Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxxvj. Capittel.

Onder d’aensprake tot de bergen Israels, propheteert Godt, dat hy in grooten yver wrake sal doen aen de vyanden sijner kercke, die haer bespott, verdruckt ende verwoest hebben, vers 1, etc. ende dat hy haer heerlick sal herstellen, vermenichvuldigen, ende segenen, 8. verklaert dat hyse om harer sonden wille ter eeren sijns H. Naems hebbe moeten straffen ende tuchtigen, 16. maer dat hyse om sijns naems wille uyt louter genade wederom grootlicks sal begenadigen, reynigen, door sijnen H. Geest heyligen, ende met allerleye segeningen vervullen ende eeuwichlick saligen, 21. etc.

1

ENde ghy, menschen kint, propheteert ¹ tot de ^a bergen Israëls: ende segt; Ghy bergen Israëls, hooret des HEEREN woort.

1 Als boven 6.2. Godt spreeckt de bergen, D. het berchachtich lant (als vers 6.) Israels, aen, tot onderwijs der menschen (om welcker sonden wille sy woest lagen ende bespott wierden) ende om te toonen, dat de godtloose beschimpingen sijns lants ende volcks hem selven raeckten. Vergel. Ioel 2.18. ende siet wijders van sulcke aenspraken. boven 14. op vers 17.

a Ezech. 6.2.

2

Alsoo seyt de Heere HEERE; Om dat de ² vyant van u seyt, ³ Heah! selfs de ⁴ eeuwige hoochten zijn ons ten ^b erve geworden!

2 Siet onder vers 5.

3 Siet Iob 39. op vers 28. ende Psal. 35. op vers 21. ende vergel. bov. 25.3. ende 26.2.

4 Hebr. hoochten der eeuwicheyt. D. oude vermaerde bergen, item, vaste, duerige, etc. vergel. Deut. 33.15. Hab. 3.6. met d’aenteeck. men soude dit anders oock konnen duyden op den berch Zion ende Moria, daer Davids slot ende de Tempel geweest waren. Vergel. Psal. 78.69. ende boven 35.10. Aldus soude dit een godtloose roem zijn over Godt ende de verstooringe sijns heylichdoms, genoemt Godts eeuwige woonstede, als zijnde nu inder vyanden macht ende besit vervallen, in’t volgende, zijn. Hebr. is. verstaet elck eene del selver hoochten.

b Ezech. 35.10.

3

Daerom propheteert ende segt; Soo seyt de Heere HEERE; Daerom om datmen ⁵ u van rontomme verwoest ende ⁶ opgeslockt heeft, ⁷ op dat ghy voor’t ⁸ overblijfsel der heydenen ten erve soudet zijn, ende ghy ⁹ gebracht zijt op de ¹⁰ klapachtige lippe, ende [in] opsprake des volcks:

5 Ghy bergen Israels, omcingelt met Ammoniten, Moabiten, Edomiten, Philistijnen, Tyriers, Zidoniers, Syriers, etc.

6 Vergel. Psal. 56.2.

7 Ofte, so dat ghy geworden zijt, etc.

8 Den anderen, de reste, die van de gemeyne verwoestingen overich zijn, ofte souden mogen overblijven: alsoo vers 4, 5. Vergel. oock vers 36.

9 Hebr. opgebracht.

10 Hebr. lippe der tonge. D. als ofmen seyde, tongachtige lippe. D. klapachtige, kakelachtige lippe: sulck dat een yeder den mont van u vol heeft, ende spottelick van u spreeckt, by-spreucken van u maeckt.

4

Daerom, ghy bergen Israëls, hooret het woort des Heeren HEEREN: Soo seyt de Heere HEERE tot de bergen, ende tot de heuvelen, tot de stroomen, ende tot de dalen, tot de verwoeste eensame-plaetsen, ende tot de verlatene steden, die tot eenen roof ende tot eenen spot geworden zijn voor’t overblijfsel der heydenen, die rontomme zijn:

5

Daerom, soo seyt ve Heere HEERE; ¹¹ So ick niet ¹² in het vyer mijns yvers gesproken hebbe tegen het overblijfsel der heydenen, ende tegen het gantsche Edom: die ¹³ mijn lant ¹⁴ haerselven ten erve gegeven hebben, met blijtschap des gantschen herten, met ¹⁵ begeerige plunderinge, op dat de ¹⁶ landerye van ¹⁷ dien ten roove soude zijn!

11 Siet boven 34.7. met d’aenteeck. ende vervult dese reden uyt vers 7.

12 Ofte, in mijnen vyerigen yver. T.w. Voor mijn lant ende volck: ende tegen mijne ende hare vyanden. Vergel. bov. op vers 1. ende ond. vers 6. ende bov. cap. 5.13. Deut. 4.24. met d’aenteeck.

13 Canaan. Siet Psal. 68. op vers 10. Hose. 9. op vers 3. alsoo onder vers 20.

14 Siet bov. 35.10.

15 Hebr. plunderinge, ofte, versmadinge der ziele. D. verachtende ofte plunderende mijn volck ende lant met eenen innerlicken lust, ende vyerige genegentheyt ofte begeerte, sonder eenich medelijden. Siet Psal. 27. op vers 12.

16 Het Hebr. woort beteeckent voorsteden, landen, ofte velden, vrye ledige ruymten, plaetsen voor, ofte, buyten ende omtrent de steden, ofte andere gebouwen, gelegen, hoeven, uythoven, erven, etc. om datse daer van afgesondert zijn, daer op het oorsproncklick Hebr. woort siet, beteeckenende oock andersins, uytwerpinge, uytdrijvinge. daerom andere dit aldus oversetten: om het selve (lant) ten roove uyt te setten. Hebr. om, ofte, op dat, desselven landerye, ofte, uytsettinge, uytwerpinge, ten roove [soude zijn.]

17 Van mijn lant Canaan.

6

Daerom propheteert van den lande Israëls: ende segt tot de bergen, ende tot de heuvelen, tot de stroomen ende tot de dalen, Soo seyt de Heere HEERE; Siet ick hebbe in mijnen yver ende in mijne grimmicheyt gesproken: om dat ghy den ^{c 18} smaet der heydenen gedragen hebt:

c Ezech. 34.29.

18 Als bov. 34.29. ende ond. vers 15.

7

Daerom, soo seyt de Heere HEERE; Ick hebbe ¹⁹ mijne hant opgeheven: So niet de heydenen, die rontom u zijn, selfs hare schande sullen dragen!

19 D. by my selven geswooren: gelijck menschen by Godt sweeren met op heffinge, ofte, opstekinge der hant. Siet Genes. 14. op vers 22.

[fol. 88r]

8

Maer ghy, ô bergen Israëls, ghy sult [weder] ²⁰ uwe tacken geven, ende uwe vrucht voor mijn volck Israëls dragen: want ²¹ sy naederen te komen.

20 D. weder groenen ende vruchtbaer worden.

21 De Israeliten sullen haest wedercomen uyt de gevanckenisse: waerop het principaelste sal volgen, de verlossinge ende oprechtinge der algemeyne kercke door den Messiam.

9

Want siet ick ben by ²² u: ende ick sal u ²³ aensien, ende ghy sult gebouwt ende bezaeyt worden.

22 O ghy bergen Israels, om u te redden ende goet te doen. And. ick [wil] aen u. welcke maniere van spreken hier niet (als elders. Siet Ier. 21. op vers 13. ende boven 13.8.) in’t quade, ofte vyantlick, maer in’t goede ende vriendelick moeste genomen worden: gelijck men oock wel somtijts doet in onse tale, wanneermen vyantlick aen yemant wil, ofte, oock ten besten, om yemant ofte yets te redden, etc.

23 Ofte, mijn aengesichte tot u wenden, ofte, keeren. Dat is, my uwer genadelick aennemen, sendende u den Messiam, op wiens komste ende weldaden aen sijne kercke dese prophetye meest siet, als in ’t vervolch blijckt.

10

Ende ick sal ²⁴ menschen op u vermenichvuldigen, het ²⁵ gantsche huys Israëls, [ia] dat geheel: ende de steden sullen bewoont, ende de eensame-plaetsen bebouwt worden.

24 Hebr. mensch, ende soo in’t volgende vers, mensch ende beest. Vergel. onder vers 37, 38. Ierem. 31.27. met d’aenteeck.

25 Mijne gantsche kercke, ’tgeheele lichaem, onder een hooft, den Messia. siet Eph. 2.12, 13, 19, 20, 21, 22. Col. 2.19. ende vergel. onder 37.16, 17, 19, 24. etc.

11

Ia ick sal menschen ende beesten op u vermenichvuldigen, ende sy sullen vermenichvuldicht worden ende vruchtbaer zijn: ende ick sal u doen bewoonen, als in uwe voorige tijden, ja ick ²⁶ sal’t beter maken als in uwe beginselen; ende ghy sult weten, dat ick de HEERE ben.

26 Daerom wort het nieuw verbont een beter verbont, ende de tijt des Messie, tijden der verbeteringe, ofte herstellinge genoemt. Hebr. 8.6. ende 9.10. etc.

12

Ende ick sal menschen op u doen wandelen, [namelick] mijn volck Israël, die sullen u erflick besitten; ende ghy sult hen ter erffenisse zijn: ende ghy en sultse ²⁷ voortaen niet meer berooven.

27 Hebr. niet toedoen haer meer, ofte, voortaen te berooven. Te weten, van alles wat haer lief is, kinderen, menschen in’t gemeyn, lant-vruchten etc. Siet Ierem. 15. op vers 7. alsoo onder vers 13, 14, 15. de sin is, Dat het lant niet meer alsoo soude gestelt zijn, als te vooren, doe de mensche door krijch, honger, ende pestilentie daer in vergingen, ghy van haer ende sy van u berooft wierden: daerom de smaetredenen van’t lant gebruyckt wierden, die in’t volgende verhaelt worden. Godt spreeckt het lant aen, als of dat selve sulcx hadde gedaen, met een verbloemde reden, ende ten aensien van’t seggen der vyanden, die’t hielden voor een vervloeckt lant, daer in niemant konde welvaren, ofte met vrede woonen. Vergel. Num. 13.32.

13

Soo seyt de Heere HEERE; Om datse tot u ²⁸ seggen; Ghy zijt [een lant] dat menschen op-eet: ende ghy zijt [een lant] dat ²⁹ uwe volcken ³⁰ berooft.

28 Door schimp ende spot.

29 Der 12 stammen: alsoo inde twee volgende versen ende onder 37.22.

30 Siet op’t voorgaende vers.

14

Daerom, en sult ghy niet meer menschen op-eeten, ende uwe volcken niet meer ³¹ doen struyckelen: spreeckt de Heere HEERE.

31 Ende dien volgens berooven. Siet boven op vers 12.

15

Ende ick sal maken datmen den ³² schimp der heydenen niet meer over u en hoore, ende ghy en sult den smaet der natien niet meer dragen: ende ghy en sult uwe volcken niet meer doen struyckelen, spreeckt de Heere HEERE.

32 Als boven vers 6.

16

Wijders geschiedde des HEEREN woort tot my, seggende:

17

Menschen kint, het huys Israëls, als sy in haer lant woonden, doe verontreynichden sy dat selve, met haren ³³ wech ende met hare handelingen: haren wech was voor mijn aengesichte als de onreynicheyt eener ³⁴ afgesonderde [vrouwe].

33 Siet Genes. 6. op vers 12.

34 Siet Levit. 15.19, 24. met d’aenteeck.

18

Daerom ³⁵ goot ick mijne grimmicheyt over hen uyt, om des bloets wille dat sy ³⁶ in den lande vergoten hadden: ende om hare ³⁷ Dreckgoden, [waermede] sy dat verontreynicht hadden.

35 Siet Psal. 79. op vers 6.

36 Ofte, op de aerde.

37 Siet Levit. 26. op vers 30.

19

Ende ick verstroydese onder de heydenen, ende sy wierden verspreydt in de landen: Ick oordeeldese nae haren wech ende nae hare handelingen.

20

Als sy nu tot de heydenen quamen, daerhenen sy getogen waren, ^d ontheylichden sy ³⁸ mijnen heyligen Name: om datmen van hen seyde, Dese zijn het volck des HEEREN, ende zijn uyt ³⁹ sijn lant uytgegaen.

d Iesa. 52.5. Rom. 2.24.

38 Hebr. den naem mijner heylicheyt. ende soo in’t volgende. De reden is, om dat de Israeliten selfs d’oorsake waren datse Godt uyt sijn lant verstooten hadde: het welcke de vyanden duydden tot Godts oneere, als of hy niet machtich genoech en ware geweest om sijn lant ende volck te bewaren, ofte niet getrouw in sijne beloften. Daer toe quam dit, datse over al, waer sy quamen, alsoo haer droegen, dat Godt van haer niet als oneere en behaelde: waer door hy veroorsaeckt wiert dit alles om sijns naems wille te redden, waer van in’t volgende.

39 Als boven vers 5. and. sy zijn, d’een voor d’ander na, uyt haer lant uytgegaen. D. hebben’t moeten ruymen elck een voor sich, eerst Israel, daerna Iuda: ’tis wat vreemts met dit volck ende lant.

21

Maer ick ⁴⁰ verschoonde [haer] om mijnen heyligen Name, dien het huys Israëls ontheylichden onder de heydenen, daer henen sy gekomen waren.

40 Ofte, ick verschoonde mijnen heyligen naem.

22

Daerom segt tot den huyse Israëls; Soo seyt de Heere HEERE; Ick en doe ’t niet om uwent wille, ghy huys Israëls: maer om mijnen heyligen Name, dien ghylieden ontheylicht hebt onder de heydenen, daer henen ghy gekomen zijt.

23

Want ick sal mijnen grooten Name ⁴¹ heyligen, die onder de heydenen ontheylicht is, dien ghy in’t midden van hen ontheylicht hebt: ende de heydenen sullen weten, dat ick de HEERE ben, spreeckt de Heere HEERE, als ick aen u voor ⁴² hare oogen sal ⁴³ geheylicht zijn.

41 Vergel. bov. 28. op vers 22.

42 And. uwe oogen.

43 Ofte, my geheylicht hebben. D. mijne heylicheyt, macht, ende trouwe aen u sal hebben bewesen.

24

Want ick sal ⁴⁴ u uyt de heydenen ⁴⁵ halen, ende sal u uyt alle de landen vergaderen: ende ick sal u in u lant brengen.

44 Eerst, ende eensdeels, u Ioden met weynich Israeliten, uyt Babel, etc. maer sulcks sal een voorbeelt zijn van’t groot geestelick genadenwerck, dat ick doen sal ter tijt des Messie ende des nieuwen Testaments, vergaderende mijne algemeyue kercke uyt de gantsche werelt, ende die segenende, als volgt. Vergel. boven 11.17.

45 Hebr. nemen. siet Ier. 37. op vers 17. alsoo onder 37.21.

25

Dan sal ick reyn ⁴⁶ water op u sprengen, ende ghy sult reyn worden: van alle uwe ⁴⁷ onreynicheden, ende van alle uwe Dreckgoden sal ick u reynigen.

46 Het dierbaer bloet des onbevleckten lams Iesu Christi, sal ick u door mijn woort ende mijnen Geest toepassen tot reyniginge uwer zielen. Siet 1.Pet. 1.2, 19. ende Ephes. 5.26. Hebr. 9.14. 1.Ioh.1.7, etc.

47 Vergel. onder 37.23. ende 43.7.

26

Ende ick sal u een ^{e 48} nieuw herte geven, ende sal eenen nieuwen ^f geest geven in’t binnenste van u: ende ick sal het steenen herte uyt u vleesch wechnemen, ende sal u een vleeschen herte geven.

e Ierem. 32.39. Ezech. 11.19.

48 Siet hier van boven 11. op vers 19.

f Ezech. 11.20.

27

Ende ick sal mijnen Geest geven in’t binnenste van u: ende ick sal maken dat ghy in mijne insettingen sult wandelen, ende mijne rechten sult bewaren ende doen.

28

Ende ghy sult woonen in het lant, dat ick uwen vaderen gegeven hebbe, ende ghy sult my tot een ⁴⁹ volck zijn, ende ick sal u tot eenen ⁵⁰ Godt zijn.

49 Siet Deut. 7. op vers 6.

50 Siet Gen. 17. op vers 7.

29

Ende ick sal u verlossen van alle uwe onreynicheden: ende ick sal ⁵¹ roepen tot het koorn, ende sal dat vermenichvuldigen, ende ick en sal geenen ^g honger op u leggen.

51 Allerleyen segen door mijne krachtige werckinge beschicken, dat elders Gods gebieden genoemt wort, (siet Levit. 25. op vers 21.) gelijck de Heere oock geseyt wort de plagen te roepen. siet Psa. 105.16. Ier. 25.29. met d’aenteeck. door dese lichamelicke segenen, worden meest (als elders) de geestlicke afgebeeldt, alsoo nochtans dat de Godtsalicheyt oock de belofte hebbe van dit leven, (siet Ioel 2. op vers 23. ende 1.Tim.4.8.) maer sonder strijt ende kruys uyt te sluyten, (siet Psal. 37. op vers 1.) waer van onder cap. 38.

g Ezech. 34.29.

30

Ende ick sal de vrucht van’t geboomte ende d’inkomste des velts vermenichvuldigen, op dat ghy de smaetheyt des hongers niet meer en ontfanget onder de heydenen.

31

Dan sult ghy ^{h 52} gedencken aen uwe boose wegen, ende uwe handelingen die niet goet en waren: ende ghy sult eene ⁱ walginge van ⁵³ u selven hebben over uwe ongerechticheden, ende over uwe grouwelen.

h Ezech. 16.61, 63.

52 Siet boven 6.9. met d’aenteeck.

i Ezech. 6.9. ende 20.43.

53 Hebr. uwe aengesichten. als bov. 6.9.

32

Ick en doe’t niet om ⁵⁴ uwen’t wille, spreeckt de Heere HEERE; ’t zy u bekent: Schamet u ende wordet schaemroot van uwe wegen, ghy huys Israëls.

54 Ghy en hebt het in’t minste niet verdient: maer ick doe’t uyt loutere genade, om de eere mijns heyligen naems. Dit wil Godt eernstlick hebben, dat sy weten, ende niet schaemachtige bekentenisse harer onweerdicheyt bekennen sullen. Vergel. 1.Corin. 1.29, 30, 31. Ephes. 2.8, 9.

33

Alsoo seyt de Heere HEERE; Ten dage als ick u reynigen sal, van alle uwe ongerechticheden; dan sal ick de steden doen ⁵⁵ bewoonen, ende de eensame-plaetsen sullen bebouwt worden.

55 Met inwoonders besetten.

34

Ende het verwoeste lant sal bebouwt worden: in plaetse dat het eene verwoestinge was, voor de oogen eens yederen dieder door ginck.

35

Ende sy sullen seggen; Dit lant dat verwoest was, is geworden als een hof van ^{k 56} Eden: ende de eensame, ende de verwoeste, ende verstoorde steden zijn vast [ende] bewoont.

k Iesa. 51.3. Ezech. 28.13,

56 D. lusthof, Paradijs. Vergel. bov. 28.13. met d’aenteeck.

36

Dan sullen de heydenen, die inde plaetsen rontom u sullen overgelaten zijn, weten, dat ick, de HEERE, de verstoorde-plaetsen ⁵⁷ bebouwe, [ende] het verwoeste beplante: ^l Ick, de HEERE, hebbe’t gesproken ende sal’t doen.

57 Ofte, de verstoorde [steden] bebouwt, beplant hebbe.

l Ezech. 17.24. ende 22, 14. ende 37.14.

37

Alsoo seyt de Heere HEERE; Daerenboven sal ick hierom van den huyse Israëls ⁵⁸ versocht worden, dat ick’t hen

58 Ofte, my versoecken, ofte, vragen laten. D. hier toe gewillich presenteren, hier in my laten vinden, (vergel. Iesa. 65.1.) dat ick (dewijle de genade overvloedich, ende de ruymte groot is, sulcks datter maer menschen schijnen t’ontbreken diese genieten) dese weldaet noch daer toe doe, dat ick mijne kercke met geloovige menschen, als schapen, uyt de Ioden ende principalick uyt de heydenen, vervulle. Vergel. Ioh. 10.16. Cant. 8.8. etc. Ies. 49.19, 20. ende 54.2. etc. ende bov. vers 10.

[fol. 88v]

doe: ick salse vermenichvuldigen ⁵⁹ van menschen, als schapen.

59 Ofte, als, [met] menschen-kudden.

38

Gelijck de geheylichde ⁶⁰ schapen, gelijck de schapen van Ierusalem op hare gesette hoochtijden: alsoo sullen de eensame steden vol zijn van menschen-kudden: Ende sy sullen weten dat ick de HEERE ben.

60 Hebr. schapen der heylicheden. verstaet het offer-vee, dat by groote menichte tegen de jaerlicxe feesten binnen Ierusalem ten offer gebracht wierde.