.

24 Of, een slacht-maeltijt, tot de welcke men vee slachtede. het Hebr. woort beteeckent oock een beest, 't welck geslacht wiert, om geoffert te worden: Endeverstaet hier door dese slachtinge, een slachtinge der Ioden, siet dergelijcke maniere van spreken Ies. 34.6. ende Ier. 46.10. ende Apoc. 19.17.

25 Verst. door dese genoodigde gasten, de Chaldeen, ende andere vyanden der Ioden, die uyt haer eygen lant nae Ierusalem komen souden, om daer alles te vermoorden, ende te rooven. Doch men kan hier oock wel door de genoodigde verstaen, de vogelen des Hemels, ende de wilde dieren des velts, die het vleesch der gedoode Ioden eten souden, als Ezech. 39.17. ende Deut. 28.26.

26 D. bereyt, of afgesondert. Siet Ier. 12. op vers 3.

8

Ende het sal geschieden in den dage des slacht-offers des HEEREN, ²⁷ dat ick besoeckinge sal doen over de Vorsten, ende ²⁸ over de kinderen des Conincks, ende over alle ²⁹ die haer cleeden met vreemde cleedinge.

27 Voor, dat hy, T.w. de Heere, alsoo oock vers 9.

28 Siet de vervullinge Ierem. 39.6.

29 Hebr. die haer kleeden met de kleederen eenes vreemden [volcks,] den Heydenen te gevalle. andere verstaen de dertele ende brood-dronckene gesellen, die van weelde niet en weten, hoe sy haer kleeden ende op-proncken willen, niet te vreden zijnde met den gewoonelicken dracht der kleederen in haer lant gebruyckelick, maer willen het alles nae eenen nieuwen snof ende uytlantsche fatsoen hebben.

9

Oock sal ick ten selven dage ³⁰ besoeckinge doen ³¹ over allen, die over den dorpel springt: ³² die't huys harer heeren vervullen ³³ met gewelt, ende bedroch.

30 D. ick sal straffen.

31 D. die met gewelt in eenes anderen mans huys invalt, om sijnen naesten te berooven. of, die hare palen overtreden, ende in hares naesten lant overtreden, Hose. 5.10. Of, die met buyt en roof geladen zijnde te huys komen, ende met vreucht daer in springen.

32 D. die mede sulcke stucken helpen verrichten, gelijck der grooter heeren dienaren wel plechten de hant mede te slaen aen sulcke leelicke stucken, die hare heeren bedrijven.

33 D. met rijckdom door gewelt ende bedroch t'samen gebracht.

10

Ende daer sal ³⁴ te dien dage, spreeckt de HEERE, ³⁵ een stemme des gecrijts zijn van ³⁶ de visch-poorte af, ende een gehuyl van ³⁷ het tweede gedeelte, ende ³⁸ een groote breucke ³⁹ van de heuvelen af.

34 T.w. als de Chaldeen sullen komen ende de stadt overvallen.

35 T.w. der burgeren te Ierusalem, ontstaende uyt den inval, ofte over-val der Chaldeen.

36 Deser poorte wort oock gewach gemaeckt Nehem. 3.3. sy was de naeste van alle de poorten Ierusalems nae de zee, aen die zijde der Stadt daermen ginck nae Diospolim ende Ioppen.

37 Anders genoemt de middel-stadt. siet d'aenteeck. 2.Reg. 20. op vers 4. ende 2.Reg. 22. op vers 14. And. de tweede [poorte].

38 D. een groot jammer, elende, moort-geschrey. alsmen met sulck gewelt roept en schreeuwt, dat schier de kele scheurt, of kraeckt, ende datter de lucht van breeckt en scheurt.

39 D. van die zijde der stadt daer verscheydene heuvelen lagen, nae de dreck-poorte aen. siet Ierem. 31.39. ende d'aenteeck. aldaer. aen welcken oort oock de olijf-berch lach. In somma, de Prophete wil in dit vers te kennen geven, datter groot jammer soude wesen aen alle hoecken ende kanten der Stadt, welcker drie hier genoemt worden, daer onder d'andre verstaen worden.

11

Huylet ghy inwoonders ⁴⁰ der leechte: want al het volck van ⁴¹ coop-handel is ⁴² uytgehouwen, alle ⁴³ de gelt-dragers zijn uytgeroeyt.

40 Eenige behouden het Hebr. woort machtes in den text. Andere verduyschen 't, in de kramer-strate, of, in de apotekers, of, kruydeniers-strate. 'T Hebr. woort beteeckent eygentlick eenen mortier, 't schijnt dat het de name van een sekere strate binnen Ierusalem geweest is, de mortier-strate genoemt, om datmen daer dagelicks den mortier hoorde klincken, gelijck dan d'Apotekers ende Cruydeniers den selven dagelicks gebruycken, om hare kruyderen, ofte medicynen daer in te stooten. And. in de hollicheyt, of, holle-strate. D. daer veel kelders waren, daer die koop-lieden hare waren in leyden. Hier woonden oock de gout-smeden, als af te nemen is uyt Nehem. 3.8, 31, 32.

41 Of, Kramer-volck, of, handelaers, koop-lieden: And. het volck van Canaan, 't welck voor koop-lieden genomen wort, om dat de Canaaniten grooten koophandel dreven.

42 Of, uytgedelcht. D. sullen uytgeroeyt worden. And. sullen swijgen, of, stille zijn, het sy datter geen neeringe meer wesen en sal, of dat sy doot sullen wesen.

43 Of, alle die met gelt geladen zijn. T.w. de kooplieden, ende hare factoors, kassiers, ende wisselaers, die gelt over en weer dragen om waren te koopen ende betalen.

12

Ende het sal geschieden te dien tijde, ⁴⁴ Ick sal Ierusalem ⁴⁵ met lanteernen doorsoecken: ende ick sal besoeckinge doen over ⁴⁶ de mannen, ⁴⁷ die stijf geworden zijn op haren droesem, die in haer herte seggen, ⁴⁸ De HEERE en doet geen goet, noch hy en doet geen quaet.

44 T.w. Ick de Heere.

45 D. met groote neersticheyt: Ick sal maken, dat de Chaldeen ende andre vreemde soldaten al den schat en rijckdom sullen soecken: ende alles wech-nemen. of, het beteeckent, dat God op het naeuste de sonden des volcks sal besoecken, ende straffen.

46 Of, de lieden.

47 Of, die op hare heffe, of gift liggen. D. die gerust ende sorgeloos zijn, ende in vleeschelicke sekerheyt leven. And. die met hare heffe vermengt zijn. D. die allerley vuylicheyt der sonden ende der ondeuchden opwerpen, ende als uytgisten, gelijck de nieuwe wijn doet. leest Ier. 48.11.

48 De sin is, Godt en past op de regeringe der werelt niet, hy en straft noch en beloont niemant nae sijne verdiensten.

13

Daerom sal ⁴⁹ haer vermogen ten roove worden, ende hare huysen tot verwoestinge: ⁵⁰ sy bouwen wel huysen, maer ⁵¹ sy en sullense niet bewoonen: ende sy planten wijngaerden, maer sy en sullen der selver wijn niet drincken.

49 D. haren rijckdom. Wat dese dreygementen aengaet, siet daer van Levit. 26.32. Deut. 28.30.

50 Siet Amos 5.11. Mich. 2.2, 4. ende 3.10, 12.

51 D. sy en sullense niet lange bewoonen. siet Deut. 28.30, 39.

14

⁵² De groote dach des HEEREN is nae by, hy is nae by, ende seer haestende; ⁵³ de stemme des dachs des HEEREN: ⁵⁴ de heldt sal ⁵⁵ aldaer bitterlick schreeuwen.

52 D. de dach in welcken de Heere swaerlick straffen sal. Siet bov. vers 7.

53 Vergel. Psal. 29. versen 3, 4, 5. Ier. 4. vers 19, etc.

54 Hoe veel meer de swacke of kleynhertige mannen, mitsgaders vrouwen ende kinderen.

55 D. alsdan. als Psal. 14.5. Of aldaer, D. te Ierusalem.

15

Die dach sal een dach ⁵⁶ der verbolgentheyt zijn: een dach der benautheyt, ende des angsts, een dach der woestheyt ende verwoestinge: ^b een dach der duysternisse, ende der donckerheyt, een dach der wolcke, ende der dicke donckerheyt.

56 T.w. der verbolgentheyt des Heeren, als onder vers 18. D. alsdan sal de Heere in sijnen toorn vele elenden en straffen uytgieten. dit wort te kennen gegeven met velerley verscheydene woorden in dit vers Vergel. Ierem. 30.5, 6, 7. Amos 5.18, 19, 20. Ioel 2.1, 2, 3, …. 11.

b Ioël 2.1, 2.

16

⁵⁷ Een dach der basuyne, ende des geclancks tegen de vaste steden, ende tegen ⁵⁸ de hooge hoecken.

57 D. een dach in welcken de basuynen ende trompetten alarm sullen blasen, van wegen den inval des vyandts.

58 Of, torens, die gemeynelick aen de hoecken der kasteelen, of Steden staen: of, der puncten. doch door hoecken worden somtijdts de hoofden ende voornaemste onder den volcke verstaen, Iud. 20.2.

17

Ende ick sal de menschen bange maken, dat sy sullen gaen ⁵⁹ als de blinde, want sy hebben tegen den HEERE gesondicht: ende haer bloet sal vergoten worden ⁶⁰ als stof, ende haer ⁶¹ vleesch ⁶² sal worden als dreck.

59 Die niet en weten waer henen, noch waer nae, noch wat sy eerst, of laetst doen sullen.

60 D. overvloedelick, in groote menichte, als een sake van geener weerde. alsoo wert stof genomen Matt. 10.14. Act. 13. vers 51. ende 18.6.

61 Of, lichaem. Eygentlick spijse, alsoo wort het lichaem genoemt, om dat het spijse der wormen is.

62 De sin is, hare doode lichamen sullen in de ackeren ende 't lant geworpen worden, gelijckmen den dreck daer op werpt, om tselve te mesten.

18

Noch ^c haer silver, noch haer gout, en salse niet kunnen redden ^d ten dage der verbolgentheyt des HEEREN, maer ⁶³ door het vyer sijnes yvers sal dit gantsche lant ⁶⁴ verteert worden: want ⁶⁵ hy sal eene voleyndinge maken, gewisselick eene haestige, met alle de inwoonderen ⁶⁶ deses lants.

c Prov. 11.4. Ezech. 7.19.

d Bov. versen 14, 15, 16.

63 D. door eenen yver, die als vyer brandt. Siet Ezech. 38.19.

64 Hebr. opgegeten worden. als ond. 3.8.

65 Siet Ierem. 4. op vers 27.

66 T.w. des Ioodschen lants.