Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ix. Capittel.

Daniel bidt den HEERE om de weder-oprichtinge Ierusalems, vers 1, etc. De Heere verhoort hem, ende onderricht hem, 20. Te gelijcke openbaert hy hem door Gabriel, den tijt van de tseventich weken, aen’t eynde van de welcke, niet alleen den Ioden, maer oock den gantschen menschelicken geslachte, de ware geestelicke verlossinge door Christum den Vorst soude werden aengebracht, 24, etc. oock spreeckt de Engel van de schrickelicke verdervinge, die over het ondanckbare ende halstarrige Ioodsche volck komen soude, 26, 27.

1

IN ¹ het eerste jaer Darij des soons ² Ahasueros, ³ uyt den zade der Meden, ⁴ die Coninck ⁵ gemaeckt was over het Coninckrijcke der Chaldeen:

1 Siet bov. cap. 6. op vers 1.

2 Verscheydene Coningen der Persen hebben desen name gehadt.

3 Dat is, uyt het geslachte, uyt de Natie der Meden. Dit wort hier bygevoegt tot onderscheyt van Darius den Coninck in Persen, in wiens tweede jaer de Tempel is volbouwt geworden, Ezr. 4.24.

4 Of, In ’twelcke, T.w. jaer, hy Coninck geworden was.

5 Siet bov. cap. 6. op. vers 1.

2

In het eerste jaer sijner regeringe, ⁶ merckte ick Daniel ⁷ in de boecken, dat het getal der jaren, van de welcke het woort des HEEREN ⁸ tot den Prophete Ieremiam geschiet was, ⁹ in’t vervullen der verwoestingen Ierusalems, tseventich jaer was.

6 Of, Verstont ick Daniel, uyt, etc.

7 T.w. in de schriften des Propheten Ieremiae. Of wel Daniel sulck een wijs ende treffelick Prophete was, so en heeft hy evenwel niet nagelaten de heylige Schrift te lesen, gelijck de geest-drijvers, ende verachters van Godts woort het selve nalaten.

8 Siet Ier. 25.11, 12. ende 27.7. ende 29.10.

9 Dat is, dat wanneer de verwoestinge Ierusalems een eynde soude nemen, tseventich jaer was.

3

Ende ¹⁰ ick stelde mijn aengesichte tot Godt den Heere, [hem] te soecken [met] den gebede, ende smeeckingen, met vasten, ende ¹¹ sack, ende assche.

10 Hebr. ick gaf mijn aengesichte.

11 Dat is, in een sack-kleedt, ende in der assche.

4

Ick badt dan tot den HEERE mijnen Godt, ende ¹² dede belijdenisse, ende seyde: ¹³ Och Heere, ghy groote ende ¹⁴ verschrickelicke Godt, ^a die het verbont ende weldadicheyt houdet, dien die ¹⁵ hem lief hebben, ende sijne geboden houden.

12 T.w. van mijne eygene sonden ende van de sonden mijnes volcks, ond. vers 20.

13 Vergel. dit gebedt met het gebedt Nehem. cap. 1.5. ende 9.32.

14 T.w. den godtloosen.

a Deut. 7.9.

15 Veranderinge van persoone, voor, die u liefhebben, ende uwe geboden houden.

5

^{16 b} Wy hebben gesondicht, ende hebben onrecht gedaen, ende godtlooslick gehandelt, ende ¹⁷ gerebelleert, met af te wijcken van uwe geboden, ende van uwe ¹⁸ rechten.

16 Siet meer der gelijcke belijdenissen, Psal. 10. op vers 6.

b Ies. 64.5, 6,7. ende Psal. 106.6.

17 Van trap tot trap opklimmende, ende niet rustende tot dat wy tot den hoochsten trap der sonden gecomen waren.

18 Verstaet hier, ende elders meer, door rechten, of oordeelen, die wetten daer mede een yder gegeven wort dat hem toekomt, ende het gelijcke van het ongelijcke onderscheyden wort.

6

Ende wy en hebben ¹⁹ niet gehoort nae uwe dienstknechten de Propheten, die in uwen name spraken tot onse Coningen, onse Vorsten, ende onse Vaders, ende tot allen volcke ²⁰ des lants.

19 D. niet gehoorsaemt.

20 T.w. des Ioodschen lants.

7

²¹ By u, ô Heere, is ²² de gerechticheyt, maer ²³ by ons de beschaemtheyt der aengesichten, gelijck het is te desen dage, by de mannen van Iuda, ende de inwoonderen van Ierusalem, ende geheel Israël, die nae-by, ende die verre zijn, in alle de landen daer ghyse henen gedreven hebt, om hare overtredinge, daer mede sy tegen u overtreden hebben.

21 D. aen uwe zijde, u komt de lof der gerechticheyt toe. ofte, uwe is, etc.

22 Siet Deut. cap. 6. op vers 25.

23 Met dese woorden bekent de Prophete, dat de oordeelen Godes over sijn volck rechtveerdich zijn. Vergel. Ierem. cap. 7.19.

8

O Heere, by ons is de beschaemtheyt der aengesichten, by onse Coningen, by onse Vorsten, ende by onse Vaderen: ²⁴ om dat wy tegen u gesondicht hebben.

24 Of, die wy tegen u gesondicht hebben.

9

^c By ²⁵ den Heere onsen Godt zijn ²⁶ de barmherticheden, ende vergevingen, alhoewel wy tegen hem gerebelleert hebben.

c Psal. 130.3, 7. Thren. 3.22.

25 D. Aen des Heeren barmherticheyt ende genadige vergevinge alleen, hangt t’eenemael alle onse behoudenisse; want by ons en is niet dan oorsake van verdervinge te vinden.

26 Hy gebruyckt dese woorden in het veel-voudich getal, om te beteeckenen de menich-vuldige genaden des Heeren in het vergeven der veelvuldiger sonden.

10

Ende wy en hebben de stemme des HEEREN onses Godts niet gehoorsaemt, dat wy in sijne wetten wandelen souden: die hy gegeven heeft voor onse aengesichten, ²⁷ door de hant sijner knechten de Propheten.

27 Dat is, door den dienst sijner dienstknechten.

11

Maer geheel Israël ²⁸ heeft uwe Wet overtreden, met af te wijcken, dat sy uwe stemme niet en gehoorsaemden; daerom is over ons ²⁹ uytgestort dien ^d vloeck, ende dien eedt, ³⁰ die geschreven is in de Wet Mose, des knechts Godes, dewijle wy tegen hem gesondicht hebben.

28 Hebr. hebben overtreden, siende op den sin.

29 Of, gedrupt.

d Levit. 26.14, etc. Deut. 27.15, etc. ende 28.15, etc. ende 29.20, ende 30.17, etc. ende 31.17, etc. ende 32.19, etc. Thren. 2.17.

30 Siet Levit. 26, 14, etc. Deut. 27, 15, etc. ende 28.15, etc. ende 29.20. ende 30.17, etc. ende 31.17, 18. ende 32, 19. etc. Thren. 2.17.

12

Ende hy heeft sijne woorden ³¹ bevesticht, die hy gesproken heeft tegen ons, ende tegen onse Richters, ³² die ons richteden, brengende over ons ³³ een groot quaet, ’t welck niet geschiet en is onder den gantschen hemel, gelijck aen Ierusalem geschiet is.

31 Hebr. verweckt, of, doen opstaen.

32 D. die ons regeerden.

33 T.w. het quaet der straffe, Dat is, een groot ongeluck, ’twelck inde Claechliederen Ieremiae in’t breede verhaelt wort, siet aldaer cap. 1.12. ende 2.13, etc.

13

Gelijck als ³⁴ in de Wet Mose geschreven is, [alsoo] is al dat quaet over ons gekomen: ende wy en smeeckten het aengesichte des HEEREN onses Godts niet, afkeerende van onse ongerechticheden, ende verstandelick acht gevende ³⁵ op uwe waerheyt.

34 Siet bov. vers 11.

35 D. op de sekerheyt uwer dreygementen.

14

³⁶ Daerom heeft de HEERE over ³⁷ het quade gewaeckt, ende hy heeft het over ons gebracht: want de HEERE onse Godt is rechtveerdich in alle sijne wercken die hy gedaen heeft, dewijle wy sijne stemme niet en gehoorsaemden.

36 Of, daerom is de HEERE wacker geweest met dit quaet. De sin is, Hy heeft doen blijcken, dat hy niet en sliep, noch sijne dreygementen niet vergeten en hadde. Terwijlen de sondaren in hare sonden gerustelick slapen, so waeckt de Heere al vast over hare straffe. Het Hebr. woort en beteeckent niet alleen waken, maer oock vervroegen, verwackeren, verhaesten, als Ierem. 1.12. Siet de aenteeck. aldaer.

37 Siet vers 33.

15

^e Ende nu, O Heere onse Godt, ^{f 38} die ghy u volck uyt Egyptenlant uytgevoert hebt, met eene stercke hant, ende ³⁹ hebt u eenen name gemaeckt, gelijck hy is te desen dage: ⁴⁰ wy hebben gesondicht, wy zijn godtloos geweest.

e Psal. 105.7. ende 106.47.

f Exod. 32.11.

38 Tot dien eynde heeft Godt de kinderen Israels verlost uyt Egypten-lant, om haer daer door van sijnen’t wege te versekeren, dat hy haer Godt woude zijn, ende blijven. Siet Levit. cap. 22.33. Psal. 81.11. Iesa. 63.10. Daerom en ist geen wonder, dat de geloovige so menich-mael Gode dese sijne weldaet voor-houden, soo om haer geloove te stercken, als om den Heere te bewegen, aen sijne oude barmherticheyt te gedencken. Siet Exod. 32.11. Nehem. 1.10. ende cap. 9.10. Psal. 77.8.

39 De sin is, Ghy hebt ons verlost ende beschermt om uwes naems wille, om uwe macht bekent te maken, Psal. 106.8. Wendt derhalven uw’ toornich gemoet van ons, op dat uwe eere niet gequetst en worde. Siet Exod. 32.12. Psal. 115.1.

40 Dit en moetmen soo niet verstaen, als of Godt onse gebeden verhoorde, ende ons wel dede, om dat wy gesondicht hebben, ende godtloos geweest zijn, want daerom is Godt op ons vertoornt, ende daerom straft hy ons: Maer alsdan verhoort hy onse gebeden, als wy onse sonden belijden, ende onse onweerdicheyt bekennen. Vergel. Psal. 25.11. ende 106. vers 4, 5, 6.

[fol. 104r]

16

O Heere, ⁴¹ nae alle uwe gerechticheden, ⁴² laet doch uwen toorne ende uwe grimmicheyt afgekeert worden van ⁴³ uwe Stadt Ierusalem ⁴⁴ uwen heyligen berch: want om onser sonden wille, ende om onser Vaderen ongerchticheden, zijn Ierusalem ende u volck tot versmaetheyt ⁴⁵ by alle die rontom ons zijn.

41 De sin is, Heere, dat ghy uwe dreygementen hebt waer-gemaeckt, ons verlatende, ende onse vyanden sterckte tegen ons gevende, etc. dat is alles geschiet nae uwe gerechticheyt, want wy hebben’t met onse sonden duysentmael over verdient: Maer Heere, en vergeet oock dat deel uwer gerechticheden niet, waer door ghy allen boetveerdigen houdt ’t gene ghy haer uyt genade belooft hebt. Gelijck Godt maer een en is, also en isser oock maer eene gerechticheyt of rechtveerdicheyt in Godt, maer daer zijn velerley betooningen der selver: ende onder anderen betoont hy de selve, wanneer hy den boetveerdigen houdt ’t gene hy haer uyt genaden belooft heeft. Vergel. Neh. cap. 1. vers 8, 9. ende cap. 9. vers 8. Psal. 51.16.

42 D. laet doch ophouden die sware straffen, die ghy rechtveerdichlick over Ierusalem ende ’t gantsche Ioodsche volck hebt uytgestort, om hare sonden te straffen. Siet Mich. 7.9. Apoc. 15.7. And. uwen toorn ende uwe grimmicheyt wende sich af van, etc.

43 Als of hy seyde, Dit is uwe Stadt die ghy u verkoren hebt uyt alle de Steden des gantschen aertbodems, wendt derhalven uwen toorn van de selve af.

44 Hebr. den berch uwer heylicheyt. siet Psal. 2. op vers 6.

45 Hebr. by alle onse rontommicheden, D. by alle die rontom ons gelegen zijn. Vergel. Thren. cap. 1.8. etc. ende cap. 2.15, 16. ende cap. 3. vers 14. ende Ps. 44. versen 14, 15, 16, 17. ende Psal. 89. versen 42, 51. ende Psal. 79.4.

17

Ende nu, ô onse Godt, hoort nae ⁴⁶ het gebedt uwes knechts, ende nae sijne smeeckingen, ende doet u aengesichte ⁴⁷ lichten ⁴⁸ over u heylichdom, dat verwoest is: ⁴⁹ om des Heeren wille.

46 D. nae mijn gebedt, die uw’ knecht ben.

47 D. aenschouwt u heylichdom met een vriendelick ende gunstich gelaet. Van dese maniere van spreken, siet Num. 6. op vers 25.

48 D. over uwen Tempel, of veel meer, over de binnenste plaetse des Tempels, daer Godt op de Arke, of Cherubim sat.

49 D. doet het niet om onse weerdicheyt, maer om des Heeren Christi wille. Alsoo stater Ies. 10.27. Het jock sal afgescheurt worden, om des Gesalfden, of, om des Messiae wille: Ende Psal. 80.16. Om des Soons wille, ende oock Psal. 84.10.

18

⁵⁰ Neycht uw’ oore, mijn Godt, ende hoort, doet uwe oogen op, ende siet ⁵¹ onse verwoestingen, ende de Stadt ⁵² die nae uwen name genoemt is: want ⁵³ wy en werpen onse smeeckingen voor u aengesicht niet neder, ⁵⁴ op onse gerechticheden, maer op uwe barmherticheden, die groot zijn.

50 Vergel. de woorden die de Coninck Hizkia gebruyckt, Iesa. 37.17.

51 D. hoe jammerlick wy verwoest zijn.

52 D. die de stadt des Heeren genoemt wort. siet Deut. 28. op vers 10. ende Amos 9.12. 1.Reg. 14. vers 21. Hebr. over welcke uwen name is (ofte wort) aengeroepen, ofte, uytgeroepen.

53 Siet van dese maniere van spreken, Ier. 36. op vers 7. ende Psal. 141.2.

54 D. steunende op onse rechtveerdige daden, ofte wercken. ofte, van wegen.

19

O Heere hoort, ô Heere vergeeft, ô Heere merckt op, ende doet’et, en vertreckt het niet; Om uwes selfs wille, ô mijn Godt: Want ⁵⁵ uwe Stadt, ende u volck, is nae uwen name genoemt.

55 Siet bov. vers 18.

20

Als ick noch sprack, ende badt, ende beleedt mijne sonde, ende de sonde mijnes volcks van Israël, ende mijne smeeckinge ⁵⁶ nederwierp voor het aengesichte des HEEREN mijnes Godts, ⁵⁷ om des heyligen berchs wille mijnes Godts:

56 Als bov. vers 18.

57 Hebr. over, of, voor den berch der heylicheyt mijnes Godts, D. op dat Godes kercke in haren voorigen stant mochte herstelt worden.

21

Als ick noch sprack in den gebede: so quam ⁵⁸ de Man ⁵⁹ Gabriel, dien ick ⁶⁰ in den beginne, in een gesichte gesien hadde, ⁶¹ snellick gevlogen, ⁶² my aenrakende ontrent den tijt ⁶³ des avont-offers.

58 Siet bov. cap. 8. op vers 15.

59 Siet van den name ende persoon deses Engels bov. cap. 8. op vers 16.

60 Of, te vooren, of, in’t eerste. T.w. in het gesichte van den Ram met twee hoornen, ende van den Bock, Dan. cap. 8.

61 Hebr. met vermoeytheyt: Niet dat de Engelen kunnen vermoeyt of moede worden, maer ’twort soo geseyt, om uyt te drucken sulck eene snellicheyt, als, nae ons begrijp, vermoeytheyt moet veroorsaken. And. in de vlucht.

62 By dit aenraken, of aenroepen des Engels heeft Godt den prophete gesterckt, siet ond. cap. 10.19.

63 D. in het laetste vierendeel van den dach, ter welcker ure het avont-offer pleecht geoffert te worden, doe de Tempel, ende Ioodsche Godts-dienst noch in wesen waren. Siet Exod. 29.39, 41. Num. 24.4. Te deser tijdt badt oock Elias, 1.Reg. 18.36. etc. siet oock Act. 3.1. Hier uyt nemen sommige af dat Daniel hier geopenbaert is, in wat tijt des daechs Christus hem selven voor onse sonden soude opofferen.

22

Ende hy onderrichtede [my], ende sprack met my, ende seyde, Daniel, nu ben ick ⁶⁴ uytgegaen, om u ⁶⁵ den sin te doen verstaen.

64 T.w. uyt den hemel, van Godt gesonden zijnde.

65 Hebr. het verstant. Namelick, om u te onderrichten van de wederopbouwinge der Stadt van Ierusalem, ende de herstellinge van den staet des Ioodschen volcks.

23

⁶⁶ In den beginne uwer smeeckingen is ⁶⁷ het woort uytgegaen, ende ick ben gekomen, om [u dat] te kennen te geven, want ghy zijt ⁶⁸ een seer gewenscht [man]: verstaet dan ⁶⁹ dit woort, ende ⁷⁰ merckt op dit gesichte.

66 D. van dier tijt af, dat ghy hebt begost te bidden voor de verlossinge Israels, hebbe ick bevel ontfangen van u te antwoorden.

67 D. het bevel.

68 Hebr. begeerten, D. een man der begeerten. siet ond. 10.11. D. een man diemen seer begeert, een man Gode ende den menschen aengenaem, alsoo stater Dan. 10. vers 3. broot der begeerten, ende vaten der begeerten, 2.Chron. 20.25. ende kleederen der begeerten, Genes. 27. op vers 15. Sommige meynen, dat Daniel genoemt wort een man der begeerten, om dat hy meer dan oyt eenich man begeert ende gewenscht heeft de verlossinge sijnes volcks, weder-op-bouwinge des Tempels, ende des Godts-diensts, gelijck sulcks af te nemen is uyt sijn gebedt, ende sijn vasten, cap. 10.

69 Ofte, dese sake.

70 Of, leert dit gesichte, D. dese Prophetye, die ick u sal te kennen geven, wel te dege verstaen.

24

⁷¹ Tseventich ⁷² weken ⁷³ zijn bestemt ⁷⁴ over u volck, ende over uwe heylige Stadt, ⁷⁵ om de overtredinge te sluyten, ende ⁷⁶ om de sonden te versegelen, ende ⁷⁷ om de ongerechticheyt te versoenen, ende ⁷⁸ om eene eeuwige gerechticheyt aen te brengen, ende om het gesichte, ende ⁷⁹ den Prophete te versegelen, ende om ⁸⁰ de heylicheyt der heylicheden ⁸¹ te salven.

71 Daniel en hadde maer gebeden om de verlossinge sijnes volcks uyt Babel, de Heere geeft hem dat niet alleen, maer oneyndelick meer, want hy openbaert hem daer en boven den tijdt wanneer niet alleen de Ioden, maer oock sijn gantsche volck uyt de macht des Duyvels, ende der eeuwiger verdoemenisse, door den Messiam soude verlost worden.

72 Verstaet hier jaerweken, gelijck Lev. 25.8. elcke weke van seven jaren, t’samen makende 490 jaren: Waer nu dese 490 jaren beginnen, ende waer sy eyndigen, daer van is verscheyden gevoelen. sommige beginnense van het eerste jaer der Monarchye Cyri, ende eyndigense in den doot Christi: het welcke wel de eenvoudichste meyninge schijnt te zijn, uyt Ies. 44.28. ende 45.13. item 2.Chron. 36.22, 23. Ezr. 1.1. etc. doch andere beginnense van het sevende jaer Artaxerxis Longimani, ende eyndigense oock in de doot Christi. andere beginnense van het tweede jaer Darij Nothi, ende eyndigense inde verstooringe Ierusalems door Titum. van welcks alles de verstandige leser sal mogen oordeelen.

73 T.w. van Godt. Hebr. zijn afgehouwen, of, afgesneden, D. bescheyden, besloten.

74 Welcke geduerende, uwen volcke, ende uwe heylige stadt, sal over-komen ’tgene dat ick u stracks sal openbaren.

75 Of, om op te sluyten, of, om te bedwingen de overtredinge. And. dat hy (T.w. Christus) de overtredinge besluyt. Dat is, dat hy voor de sonden des volcks genoech doe, op dat de selve, als in eenen karcker besloten worden, datse niet meer voor Godes aengesichte en komen.

76 D. om te bedecken de sonden der uytverkorenen, datse voor het aengesichte Godes niet en comen. Dit heeft Christus door sijne doot te wege gebracht. And. om de sonden te verdelgen.

77 T.w. door de offerhande Christi aen het cruyce.

78 Hebr. eene gerechticheyt der eeuwicheden, door de welcke alleene, die oyt gerechtveerdicht zijn ende rechtveerdich sullen worden, moeten gerechtveerdicht worden voor Godt. Hebr. 9.12. Dese gerechticheyt is gelegen in de vergevinge der sonden, ende toerekeninge der gerechticheyt Iesu Christi.

79 Dat is, de Prophetye: T.w. de Prophetyen der Propheten van Christi lijden, ende de heerlickheyt daer op volgende. 1.Pet. 1.11. welcke Godt den Propheten door gesichten heeft geopenbaert.

80 Dat is, den Heere Christum, die daer is het waerachtige heylige der heyligen, om dat in hem alle de schatten van heylicheyt, rechtveerdicheyt, ende oock van wijsheyt ende kennisse Godes verborgen zijn, ons te goede: Ende dat hy is de ware Arke des verbonts, door den welcken Godt de woorden des levens tot de werelt spreeckt: De rechte Genaden-stoel, door welcken wy de versoeninge hebben, etc.

81 Te weten, met den H. Geest, Dat is, als in te wyen, ende te bereyden tot sijn salich-makende ampt.

25

⁸² Weet dan, ende verstaet: ⁸³ Van den uytganck des woorts, om te doen weder-keeren, ende om Ierusalem te bouwen, tot op ⁸⁴ Messiam ⁸⁵ den Vorst, zijn seven weken, ende twee-en-tsestich weken: ⁸⁶ de straten, ende de grachten sullen wederom gebouwt worden, doch ⁸⁷ in benautheyt der tijden.

82 Onse Heere Iesus Christus doet even dese selve vermaninge, aengaende dese Prophetye, Mat. 24.15.

83 D. van dier tijdt af, datter een bevel sal uytgaen datmen het volck, (T.w. het Ioodsche volck) wederbrengen, D. los laten sal uyt de Babylonische gevanckenisse, ende ’tselve Ierusalem herbouwen sal. Verstaet hier door het woort, het bevel, als vers 23. T.w. het bevel Cyri, nae sommiger gevoelen. Siet 2.Chron. 36. vers 22.23. ende Ezr. 1.1. ende bov. de aenteeck. vers 24. van het begin der 70 weken. Anders, om weder te brengen. D. om weder ter hant te stellen, T.w. de vaten des Tempels, die uyt den Tempel nae Babel gevoert waren. And. om te herstellen, namelick den staet der kercke, ende der politye.

84 D. tot op Christum, het Hebr. woort Messias, (’twelck even het selve, dat Christus beteeckent, namelick eenen gesalfden) staet oock Ioh. 1.42. ende 4.25.

85 Of, leydsman, als Ies. 55.4. of hertoge, als 2.Sam. 7.8. ende 2.Reg. 20.5.

86 Hebr. de strate ende de gracht, and. uytgehouwene gracht, verstaet dit van de Stadts-grachten.

87 Want al wat onder Ezra aen de mueren gebouwt was, dat wert korts door de vyanden der Ioden, weder om verre geworpen, ende de poorten met vyere verbrandt: Ende onder Nehemia moesten sy bouwen met de truffel in d’eene ende ’tgeweer in d’ander hant, Neh. 4.17. daerom de Ioden haer soo seer haesteden, dat sy’t gebouw des muers vol-trocken in twee en vijftich dagen.

26

Ende ⁸⁸ na die twee-en-sestich weken, sal de Messias ⁸⁹ uytgeroeyt worden, ⁹⁰ maer ’t en sal niet voor hem-selven zijn: ende ⁹¹ een volck des Vorsten, ’t welck komen sal, sal de Stadt ende het Heylichdom verderven, ende ⁹² sijn eynde sal zijn met eenen over-stroomenden vloet, ende tot het eynde toe salder crijch zijn, [ende] ⁹³ vastelick-beslotene verwoestingen.

88 Namelick, na de negen en tsestichste weke, want de seven voorgenoemde weken moeten by dese twee en sestich weken bygevoecht worden.

89 Het Hebr. woort beteeckent somtijts soo veel, als eenen misdader van het leven brengen. Siet Levit. 17. op vers 4.

90 D. niet tot sijnen profijte, maer tot profijt van sijne uytverkorenen, of, niet om sijner sonden wille. And. Doch hy en sal geen [schult] hebben, of, maer sonder sijne [misdaet.] of, sonder eenige [schult.] And. Ende en sal geenen [hulper] hebben. Siet cap. 11.45. And. Ende niet meer zijn, T.w. onder de menschen, opgenomen zijnde ter rechterhant des Vaders. Vergel. Genes. 5.24.

91 D. het heyr-leger der Romeynen.

92 T.w. het eynde, ’twelck de Roomsche Vorst den Ioodschen volcke sal aenbrengen. ofte, het laetste dat hy het Ioodsche volck sal aendoen.

93 De sin is, Sy zijn vastelick besloten, ende de tijt preciselick bestemt, wanneer sy comen, ende wanneer sy ophouden sullen. Sommige verstaen dit aldus: Tot dat Godes oorloge tegen sijn volck een eynde hebbe, zijn de verwoestingen preciselick bestemt.

27

Ende hy sal ⁹⁴ velen het verbont verstercken ⁹⁵ een weke: ende ⁹⁶ [in] de helft der weke, sal hy het slacht-offer, ende het spijs-offer ⁹⁷ doen ophouden, ende ^{98 g} over den grouwelicken ⁹⁹ vleugel sal een verwoester zijn, oock ¹⁰⁰ tot de voleyndinge toe, ¹⁰¹ die vastelick besloten zijnde sal uytgestort worden over den verwoesteden.

94 Of, voortreffelicken. T.w. den uytvercorenen ende geloovigen.

95 D. seven jaren, in’t midden van de welcke de Heere Christus is gedoodt, ende in den overigen tijt hebben de Apostelen de Ioden met den Euangelio Christi bedient.

96 T.w. in het midden der selver seventichste weke.

97 T.w. door sijne doot, die een offerhande ende slacht-offer is, waer door alle heylige in der eeuwicheyt geheylicht worden, voor de welcke alle de Levitische offerhanden verdwenen zijn, gelijck de schaduwe voor de sonne, want hoe-wel sy noch een weynich tijts na de hemelvaert Christi geduert hebben, so heeft nochtans met de doot Christi, stracx alle hare wettelickheyt ende nutticheyt opgehouden.

98 Hebr. over den vleugel der verfoeyselen, of verfoeyingen. Verstaet, het verfoeyelicke heydensche Rooms crijchs-volck: (Matth. 24.15.) over het welcke een crijchs-overste sal zijn die dese verwoestinge sal aenrichten nae Godes rechtveerdich oordeel.

g Matt. 24.15. Marc. 13.14. Luc. 21.20.

99 Of, benden. Siet Ezech. cap. 12. op vers 14.

100 Siet Ier. cap. 4. de aenteeck. op vers 27.

101 Siet Iesa. cap. 28. op vers 22.