Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

Wee, harde dienstbaerheyt, ende verdrijvinge uyt Canaan, over de moetwillige geweldenaers, roovers ende straetschenders onder den volcke, versen 1, 2, 3, 5, 8, 9, 10. klaech-liedt over het vyantlick uyt-deylen haers lants, 4. Godt scheldt heftichlick de walginge sijns volcks van de bestraffinge sijner Propheten, ende haren sotten lust tot de pluymstrijckende valsche Propheten, 6, 11. Prophetie van de vergaderinge ende herstellinge der kercke door haren Coninck Christum, 12, 13.

1

WEe dien die ongerechticheyt bedencken, ende quaet ¹ wercken op hare ² legeren: in’t licht van den ³ morgen-stont doen sy het, dewijle het ⁴ in de macht van haer-lieder hant is:

1 Het Hebr. woort, dat anders wercken ende doen beteeckent, wort hier gebruyckt voor overleggen, ende voornemen, om te doen.

2 Als sy behoorden te rusten, aen Godt te dencken, ende haren wandel voor hem t’overpeynsen, etc. alsoo Psal. 36.5.

3 Haestende ende brandende om hare boose lusten te voldoen. Vergel. Hos. 7.6.

4 Dewijl het met de Iustitie ende politie soo in den lande gestelt is, dat sy ’t vryelick konnen doen: sy zijn meesters ende doen wat sy maer willen, als volcht. Vergel. de maniere van spreken met Nehem. 5.5. Prov. 3.27. And. want haerlieder hant tegen Godt is.

2

Ende sy ^{a 5} begeeren ackeren, ende roovense, ende huysen, ende nemense wech: also doen sy gewelt aen den ⁶ man ende sijn ⁷ huys, ja aen ⁸ een yegelick ende sijne ⁹ erffenisse.

a Iesa. 5.8.

5 Als sy maer op eenich stuck lants, ofte op eenich huys, belust worden, ofte, sin daer toe krijgen, so nemense dat met gewelt. Vergel. 1.Reg. 21.1, etc.

6 Dien sy arm maken ende bedroeven.

7 Dat sy den eygenaer ontnemen ende tot haer trecken.

8 Ofte, den mensche.

9 Die Godt gantschlick niet en wilde den erfgenaem ontwendt, ofte vervreemdt hebben.

3

Daerom, alsoo seyt de HEERE; Siet ick dencke een ¹⁰ quaet over dit geslachte; waer uyt ¹¹ ghy-lieden uwe ¹² halsen niet en sult uyttrecken, ende ¹³ soo recht op niet gaen; want het sal een ^{b 14} boose tijt zijn.

10 Gelijck sy het quaet der sonde moetwillichlick bedencken, voornemen ende doen, alsoo denck ick over haer het quaet der straffe.

11 Veranderinge van persoon, door eene heftige aensprake, als ond. vers 8. ende elders dickwijls.

12 Om dat het een sterck jock der dienstbaerheyt sal zijn, daer onder ghy sult moeten bucken. Vergel. Lev. 26.13. ende Ierem. 11.11. met d’aenteeck.

13 Hebr. [met, ofte, in] hoocheyt, verheventheyt. D. met opgerichten halse, ofte hoofde, recht op, om hooge. de sin is, ghy sult so fier ende stout niet zijn, als ghy nu zijt.

b Amos. 5.13.

14 Siet Amos 5. op vers 13.

4

Te dien dage ¹⁵ salmen een ¹⁶ spreeckwoort over ulieden opnemen; ende men sal eene klagelicke klage klagen, [ende] seggen, Wy zijn ¹⁷ teenemael verwoest; ¹⁸ Hy verwisselt mijns volcks ¹⁹ deel: ²⁰ hoe ontwendt hy my! hy deelt uyt, ²¹ afwendende onse ackeren.

15 Hebr. hy sal. D. men sal, etc.

16 Om u, in uwe elende ende wee-klagen, alomme te bespotten : ofte, het volgende deerlick klagen ende kermen sal soo gemeyn zijn, datmen een gemeyn spreeck-woort daer van sal maken: dat Israel soo, ende soo klaecht.

17 Hebr. verwoestende, ofte, met verwoesten zijn wy verwoest. Dat is, ’t is gantsch met ons uyt ende gedaen.

18 N. Godt, (door den Assyrier) geeft het lant, dat hy sijnen volcke gegeven hadde, aen vreemde, hy verandert het van heeren ende eygenaers.

19 Siet Psal. 16. op versen 5, 6. alsoo van’t snoer ende lot in’t volgende vers.

20 Woorden van verwonderinge, die kort ende afgebroken zijn, seer levendich afbeeldende het gewoel van ’t uytdeylen des lants, als of sy’t voor oogen sagen geschieden.

21 T.w. tot anderen. ofte, deylt hy onse velden uyt om [die] ons weder te geven? geensins, willense seggen: Daer is nu gantsch geen hope toe, dewijlse aen vreemde besitters voor altoos zijn wechgegeven. Also gevoelden sy de straffe harer ongerechticheyt, ende rooverye, waer van versen 1, 2. gesproken is: gelijck sy hare broederen berooft hadden, alsoo geschiedt haer wederom: siet het volgende vers, ende voorts versen 8, 9, 10.

5

²² Daerom en sult ²³ ghy niemant hebben, die’t snoer ^c werpe ²⁴ in’t lot; in de Gemeynte des HEEREN.

22 Om de voorgemelde sonden, ofte, om dat u lant al aen vreemde is overgegeven, so dat ghy daer van versteken zijt, ende geen Iosua u weder van nieuws het lant by lotinge sal uytdeylen. Sommige duyden het geestlick op de verwerpinge uyt Godts kercke, welcker gemeenschap, door de uytdeylinge des lants Canaan, by lotinge ende door snoeren, was afgebeeldt.

23 Aensprake aen een yeder in’t bysonder van die godtloose geweldenaers, welcken het wee is aengeseyt vers 1.

c Deut. 32.8, 9.

24 Ofte, door ’t lot. D. die ’t lot werpe over u deel: want daer en sal niets voor u onder Godts volck ten besten zijn, geen plaetse noch deel.

6

²⁵ En ²⁶ propheteert ghylieden niet, ^d [seggen sy], laet ²⁷ [die] propheteren: ²⁸ sy en propheteren niet als ²⁹ die; men ³⁰ en wijckt niet af [van] ³¹ smaetheden.

25 Dit versken is (vermits de afgebrokene woorden) duyster, ende wort verscheydentlick vertaelt. ’t schijnt dat hier de woorden, ofte het gemeyn seggen des godtloosen volcks verhaelt wort, waer op eene heftige bestraffinge volcht in’t naeste vers.

26 Hebr. Druppet niet. alsoo in’t volgende. D. en propheteert niet. Siet Deut. 32. op vers 2. ende vergel. Ies. 30.10, 11. Ierem. 11.21. Amos 2.12. ende 7.12, 13, 16. dit zijn de woorden des volcks tot de ware Propheten.

d Iesa. 30.10. Amos 7.16.

27 De valsche Propheten. Vergel. ond. vers 11.

28 De ware Propheten.

29 D’andere, T.w. de valsche: ofte, van die dingen, van de welcke de vroome Propheten druppeden.

30 Dat is, dese Propheten (de ware) en houden niet op van lasteren, schelden, beschamen, ende alles quaets te dreygen: sy zijn ondraechlick. Vergel. 1.Reg. 22.8.

31 Ofte, beschamingen, smaet-woorden, (dit stadich ofte dagelicx beschamen, etc.) en houden niet op, andere vertalen dit versken aldus: En druppet niet: (woorden des volcx) sy sullen [doch] druppen; [maer] sy sullen niet druppen voor, ofte, tot haerlieden (Godts woorden) dat hy (Israel) geene schande en sal behalen, (gelijck de valsche propheten propheteerden) ofte, op dat sy (mijne Propheten) geene schande behalen, ofte, haer geene schande overkome. aldus soude ’t een dreygement zijn, dat Godt haer, om hare grouwelicke ondanckbaerheyt, van de ware Propheten wilde berooven, ende sijne dienstknechten verschoonen. Vergel. Iesa. 8.16. Mat. 7.6.

7

O ghy die Iacobs huys ³² geheeten zijt, Is dan de ³³ Geest des HEEREN ³⁴ verkort? zijn dat ³⁵ sijne wercken? En doen ³⁶ mijne woorden geen goet by dien die ³⁷ recht wandelt?

32 Ghy voert dien naem (wil de Heere seggen) ende beroemt u des, maer t’onrechte: sulcke woorden en betamen Iacobs huys geensins. Vergel. Ioh. 8.33, 37, 39, 40, 44.

33 De H. Geest, door welcken de ware Propheten gedreven wierden. 2.Pet. 1.21.

34 Ofte, benaeuwt: so dat hy sijne dienstknechten niet recht ende wel en soude konnen leyden ende regeren: ofte, haer niet soude mogen doen propheteren wat hem belieft? ofte, dat hy nu de macht niet meer en soude hebben, om u over uwe boosheyt te bestraffen, ende voorts nae uwe verdiensten te straffen, dat ghy hem aldus verbittert ende tergt? vergel. de maniere van spreken met Num. 11.23. Iesa 50.2. ende 59.1.

35 Te weten, Godts wercken. D. zijn dat de wercken die Godt u beveelt, ofte, die hem aengenaem zijn? (vergel. Ioh. 6.29.) Dit past seer wel op het volgende. andere duyden ’t op Iacobs huys, aldus: Zijn dat wercken, die Iacobs huys betamen?

36 Godes. de sin is: En zijn mijne woorden niet vriendelick, lieflick ende aengenaem voor ende by den vroomen, dien sy niet alleen alles goets beloven, maer oock onderwijsen ende bestraffen tot haren besten? waert ghy vroom, so souden mijne, ende volgens mijner Propheten woorden oock lieflick tot ende by u zijn, maer ’t is uwe schult, datse anders moeten propheteren.

37 Siet Psal. 7. op vers 11.

8

³⁸ Maer ³⁹ gisteren, stelde sich mijn volck op, ⁴⁰ tot vyant, ⁴¹ tegen over een kleet; ⁴² ghy stroopet eenen ⁴³ mantel van de gene die ⁴⁴ seker voor by gaen, ⁴⁵ wederkomende van den strijt.

38 Als of Godt seyde: hoe souden mijne woorden vriendelick konnen zijn tegen sulck een volck als dit is.

39 D. onlancks, ’t is noch niet lange geleden, ’t is verscher daet geschiet. And. [die] gisteren (D. te vooren) mijn volck [waren], zijn [tegen my] opgestaen, als tegen eenen vyant.

40 D. vyantlick, als vyanden, straet-schenders ende struyck-roovers plegen te doen, loerende op eenen roof.

41 Om te sien, of haer yemant mochte ontmoeten, die een goet kleedt aen hadde, om dat hem af te stroopen. hier komt Godt weder tot ’t gene hy haer versen 1, ende 2. verweten heeft.

42 Veranderinge van persoon, als bov. vers 3.

43 Ofte, schoon overkleedt, aengaende het Hebr. woort vergel. Ion. 3. op vers 6.

44 Ofte, met vertrouwen, (niet denckende op eenigen vyant, immers op u in’t minste geen achterdencken hebbende) ende u geen leedt en doen.

45 Die op rooven ende vechten niet meer en dencken, om dat de strijt ge-eyndicht is: And. afkeerich zijnde van den strijt. D. die niet gesinnet en zijn te vechten, ofte yemanden leet te doen, passerende alleenlick hares weechs op goet vertrouwen: ofte, daer ghy van den oorloge afgekeert zijt. D. in vrede en sonder oorloch in den lande leeft.

9

De wijven mijns volcks verdrijvet ghy, elck eene uyt het huys harer ⁴⁶ vermakingen: van hare kinderkens neemt ghy ⁴⁷ mijnen cieraet in ⁴⁸ eeuwicheyt.

46 Daer in sy (als den meesten tijt haer binnens huys houdende) haer verblijf, playsier ende vryheyt hadden, met hare mannen ende kinderen: sommige verstaen ’t van de weduwen: andere van lichtveerdige ende wreede echtscheydinge, dat de mannen hare eygene vrouwen door scheytbrieven tyrannelick verstieten ende uytdreven.

47 Als, kleederen, leeftocht, erfgoet, ende wat des meer is, dat ick haer uyt sonderlinge vaderlicke voorsorge tot bewijs mijner goedicheyt ende macht gegeven hebbe, ghy maecktse kael ende bloot, als tot mijner schande. Sommige duyden ’t op de verstooringe ende scheydinge van ’t houwelick der ouderen, item, op slavernye, daerse Godt uyt Egypten verlost ende tot een vry volck, ende sijne kinderen, gemaeckt hadde.

48 D. ghy bedrijft dese stucken sonder ophouden ende berouw, ofte, ghy beneemt het haer voor eeuwich ende altoos, so datter geen verhael op en is om weder te krijgen. Vergel. Ion. 2.6.

[fol. 122v]

10

Maket u [dan] op, ende gaet ⁴⁹ henen; want ⁵⁰ dit [lant] en sal de ruste niet zijn: om dat het verontreynicht is, sal ’t [u] verderven, ende dat, [met] eene ⁵¹ geweldige verdervinge.

49 In gevanckenisse, ten lande uyt.

50 Dit lant, dat ick u tot eene ruste gegeven hadde, en sal u niet langer konnen verdragen, van wegen de grouwelen, daermede ghy het selve hebt verontreynicht, maer sal u uytspouwen, ende (als wrake van u nemende) u gantsch ende schricklick verderven. Siet Deut. 12.9. Psal. 95.11. Hebr. 4. versen 5, 6. item Lev. 18.25, 27, 28. Ezech. 36.13, 17, etc.

51 Ofte, scherpe. Vergel. 1.Reg. 2.8.

11

So daer yemant is ⁵² die met ⁵³ wint omgaet, ende valschlick liecht, [seggende]; Ick sal u ⁵⁴ propheteren voor ⁵⁵ wijn ende voor stercken drank; dat is een ⁵⁶ propheet deses volcks.

52 Ofte, die met wint ende valscheyt omgaende liegt, [seggende:] etc.

53 D. met ydele valsche prophetyen, die de ziele soo weynich konnen stichten ende troosten, als het lichaem van wint gevoedt kan worden. Verg. Iob 6. op vers 26. Ierem. 5. op vers 13. ende Iesa 41.29. Ierem. 22.22. And. met den Geest. D. sich valschelick beroemt van openbaringen des Geests Godts. siet Ezech. 13.3. ende Hos. 9.7.

54 Als bov. vers 6.

55 Ofte, by den wijn. Vergel. ond. 3.5. Iesa. 28.7, 8. ofte, van wijn. etc. D. van een goet wijn-jaer, geluck, voorspoet, ende vrede, siet Ierem. 13. op vers 12. ende 23.16, 17. ende 29.8, 9. Thren. 2.14.

56 D. een aengenaem Propheet by dit volck, ofte, voor desen volcke.

12

⁵⁷ Voor seker sal ick u, ô Iacob, gantsch versamelen; voorseker sal ick Israëls overblijfsel vergaderen; ick sal het te samen setten als schapen van ⁵⁸ Bozra: als eene kudde in’t midden harer ⁵⁹ koye sullense van menschen deunen.

57 Hebr. versamelende sal ick versamelen, ende soo, vergaderende vergaderen. Dese twee volgende versen nemen vele uytleggers als eene schoone Euangelische belofte, van de vergaderinge der algemeyne kercke door haren Coninck, den Messiam Iesum Christum, om dat den prophetischen stijl, in sulcke materien gebruycklick, dat schijnt te vereysschen, ende Godt dickwijls onder sijn alderswaerste bestraffingen ende dreygementen, tot troost sijner geloovigen, seer lieflicke genaden-beloften pleecht in te mengen. (vergel. insonderheyt Ierem. 16.14, 15. Hose. 2.13, etc. siet oock ond. het laetste vers van’t 3 cap. ende het eerste van’t vierde, etc.) De Christlicke leser kan oock hiermede vergelijcken. Ier. 31.10. Hose. 1.11. ende 3.5, etc. insonderheyt Ezech. 36.37, 38. Zach. 2.4. Doch andere, siende op het voorgaende ende volgende houden’t voor eene prophetye van de belegeringen, benaeuwingen, ende verwoestinge der tien stammen ende Iuda, door de Assyriers ende Babyloniers, ende de gevanckelicke wechvoeringe harer beyder Coningen, Hosea en Zedekia. 2.Reg. 17.4, etc. ende 18.10, etc. item 25.6, 7. waer van de verstandige leser sal konnen oordeelen, ende sien eene diergelijcke plaetse Zach. 10.3, 4, 5. met d’aenteeck.

58 Eene vee-rijcke plaetse der Moabiten. Siet 2.Reg. 3.4. ende Ierem. 48.24. met d’aenteeck.

59 Ofte, stallinge.

13

De door-breker ⁶⁰ sal voor haer aengesichte optrecken; sy sullen door-breken, ende door de poorte gaen, ende door de selve uyt-trecken: ende haer ⁶¹ Coninck sal voor haer aengesichte henen gaen; ende de HEERE in hare ⁶² spitze.

60 Hebr. is opgetogen, ende soo in’t volg. D. sal sekerlick optrecken. Godt sal alle vyantlicke beletselen sijns genaden wercx uyt den wech ruymen, ende de bane (alsmen seyt) klaer, ende den wech open maken. maer andere duyden ’t op de vyanden, als op’t voorgaende vers is aengeteeckent: waer van de woorden, doorbreker, ende doorbreken veel gebruyckt worden. Siet Psal. 17. op vers 4. Doch wanneer Godt sijn volck lichamelick, ende geestelick verlost, vernielt hy oock wel geweltsaemlick sijne ende sijner kercken lichaemlicke ende geestelicke vyanden. siet 2.Sam. 5.20. Iesa. 28.21. ende 63.3, 4, 5, 6. Mich. 4. vers 13, etc.

61 Siet op ’t voorgaende vers.

62 Hebr. hooft. D. voor aen: als den voortocht nemende onder sijn volck. Vergel. Iesa. 52.12. andere verstaen, dat Godt, als sijns volcx vyant ende tegen-partye geworden zijnde, met den vyant sal zijn, ende dien als een velt-overste geleyden tegen sijn verworpen volck. Vergel. Ier. 21.5. ende Iesa. 63.10.