Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

Wee, ende gevanckenisse, over de principaelste van Zion ende Samaria, van wegen hare vleeschlicke sekerheyt, godtloose dertelheyt, ende overdaet, vers 1, etc. Godt sweert, dat hy de stadt, met al watter in is, aen den vyant sal overgeven, ende wie overblijft, door sijne plagen doen verdwijnen, sonder Groote ofte kleyne te verschoonen, 7. om Israels domme verkeertheyt, ofte hartneckicheyt, ende dwasen hoochmoet, sal Godt eenen verdruckenden vyant over haer senden, 12.

1

WEe ¹ den ² gerusten te ³ Zion, ende den ⁴ sekeren op den berch van Samarja: die de ⁵ voornaemste zijn van de ^{a 6} eerstelingen der volckeren, ende tot de welcke die van den huyse Israëls ⁷ komen.

1 In ’t veelvoudich getal.

2 Ofte, gemackelicken, die op haer gemack in weelde leven. Vergel. Ier. 48.11. alwaer van Moab geseyt wort, dat hy van sijner jeucht af gerust, ofte op sijn gemack, in stilte geweest is, geenen overlast lijdende noch vreesende.

3 Dit ginck Iuda aen, waer van Ierusalem de hooft-stadt was, ende op Zion het Conincklicke Slot.

4 D. sorchloosen: vergel. Iud. 18.27. alwaer van Lais geseyt wort, dat het een stil ende seker volck was. ende Ezech. 30. vers 9. Chus der sekerheyt, ofte, des vertrouwens. D. dat seker ofte sorgeloose Chus, ofte, den sekeren Chus. D. de sekere sorgloose Mooren. And. die op den berch van Samaria vertrouwen, ofte, haer verlaten, ende daerop seker zijn ende sorgeloos; den sin op een uytkomende, doch in den text is gelett op de t’samen-voeginge der beyde leden.

5 Ofte, vermaertste, beroemste. Siet van ’t Hebr. woort Gen. c. 30. op vers 28. dit duyden sommige op de beyde bergen van Zion ende Samaria, maer het voorgaende ende volgende slaet op de hoofden van Iuda ende Israel, die op dese bergen hare residentie hadden, in de beyde hooft-steden, zijnde de principaelste onder de hoofden des volcx.

a Exod. 19.5. Ierem. 2.3.

6 De twaelf stammen, die Godt van alle andere volckeren afgesondert, ende tot sijn volck hadde aengenomen, Siet Exod. 19. vers 5. Ierem. 2.3, etc. ofte, de principaelste, de hoofden, van de volcken. D. van de twaelf stammen.

7 Om aldaer van hare hoofden raet ende daet (alsmen seyt) te halen: Iuda en Benjamin te Ierusalem, ende de 10 stammen te Samaria. Hebr. het huys Israëls komen, ofte, sullen komen. Godt spreeckt het wee over dese hoofden, om datse haer (als volgt) in dese heerlicke plaetsen, (diese door Godts goedicheyt bewoonden) ende dese groote weerdicheyt, soo ondanckbaer tegen hem bewesen.

2

Gaet over nae ⁸ Calne, ende siet toe; ende gaet van daer nae Hamath de ⁹ groote [stadt]: ende trecket af nae ¹⁰ Gath der Philistijnen; ofse ¹¹ beter zijn als dese Coninckrijcken, ofte hare lantpale grooter als uwe lantpale.

8 Eene seer oude vermaerde stadt in den lande Sinear ofte Chaldea. Siet Gen. 10.10. ende Iesa. 10. op vers 9.

9 Ofte, machtige, geweldige, heerlicke. Siet van Hamath (oock eene vermaerde Conincklicke stadt) Num. 13. op vers 21. ende 2.Sam. 8.9, etc.

10 Oock eene Conincklicke stadt. Siet 1.Sam. 21.10. ende 2.Sam. 8. op vers 1.

11 Dese woorden, grooter, beter, geven te verstaen dat Godt haer wil voor oogen stellen de heerlickheyt des lants, dat hy haer hadde ingegeven, waer voor sy hem danckbaer behoorden te zijn. And. en warense niet beter? etc. in desen sin, als of Godt haer wilde voorstellen, dat grooter ende heerlicker plaetsen, als de hare, al geruijneert waren, sulcx dat sy soo seker ende sorgeloos niet moesten zijn, maer haer spiegelen aen sulcke exempelen, ende haer bekeeren.

3

Ghy die den ^{b 12} boosen dach ^{c 13} verre stellet: ende den stoel des gewelts ¹⁴ naeby brenget.

b Amos 5.18.

12 Den nakenden tijt der straffe Godes, waer van bov. 5.18, 19, 20. verst. hier op, wee u, uyt het voorgaende.

c Eze. 12.27.

13 Als hebbende, ofte gantsch niet, ofte immers by uwen tijt, daer voor niet te vreesen. Vergel. Ezech. 12.22. ende ond. 9.10. ja ghy houdt de propoosten van des Heeren dach, als een onreyn afschuwelick ende verfoeyelick dinck. waer op het Hebr. woort schijnt te sien.

14 Als of Godt seyde: Is dat niet eene groote dwaesheyt dat ghy op de Richt-stoelen uwe godtloosheyt pleget, sulcx dat allerley onrecht naeby u, ja onder ende in u is, ende u aen kleeft, ende dat ghy u evenwel wijs maeckt, dat de straffen verre zijn, ofte uytblijven sullen?

4

Die daer liggen op ¹⁵ elpen-beenen bedsteden, ende ¹⁶ weeldich zijn op hare coetzen: ende eten de ¹⁷ lammeren van der kudde, ende de kalveren uyt het ¹⁸ midden van den mest-stal.

15 Hebr. tants. Siet 1.Reg. 10. op vers 18. Vergel. de beschrijvinge der Conincklicke pracht, Esth. 1.6.

16 Ofte, overdadich, overvloedich. And. die haer weeldichlick uytstrecken, uytbreyden, (als een weeldige wijnstock, Ezech. 17.6.) alsoo vers 7.

17 T.w. de beste, uyt het volgende.

18 Kiesende de vetste, uyt de plaetse daermense gewoon was te mesten.

5

Die op het ¹⁹ geklanck der ^d Luyte quinckeleren: [ende] bedencken haer selven instrumenten der Musijcke, ²⁰ gelijck David.

19 Hebr. op, ofte, nae den mout. Dat is, nae de wijse ende aenleydinge van het luyten, ofte, psalter-spel, hare stemme op het fijnste ende veerdichste weten te breken, datmen noemt quinckeleren, ofte, quincken, quinckelen, quedelen, ende by de Musiciens (recht nae ’t Hebr. woort) heet diminueren.

d Iesa. 5. vers 12.

20 Passende (nae de wijse van ydele wereltsche menschen) het geestlick heylich werck des Conincklicken Propheets Davids, op haer vleeschlicke weelde ende dertelheyt.

6

Die wijn ²¹ uyt schalen ^e drincken, ende haer salven met de ²² voortreflicxte olye: maer en ^{f 23} bekommeren haer niet over de ²⁴ verbrekinge ²⁵ Iosephs.

21 And. in, ofte, met beckens des wijns. D. die haer niet laten genoegen met gemeene drinck-bekers, schalen, ofte coppen, maer groote wijde beckens ofte kommen (gelijck spreng-beckens) vol wijns storten ende uytsuypen.

e Iesa. 5.11.

22 Hebr. d’eerstelingen, het eerste, voorste des olyen. D. d’alderbeste ende kostelicxte olye. Siet Ruth 3.3. Psal. 23.5. Prov. 21.17. met d’aenteeck.

f Iesa 5.12.

23 Ofte, hebben geene smerte, weedom, hertzeer. Het Hebr. woort wort gebruyckt van kranckheyt des lichaems, ende oock smerte ende bekommeringe des geestes, beyds kan hier plaetse hebben, also het eene gemeynlick op het ander volcht.

24 De particuliere verdruckingen harer broederen, ende de gemeyne, soo verledene als aenstaende, elenden van Godts volck. Siet Ierem. 4. op vers 6.

25 Als bov. 5.6.

7

Daerom sullen sy ²⁶ nu gevanckelick henen gaen ²⁷ onder de voorste die in ^g gevanckenisse gaen: ende het ²⁸ bancket der gener die ²⁹ weeldich zijn, sal ³⁰ wech wijcken.

26 D. al haest. Siet Hose. 10. op vers 3.

27 Hebr. in, ofte, onder ’t hooft. D. voor aen, in de spitze der gevangenen sult ghy de eerste ende voorste zijn, gelijck ghy in hoocheyt ende boosheyt den voorganck hebt gehadt. de voorste in sonden, soo oock de voorste in straffen.

g Iesa. 5.13.

28 And. rouw-maeltijden, die sy met groote pracht, overdaet ende wonderlick bestier plegen te houden. Siet Ierem. 16. op vers 5.

29 Als vers 4.

30 Alle vreuchde, dertelheyt, pracht ende overdaet sal ophouden, ende haer verlaten, ende in plaetse van dien sal haer elende ende jammer aenkleven ende volgen.

8

De Heere HEERE heeft gesworen by ³¹ sich selven; (spreeckt de HEERE, de Godt der heyrscharen), Ick hebbe eenen grouwel van ³² Iacobs hoovaerdye, ende ick hate sijne palleysen: daerom sal ick de Stadt ende hare ³³ volheyt ³⁴ overleveren.

31 Hebr. by sijne ziele. D. by sich selven. Siet Genes. 22. op vers 16. menschlick van Godt gesproken, ten aensien van ’t woort ziele.

32 D. Israels, der Israeliten.

33 Alles waermede ick de stadt vervult, verrijckt ende verciert hebbe. Vergel. Deut. 33.6. Psal. 24. vers 1, etc.

34 In de hant des vyants.

9

Ende het sal geschieden, so daer tien mannen in eenich huys sullen ³⁵ overgela-

35 Van den vyant.

[fol. 118r]

ten zijn, datse ³⁶ sterven sullen.

36 Door de pestilentie, ofte, honger, brandt, aerdt-bevingen, etc. gelijck van Godt gedreygt was, dat, die d’eene plage ontginck, in de andere soude vallen. Siet bov. 5.19, etc.

10

Ende ³⁷ de naeste vrient sal ³⁸ eenen yegelicken van dien op-nemen, ofte die ³⁹ hem ⁴⁰ verbrandt, om de beenderen uyt den huyse uyt te brengen, ende sal seggen tot dien, die ⁴¹ binnen de zijden des huyses is, Zijnder noch ⁴² meer by u? ende hy sal seggen, ⁴³ Niemant: Dan sal hy seggen, ⁴⁴ Swijcht; want ⁴⁵ sy en waren niet om des HEEREN naem te vermelden.

37 Ofte, neve, bloetverwandt, vrient: nae ’tgebruyck des Hebr. woorts.

38 Hebr. hem, dat is, eenen der voorseyde verstorvenen, den eenen na den anderen.

39 Het lichaem des gestorvenen, om de beenderen uyt te brengen, ter begraeffenisse, ofte om wech te werpen. Vergel. ond. 8.3.

40 Het welcke niet gebruycklick en was, als in extraordinare toevallen, ende om bysondere redenen, gelijck te sien is, 1.Sam. 31.12. doch nae sommiger meyninge, oock in tjden van sware peste, het welcke op dese plaetse niet qualick en soude passen.

41 Hebr. in. de sin is, in ’t binnenste van ’t huys.

42 Dooden in het huys?

43 Ofte, het eynde [isser.] D. sy zijn nu altemael wech, daer en is geen meer behouden.

44 Murmureert niet tegen Godts oordeelen, want de verstorvene waren godtloos: vergel. bov. 5.13. met d’aenteeck.

45 De verstorvene. And. des HEEREN naem en is niet te vermelden, ofte, men moet dien niet vermelden. waermede te kennen soude gegeven worden, de uyterste godtloosheyt deser menschen, als die op ’t swaerste geplaegt zijnde, evenwel niet souden mogen lijden, datmen des Heeren gedachte. Sommige verstaen ’t van de gemeene gewoonte van rouw-klagen ofte klaech-liederen te gebruycken over de dooden, in dewelcke de name des Heeren mochte gedacht worden. Vergel. ond. 8.3.

11

Want siet, de HEERE ⁴⁶ geeft bevel, ende hy sal het groote huys slaen met ⁴⁷ inwateringe: ende het kleyne huys met spleten.

46 Ofte, sal gebieden, bevel geven, D. door sijne regeringe beschicken dat de vyant (als op sijn bevel) aenkome ende slae, etc. siet ond. vers 14. ende cap. 9.9.

47 Hebr. droppen, ofte, droppelen. D. inwateringe, so dat de straffen gaen sullen over hooge ende leege, groote ende kleyne, als een doordringende ende steets druypende regen, die niet en sal zijn te keeren. Vergel. bov. 5.24. Sommige duyden’t op beyde Coninckrijcken, van Israel, ende Iuda, waer van Israel door de Assyriers, ende Iuda door de Babyloniers soude bedorven ende verwoest worden. Vergel. Iesa. c. 8.14.

12

⁴⁸ Sullen oock peerden rennen op eene steenrotze? salmen oock [daer op] met runderen ploegen? ⁴⁹ want ghylieden hebt het recht in ⁵⁰ galle verkeert, ende de vrucht der gerechticheyt in ^h alssen.

48 Dit vers kanmen met sommige alsoo verstaen, dat, gelijck sulcx op steenrotzen niet en past noch wel en kan gelucken, Israel oock alsoo niet wel en konde varen, om dat sy verkeert liepen ende ploechden, ofte, om dat al het vermanen ende bestraffen aen haer niet dan vergeefs rennen ende ploegen op steenrotzen en was, want sy bleven verkeert, als volgt: ofte, gelijck sulcx eene omkeeringe soude zijn van alle natuerlicke ordre ende reden-gebruyck, ende niet anders als loutere ende seer schadelicke dwaesheyt, alsoo was oock haer doen: dewijle sy de heylige ende seer lieflicke ordonnantien Godts, van recht ende gerechticheyt omkeerden in enckel vergift ende bitterheyt.

49 Ofte, dat ghy het recht verkeert hebt, etc.

50 Siet Psal. 69. op vers 22. ende vergel. bov. 5.7.

h Amos 5.7.

13

Ghy die blijde zijt over een ⁵¹ nietich dinck: Ghy die segget; En hebben wy ons niet door onse sterckte ⁵² hoornen verkregen?

51 Als daer is, uwe rijckdom ende macht, waer van ghy u dwaeslick beroemt: wantse u van my gegeven zijn, ende, vermits uwe sonden, tegen mijnen toorn niet sullen helpen.

52 Heerlickheyt ende macht. Siet Deut. 33. op vers 17. ende Iob 16. op vers 15.

14

Want siet, Ick sal over ulieden, ô huys Israëls, een ⁵³ volck verwecken, spreeckt de HEERE, de Godt der heyrscharen: Die sullen ulieden ⁵⁴ drucken, van daermen komt te ⁵⁵ Hamath, tot aen de beke der ⁵⁶ wildernisse.

53 d’Assyriers, gelijck de Babyloniers over Iuda.

54 Ofte, dringen. Vergel. bov. 2.13.

55 Gelegen aen de noorder lantpale van Canaan, gelijck de beke ofte riviere van Egypten ofte Sichor, in’t Suyden. Siet Num. 34. versen 5, 8. Ios. 13.3. de sin is, sy sullen u plagen van ’t een eynde des lants tot het ander.

56 Ofte, des vlacken velts.