Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Eerste Capittel.

Clachte des Propheten over de groote boosheyt ende ongerechticheyt des Ioodschen volcks, vers 2. hy vercondicht dat van wegen sulcke sonden, de Chaldeen met groote macht ende snellicheyt over haer komen, ende alles verstooren souden, vers 5. hy bidt den Heere, dat hy doch de vyanden, die swaerlicker dan de Ioden gesondicht hadden, haren moetwille niet en late volbrengen, maer veel meer de selve wille straffen, 12, etc.

1

¹ DE last, welcken Habakuk de prophete ² gesien heeft:

1 Siet Iesa. 13. op vers 1. in’t volgende: Habakuk, Hebr. Chabakkuk.

2 T.w. in een gesichte. Siet Ies. 1.1.

2

HEERE, hoe lange schreeuwe ick, ende ghy en hoort niet? [hoe lange] roepe ick, ³ Gewelt, tot u, ende ghy en verlost niet?

3 T.w. om dat de geweldige des lants de geringe onderdrucken, of de godtloose de godtsalige. Siet dergelijcke maniere van spreken Iob 19.7. ende Ier. 20.8.

3

Waerom laet ghy my ongerechticheyt sien, ende aenschouwt de ⁴ quellinge? want verwoestinge ende gewelt is ⁵ tegen my over, ende ⁶ daer is twist, ende ⁷ men neemt gekijf op.

4 Of moeyte, als Psal. 10.14. T.w. die de boose den vromen aendoen.

5 De sin is, Waer ick my keere of wende, daer en sie ick anders niet, van verwoestinge ende gewelt.

6 T.w. onder het Ioodsche volck, d’een twist met den anderen: ofte, sy twisten tegen my, ende d’andere Propheten. siet Hose. 4.4. Ierem. 15.10.

7 D. daer zijnder vast overal, die twist ende gekijf aenrichten, oock om kleyne ofte geringe oorsaken.

4

Daerom wort de wet ⁸ onderlaten, ende het recht ⁹ en komt nimmermeer voort: want ¹⁰ de godtloose omringt den rechtveerdigen, daerom ¹¹ komt het recht verdraeyt voort.

8 Of, de Wet is geswackt, de wet Godes, ende de predicatie der selver en wort niet meer geachtt by de godtloose Ioden. Siet Ezech. 33.32. Siet oock Ierem. 11. ende 12.

9 D. Ten wort nemmermeer uytgesproken, de Processen blijven aen den spijcker hangen, gelijckmen nu spreeckt, sy dueren veel jaren lanck.

10 Vergel. Psal. 12. op vers 9. ende Psal. 22.13.

11 De onvrome Rechts-geleerde verdrayen het recht: of de Richters worden met giften en gaven omgekocht: Of sy verdraeyen en verkeeren het recht door gunste of afgunste. Maer siet wat den sulcken weder-varen sal, Psal. 125.5.

5

¹² Siet onder de heydenen, ende aenschouwt, ende verwondert u, verwondert u; want ^a ick wercke een werck ¹³ in ulieder dagen, [’t welck] ghy niet gelooven en sult, ¹⁴ als het vertelt sal worden.

12 Hier antwoort de Heere den Prophete op sijne klachte, ende ’t is so veel als of hy seyde, Lett hier wel op, of oyt dergelijcke groot ende schrickelick oordeel gegaen zy als die sware elende ende het verderf, dat ick door de Chaldeen over u lieden, ô ghy boose Ioden, sal komen laten. Doch de Apostel heeft dese woorden wijders uytgestreckt tot de straffe der ongeloovige Ioden. Siet Actor. 13.41.

a Actor. 13.41.

13 D. geduerende u lieder leven.

14 Of, als men’t vertellen soude. Soo extraordinaris groot sal het wesen.

6

Want siet, ick verwecke de Chaldeen, een bitter ende ¹⁵ snel volck, treckende ¹⁶ door de breedten der aerde, ¹⁷ om erffelick te besitten wooningen die sijne niet en zijn.

15 Hebr. sich haestende. D. een volck dat snellick ende haestelick voort-vaert in sijne saken. Siet Iesa. 5.26, etc.

16 D. wijt en breedt door vele landen.

17 D. om landen ende Steden in te nemen, ende te gaen besitten, die andre volcken ende Natien, ende insonderheyt die de Ioden toe-komen.

7

Schricklick ende vreeslick is ¹⁸ ’tselve: ¹⁹ sijn recht ende sijne hoocheyt gaet van hem-selven uyt.

18 Te weten, volck.

19 Het doet alles na sijnen lust ende welgevallen, ende al wat het doet moet recht zijn, van wegen sijne hoocheyt.

8

²⁰ Want sijne peerden zijn ²¹ lichter dan de luypaerden, ende sy zijn ²² scherper dan ²³ de avont-wolven, ende sijne ruyters verspreyden haer: ja sijne ruyters sullen ²⁴ van verre komen, sy sullen ²⁵ vliegen ²⁶ als een arent, sich spoedigende om te eten.

20 Dese woorden sien op het eerste lidt des sevenden vers.

21 D. sneller.

22 Van tanden, of, van gesichte.

23 Hebr. de wolven des avonts: D. dan de wolven die des avonts, ofte by nachte komen, om de schapen te stelen, Vergel. Ierem. 5.6.

24 T.w. uyt verre landen.

25 D. haestelick en snellick voort marcheren.

26 Vergel. 2.Sam. 1.23. Iob 9.26. Pro. 30.19. Ier. 4.13. Ezech. 17.2. Mat. 24.28

9

²⁷ Het sal geheelick ²⁸ tot gewelt komen, ²⁹ wat sy inslorpen sullen met hare aengesichten, [sullen sy brengen] ³⁰ nae’t oosten, ende het sal ³¹ de gevangene versamelen ³² als zant.

27 T.w. het volck van Chaldaea.

28 D. om gewelt te doen.

29 De sin is, Al wat de Chaldeers sullen sien, dat sullen sy als opslorpen, of opslocken, en inswelgen door de begeerlickheyt harer oogen, verslindende met hare oogen alles wat sy sien of ontmoeten. Siet dergelijcke maniere van spreken, Iob 39.27. Hebr. het opslorpen hares aengesichts sal zijn nae’t oosten. Andre, het aenschouwen hares aengesichts sal zijn, als of yemant de oostewint tegen quame, die in het Ioodsche lant seer heftich ende seer schadelick is.

30 D. nae Chaldeen, van waer dese soldaten gekomen waren, want Chaldeen leyt noort-oost van Iudea: daer henen souden sy hare oogen wenden, om derwaerts te keeren, met buyt geladen.

31 Hebr. de gevangenisse, D. de menichte der gevangenen.

32 D. in ontelbare menichte, gelijck het zant ontelbaer is. Siet Gen. 41. op vers 49.

10

Ende ³³ hy sal ³⁴ de Coningen beschimpen, ende de Princen sullen hem een belacchinge zijn: hy sal ³⁵ alle vestinge belacchen, want ³⁶ hy sal stof vergaderen, ende ³⁷ hy salse innemen.

33 T.w. de Coninck des boven-genoemden volcks, T.w. Nebucadnezar.

34 Als onder andere, de Coningen van Egypten, van Tyrus, van Zidon, van Arabien, ende insonderheyt den Coninck Zedekiam, als te lesen is 2.Reg. 25.10. ende Ier. cap. 25. ende 29.

35 D. alle vaste plaetsen, het zy steden, of casteelen, of andre forteressen.

36 D. hy sal menichte van aerde t’samen voeren laten om de grachten ende wateren te dempen, of, om hoochten en katten op te werpen. Andre, hy sal krijchs-volck in sulcke menichte als stof vergaderen.

37 Siet van de groote victorien des Conincks Nebucadnezars Iesa. 23. Ier. 25.22. ende 47.4. Ezech. 26.3, 7. ende 27.2. Amos 1.9. ende elders meer.

11

³⁸ Dan sal ³⁹ hy ⁴⁰ den geest veranderen, ende hy sal ⁴¹ door-trecken, ende sich ⁴² schuldich maken, [houdende] ⁴³ dese sijne kracht voor sijnen Godt.

38 T.w. als hy Ierusalem, ende andere stercke steden sal ingenomen hebben.

39 T.w. de Coninck Nebucadnezar.

40 D. hy sal anders gesint worden dan hy te vooren geweest is, D. hy sal door desen sijnen voorspoet in schrickelicken hoochmoet vervallen. Vergel. Iesa. 14.13, 14. Dan. 4.27. And. hy sal veranderen [als] een wint.

41 T.w. in Chaldeen, of nae Babylonien. And. hy sal overtreden.

42 T.w. aen Godt, door Afgoderye, stouticheyt ende vermetenheyt.

43 D. schrijvende hemselven toe godtlicke hoocheyt ende eere, van wegen sijne groote victorien. Vergel. ond. vers 16. And. [seggende dat] dese sijne kracht zy sijnes Godts. D. hy sal ’t sijnen Godt, T.w. Bel, toe-schrijven, dat hy die groote dingen hebbe uytgericht door sijne krachtige hulpe ende bystandt. Siet hier van de vijf eerste capp. Danielis.

12

En zijt ghy niet ⁴⁴ van outs af de HEERE mijn Godt, ⁴⁵ mijn Heylige? ⁴⁶ wy en sullen niet sterven: ô HEERE, ⁴⁷ tot een oordeel hebt ghy hem gestelt, ende ⁴⁸ ô rotze, om ⁴⁹ te straffen hebt ghy hem gegrontvest.

44 D. van eeuwicheyt.

45 Onder andre namen die Gode gegeven worden, is oock desen, de heylige Israëls. Siet Psal. 71. op vers 22. siet oock Ies. 12.6. ende 43.3, 15. ende 49.7.

46 D. wy en sullen niet gantschelick door de Chaldeen uytgeroeyt worden, maer ghy sult ons door uwe krachtige hant verlossen.

47 D. op dat hy (T.w. de Coninck te Babel) uwe gerichten volvoere.

48 D. O Heere, op wien wy ons verlaten ende steunen, als op onsen rotzsteen. Dit zijn woorden des Propheten in sijnen, ende in des volcks name. Vergel. Deut. 32.4. ende Psal. 18.3. ende 19.15.

49 T.w. ons ende andere, ofte hemselven. T.w. na dat hy, als een roede ende staf uwes toorns, ons sal gekastijdt hebben, vergel. Exo. 9.16.

13

Ghy zijt te reyn van oogen, dan dat ghy ⁵⁰ het quade ⁵¹ soudet sien, ende ⁵² de quellinge ⁵³ en cont ghy niet aenschouwen: waerom soudt ghy aenschouwen ⁵⁴ die trouwlooslick handelen? [waerom] soudt ghy ⁵⁵ swijgen, als ⁵⁶ de godtloose dien verslindt, ⁵⁷ die rechtveerdiger is dan hy?

50 T.w. ’t welck de Chaldeen ons aen doen.

51 Godes ooge en is niet verborgen: hy siet het quaet dat de menschen bedrijven, Psal. 10.14. maer hy en siet het niet met goede oogen aen, hy en sal het oock niet altijt ongestraft laten. Doch Obad. vers 13. wort dese maniere van spreken genomen, voor met lust het quade, ’t welck de vrome overkomt, aenschouwen.

52 D. den overlast, T.w. overlast, quellinge, moeyte, die de Chaldeen ons aen doen.

53 Siet d’aenteeck. 51.

54 T.w. de Chaldeen, die seer trouwloos ende meyneedich geweest zijn. siet Ies. 21. op vers 2.

55 D. de straffe nalaten.

56 T.w. de Chaldeer.

57 T.w. het Ioodsche volck, vergeleken by de Chaldeen. Doch verstaet dit van de godtsalige onder de Ioden, welcke die sijn daer de prophete voor bidt: want de godtloose onder de Ioden gingen de heydenen in boosheyt verre te boven. Siet Ierem. 2. versen 10, 11.

14

Ende ⁵⁸ [waerom] soudt ghy de

58 D. waerom soudt ghy lijden, dat de groote ende machtige deser werelt, de kleyne ende onnoosele souden vangen, dooden, opslocken, ende verdelgen nae haren appetijt ende goetduncken, gelijck de groote visschen de kleyne doen, als of ghy in der werelt alles liett gaen, als by geval, ende als of ghy nergens achtinge op en gaeft?

[fol. 127r]

menschen maken, als de visschen der zee? als het cruypende gedierte, ⁵⁹ dat geenen heerscher en heeft?

59 D. geenen grooten visch, of kruypende dier, ’t welck over haer heerscht, ende haer beschermt tegen ’t gewelt der gener die haer verslinden.

15

⁶⁰ Hy trecktse ⁶¹ alle met den angel ⁶² op, hy vergadertse in sijn garen, ende hy versameltse in sijn net: ⁶³ daerom verblijdt ende verheucht hy sich.

60 T.w. de vyant, van welcken boven gesproken is, Nebucadnezar.

61 T.w. menschen, of Natien. ofte, hy treckt het, etc. T.w. menschen ende goederen.

62 Of, uyt, D. hy brengtse alle onder sijn gewelt. Vergel. Dan. 4.17, 18, etc.

63 De sin is, Hy en heeft niet alleen geen berouw ende leetwesen over sijne boos daet, maer hy verblijdt ende verheugt sich daer over, als wel gedaen hebbende. Vergel. Ephes. 4.19.

16

⁶⁴ Daerom offert hy aen sijn garen, ende roockt aen sijn net: want ⁶⁵ door de selve ⁶⁶ is sijn deel vet geworden, ende sijne spijse smoutich.

64 Als of hy seyde, Als het den Chaldeer so wel ende nae sijnen wensch gaet, so en schrijft hy sulcx Gode niet toe, maer sijne eygene macht ende kloeckheyt. Siet Iesa. 10.13. ende Dan. 4.27.

65 T.w. door sijn gaern ende nett.

66 D. is, sijn portie, staet, conditie verbetert, ende grootelicx vermeerdert.

17

⁶⁷ Sal hy dan daerom [altoos] sijn garen ⁶⁸ ledich maken? ende en sal hy niet verschoonen, met altoos de volckeren ⁶⁹ te dooden?

67 De sin is, Om dat hy dus wreet ende vermeten is, sult ghy daerom altijt dese sijne godtloosheyt verdragen ende ongestraft laten voorby gaen? Sult ghy hem steedts het eene lant voor, ende ’t ander na laten verheeren ende t’onderbrengen?

68 T.w. om dat weder tot eenen nieuwen vanck te bereyden, ende uyt te werpen.

69 D. te verdelgen, ende uyt te roeyen, sonder dat ghy, als een rechtveerdich Richter, daer op sult achtinge geven, ende hem straffen? D’antwoorde wert verswegen, welcke soude wesen, Geensins, maer ghy sult hem eyndelick een gebidt in den mont werpen, ende straffen. Dus danige vragen loochenen sterckelick.