Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xvij. Capittel.

Vertwijfelde boosheyt ende hartneckicheyt der Ioden, blijckende selfs aen hare kinderen, daer op straffen moeten volgen, vers 1, etc. Vervloeckten staet des genen die op menschen vertrouwt, ende gesegenden staet des genen die op Godt vertrouwt, 5. Godt doorgrondt de innerlicke boosheyt van ’smenschen herte, daerom en sullen, die met archlistige verborgene practijcken onrechtveerdigen rijckdom versamelen, sijne straffe niet ontgaen, 9. gelucksalicheyt der vroomen in Godts genadige tegenwoordicheyt, ende onsalicheyt der afvalligen, 12. gebedt des Propheten, om sijner behoudenisse, ende straffe sijner vervolgeren ende bespotteren, 14. Predicatie van den Sabbath, 19. etc.

1

DE sonde van Iuda is ¹ geschreven met eene ² ysere griffie, met het ³ punt eens ⁴ Diamants: gegraven in de ⁵ tafel van haerlieder herte, ende aen de hoornen ⁶ uwer ^{a 7} altaren:

1 Met dese gelijckenisse wil Godt seggen, datse gantsch innerlick ende vertwijfelt boos, hartneckich ende onbekeerlick waren. Vergel. bov. 13.23.

2 Hebr. griffie des ysers.

3 Hebr. nagel.

4 And. duerachtigen, ende volgens, seer harden steen, ofte, seer hart yser, om dat sommige meynen, dat het Hebr. woort Schamir komt van bewaren. Vergel. Ezech. 3.9.

5 Vergel. dese maniere van spreken, met Prov. 3.3. met d’aenteeck.

6 ó ghy Ioden: gelijck sulcke veranderingen van persoonen, ende ingevoegde aenspraken, by den Propheten seer gebruycklick zijn.

a Iere. 11.13.

7 Die ghy den Afgoden stichtet, ende welcker hoornen ghy met het onreyn bloet uwer afgodische offerhanden in’t openbaer besprengt, waer op het woort, hoornen, kan geduyt worden.

2

⁸ Gelijck hare kinderen harer altaren gedencken, ende harer ⁹ bosschen, by’t groen ^b geboomte, op de hooge heuvelen.

8 De voorseyde boosheyt der ouderen blijckt aen de kinderen, die sy d’Afgoderye soo ingeplant hebben, datse by alle gelegentheyt, waerse by eenen schoonen groenen boom, ofte op eenen schoonen heuvel komen, niet anders in den mont hebben als de Afgoderye, die d’ouders op svlcke plaetsen bedrijven, ende dat sy niet minder en willen doen. Vergel. bov. 7.18. and. [sy gedencken] harer altaren etc. gelijck sy harer kinderen gedencken. D. sy beminnen d’Afgoderye, als hare eygene kinderen; soo zijn sy daer op versot.

9 Ofte, boschgoden.

b Iere. 2.20.

3

Ick sal mijnen ¹⁰ berch, met het velt, ^c u vermogen, [ende] alle uwe schatten, ten roove geven; ¹¹ [mitsgaders] uwe hoochten, om de sonde, ¹² in alle uwe lantpalen.

10 N. Zion, ofte, mijn geberchte, te weten, van Iuda, mitsgaders het effen velt. and. (om dat het Hebr. woort beyds kan beteeckenen) ô ghy berchlooper, ofte, ghy die in’t geberchte woont, inden velde sal ick u vermogen etc. D. ghy die u op u berchachtich lant verlatende, geenen noot meynt te hebben: ofte, ghy die dagelijcx op’t geberchte omswerft ende omloopt, om uwe afgoderye te bedrijven, (het welcke met het voorgaende ende volgende oock seer wel overeenkomt) ick sal allen uwen rijckdom den vyant ten roove geven, die alles soo licht sal rooven, ende met gemack wechvoeren, als of het op effenen velde te doen ware. Siet ond. 20.5. etc.

c Iere. 15.13.

11 Ofte [te weten] uwe hoochten, daer ghy al u vermogen aen uwe afgoden hebt aengewent, ende daer uwe sonde principalick in bestaet. Vergel. Hos. 10.8. sommige meynen dat dese woorden in’t Hebr. (als wel somtijts geschiet) omgeset zijn, ende setten’t over: om de sonde uwer hoochten. uyt vergel. van bov. 15.13.

12 Verg. bov. 15.13.

4

Also sult ghy ¹³ aflaten, (ende dat ¹⁴ om u selfs) van uwe ¹⁵ erffenisse, die ick u gegeven hebbe, ende ick sal u uwen vyanden doen ^d dienen, in een lant, dat ghy niet en ^e kent: want ¹⁶ ghylieden hebt een ^f vyer aengesteken in mijnen toorn, tot in ¹⁷ eeuwicheyt sal ’t branden.

13 D. den lantbouw van Canaan moeten onderlaten, het lant sal sijnen Sabbath ofte ruste hebben. Vergel. Exo. 23.10, 11. ende Levit. 26.33, 34, 35.

14 D. door uwe eygene schult.

15 T.w. dit lant Canaan.

d Deut. 28.68.

e Iere. 16.13.

16 Ghy hebt mijnen swaren toorn, ende volgens, dese plage veroorsaeckt. Vergel. bov. 15.14.

f Iere. 15.14.

17 Ten aensien der onboetveerdigen, die het vyer mijns toorns sullen gevoelen, in alle eeuwicheyt: anders, eenen langen tijt, te weten 70 jaren, gelijck het woort eeuwicheyt somtijts genomen wort. Siet Gen. 13. op vers 15. Deut. 15. op vers 17, etc.

5

Soo seyt de HEERE; Vervloeckt is de man, die op eenen ¹⁸ mensche vertrouwt, ende ¹⁹ vleesch [tot] sijnen ²⁰ arm stelt, ende wiens herte van den HEERE afwijckt.

18 Gelijck de afvallige Ioden op Egypten, ende op haren eygenen rijckdom vertrouwden. Siet Iesa. 31.1. ond. vers 11.

19 D. een broos, catijvich mensche. Siet Psal. 56. op vers 5.

20 D. sterckte, hulpe, bescherminge. siet 2.Chron. 32. op vers 8.

6

Want hy sal zijn als de ²¹ heyde in de wildernisse, die ’t niet en ²² gevoelt wanneer het ²³ goede komt: maer ²⁴ blijft [in] ²⁵ dorre-plaetsen in de woestijne, [in] ²⁶ souten ende ²⁷ onbewoonden lande.

21 Ofte, een Tamarischboom, ofte, struyck, die somtijts in heel dorre ende drooge plaetsen gevonden wort, daer geen ander geboomte en wast, als de kruytbeschrijvers betuygen. and. [een boom] die gantsch ontbloot is. gelijck het Hebr. woort nae sijne eygentlicke beteeckeninge genomen wort. Psal. 102.18.

22 Hebr. siet. D. gevoelt, verneemt. Sommige verstaen dit ende de volgende woorden, van den godtloosen selfs, die het goede niet en sal sien, maer etc. de sin op een uytkomende. Vergel. Psal. 68.7.

23 D. goet weder, regen, tijdige warmte, etc.

24 Hebr. woont. D. blijft altoos staen.

25 Hebr. eygentl. verbrande, aengestekene. D. seer dorre, drooge.

26 D. onvruchtbaren. Siet Psal. 107.34. ende Deut. 29.23. Hebr. in een lant der souticheyt.

27 Hebr. ende [daer] ghy niet en sult, ofte, en soudt woonen: ofte, [dat] niet bewoont sal worden, ofte, bewoont wort, ofte, niet bewoonlick en is. (gelijck het Hebr. woort, dat andersins, sitten, woonen, blijven, beteeckent) alsoo somtijts genomen is, als het van plaetsen gebruyckt wort. Siet ond. 50.39. ende Iesa. 13.20. Ezech. 29.11, etc.

7

^g Gesegent [daerentegen] is de man, die op den HEERE vertrouwt: ende wiens vertrouwen de HEERE is.

g Psal. 2.12. ende 34.9. prov. 16.20. Iesa. 30.18.

8

Want hy sal zijn als een ^h boom, die aen ’t water geplant is, ende sijne wortelen uytschiet aen eene riviere, ende en ²⁸ gevoelt het niet wanneerder eene hitte komt, maer sijn loof ²⁹ blijft groen: ende in een jaer van ³⁰ droogte en ³¹ sorgt hy niet, ende en ³² houdt niet op van vrucht te ³³ dragen.

h Psal. 1.3.

28 Hebr. siet, als in’t voorgaende vers D. hy en lijdt daer van geene schade, verdroocht daerom niet.

29 Hebr. is. Siet Psal. 37. op vers 18.

30 Siet van’t Hebr. woort bov. cap. 14. op vers 1.

31 By gelijckenisse gesproken, als te vooren, siet niet, D. gevoelt niet.

32 Hebr. en wijckt niet.

33 Hebr. maken. Siet bov. 12. op vers 2.

9

³⁴ Archlistich is het ³⁵ herte meer dan ³⁶ eenich dinck, ja ³⁷ dootlick is het: wie sal het kennen?

34 Ofte, tuckachtich, bedriechlick, achterhoudich, genegen tot ondertredinge: het Hebr. woort akob is het selve, daer van de Patriarch Iacob sijnen naem gekregen heeft, om dat hy sijnen broeder in de geboorte by de hiele hadde: maer dat het oock de beteeckeninge heeft van list, lage, bedroch, tucken, ondertredinge, etc. blijckt niet alleen hier, maer oock bov. 9.4. Gen. 27.36. Ios. 8.13. 2.Reg. 10.19.

35 Des menschen na den val, soo lange het door den Geest der wedergeboorte niet en is vernieuwt: ende soo boos van herten waren de huychelaren ende afvallige Ioden, die van Godt afweecken ende op hem niet en vertrouwden, hoe wel sy’t niet en wilden weten, maer haer selven in hare boosheyt liefkoosden, ende de bestraffinge der Propheten verachteden, waer over Godt verklaert haer richter te sullen zijn, in’t volgende vers.

36 Ofte, boven al.

37 Ten doode streckende, daer de doot aen vast is, ongeneeslick, vertwijfelt boos. van het Hebr. woort heeft de mensche den naem van Enosch, beteeckenende sijnen sterflicken ofte elendigen staet, in welcken hy door de sonde gevallen is.

10

³⁸ Ick de HEERE ⁱ doorgronde het herte, [ende] ³⁹ proeve de nieren: ⁴⁰ ende dat, om eenen yegelijcken te geven nae sijne ⁴¹ wegen, ⁴² nae de vrucht sijner handelingen.

38 Ofte, ick de HEERE, (als zijnde een antwoort op de voorgaende vrage) die’t herte doorgrondt, die de nieren proeft:

i 1.Sam. 16.7. Psal. 7.10.

39 Siet Psal. 7.10.

40 Alsoo wort de Hebr. letter Vau oock gebruyckt voor, ende dat, ofte, selfs. bov. 15.13. Ezech. 17.9. Ioël 2.12. Amos 4.10. Mich. 2.10. Item Iosu. 9.27. Iud. 7.22. etc.

41 D. voor nemen, handel ende wandel. Siet Gen. 6. op vers 12.

42 D. nae dat sijne wercken, handelingen ofte sijne daden vereyschen. alsoo ond. 21.14. ende 32.19. Vergel. Prov. 1. op vers 31. ende bov. 6.19.

11

[Gelijck] een velthoen [eyeren] vergadert, maer en ⁴³ broedtse niet uyt, [alsoo] is hy die rijckdom ⁴⁴ vergadert, doch ⁴⁵ niet met recht: in de ⁴⁶ helft sijner dagen sal hy ⁴⁷ dien moeten verlaten, ende in sijn ⁴⁸ laet-

43 Hebr. en baert niet: om dat het velthoen gevangen wort, ofte, om dat het manneken de eyeren, die’t wijfken verbercht, vindende, de selve breeckt, vertreedt, ofte door hitticheyt in stucken wrijft, gelijck de natuerschrijvers betuygen, sulcx dat vele van de eyeren dickwils verlooren gaen. And. Gelijck een velthoen [eyeren] vergadert, die het niet geleyt en heeft, etc. verst. vreemde eyeren van andere vogelen: waerom de voortkomende jongen dese vreemde moeders souden verlaten.

44 Hebr. maeckt.

45 D. met onrecht.

46 Vergel. Psal. 55. op vers 24.

47 Rijckdom.

48 D. eynde, op’t laetste, ten laetsten.

[fol. 43v]

ste een dwaes ⁴⁹ zijn.

49 D. daer voor bekent ende gehouden worden. als Ioh. 15.8. 2.Tim. 2.21. etc.

12

Een throon der ⁵⁰ heerlickheyt, eene hoocheyt ⁵¹ van den eersten aen, is de plaetse onses ⁵² Heylichdoms.

50 Daer Godt sijne eere, genade ende macht ten besten sijner kercke altoos geopenbaert heeft, ende dien volgens de ondanckbaerheyt der verachters, die haer op andere hulpe verlaten, swaerlick sal straffen als volgt.

51 D. van den beginne der stichtinge.

52 D. des Tempels.

13

ô HEERE, ⁵³ Israëls verwachtinge, ^k alle die u verlaten, sullen beschaemt worden, ende die ⁵⁴ van my afwijcken sullen in de ⁵⁵ aerde geschreven worden; want sy verlaten den HEERE, den ^{l 56} sprinckader des levendigen waters.

53 Wiens hulpe Israël in nooden verwacht: als bov. 14.8. Siet aldaer.

k Psal. 73.25. Iesa. 1.28.

54 D. die afwijcken van my, als uwen Propheet, die ick in uwen Name prophetere. Hebr. mijne afwijckende, ofte, afvallige. Vergel. ond. 18.19. and. die afwijcken. T.w. van u.

55 De Heere Christus seyt Luc. 10.20. dat sijner discipulen namen inde Hemelen geschreven zijn: daertegen wort hier geseyt, dat de afvallige in de aerde sullen geschreven worden, D. alhoewelse op aerden onderGodtsvolck ende het zaet Abrahams nae den vleesche, ende voorts int gemeen uyterlick in Godts kercke gerekent worden, ende daer onder somtijts den meester maken, datsenochtans tot het getal der uytverkorenen niet en gehooren, ende in den hemel geene plaetse sullen hebben, maer onder die sullen gerekent worden, welcker deel alleen op aerden is. Verg. Psa. 69.29. ende dat hare gedachtenisse onder Godts volck op aerden sal vergaen, gelijck ’tgene dat geschreven is inde aerde seer lichtelick vergaet.

l Iere. 2.13.

56 Siet Iere. 2.13.

14

⁵⁷ Geneest my, HEERE, so sal ick genesen worden, behoudt my, so sal ick behouden worden: want ghy zijt ⁵⁸ mijn lof.

57 De Prophete, sich ontsettende over de algemeyne ende grouwelicke boosheyt sijns volcks, daermede hy te doen hadde, ende overdenckende sijne tegenwoordige ende toekomende perijckelen, mitsgaders sijne gebreken ende swacheyt, waer van bov. 15.18. etc. bidt Godt dat hy hem oprichte, verstercke, ende beware nae ziele ende lichaem.

58 D. dien ick alleen prijse ende roeme, als mijnen heylant. Vergel. Deut. 10. op vers 21.

15

Siet, sy ⁵⁹ seggen tot my: ^m Waer is het woort des HEEREN? laet het nu komen.

59 Spottende met uwe dreygementen ende uwe lanckmoedicheyt in’t uytstellen der straffe. Vergel. Iesa. 5.19. Ezech. 12.22, 23, 25, 27, 28. 2.Petr. 3.4.

m Iesa. 5.19. 2.Pet. 3.4.

16

Ick en hebbe doch niet ⁶⁰ aengedrongen, meer dan eenen ⁶¹ herder achter u [betaemde]; oock en heb ick den ⁶² dootlicken dach niet begeert, ghy weet [het]: ⁶³ wat uyt mijne lippen is gegaen, is voor u ⁶⁴ aengesichte geweest.

60 Als of de Propheet seyde: Sy spreken tot my niet anders, als of icker op aendreef, haestede, ende daer nae wenschte, dat hen’t verderf mochte overkomen, daer ghy, Heere, doch weet, dat ick my niet anders gedragen, noch niet haestiger gestelt en hebbe, als eenen Propheet toestaet die u na volgt, alleenlick hen aenseggende, dat ghy my hebt belast. dit komt met het voorgaende ende volgende seer wel over een. and. Ick en hebbe doch niet aengehouden, dat ick geen herder achter u soude zijn. D. ick en hebbe my niet weygerlick gestelt, u te volgen. Siet bov. 1.4. etc.

61 D. meer dan betaemde een Propheet, weydende ende regerende u volck met u woort.

62 D. den tijt hares verderfs niet gewenscht, ofte, daer nae verlangt. siet ond. 18.20. ofte, geenen lust gahadt van my selven, om hen haren onderganck te propheteren, ’tzijn uwe woorden etc. het Hebr. woort is het selve, dat vers 9. van des menschen herte gebruyckt is.

63 Hebr. den uytganck mijner lippen.

64 D. ick hebbet oprechtelick als in uwe tegenwoordicheyt gesproken, my versekerende, dat icker noch af noch toe en dede, des ghy getuyge zijt.

17

En weest ghy my niet tot eene ⁶⁵ verschrickinge: ghy zijt mijne ⁿ toevlucht ten dage des ⁶⁶ quaets.

65 Ofte, verslagentheyt. And. ruyne, verbrekinge, verstooringe. dat ghy my soudt nederslaen: ghelijck ghy my gedreycht hebt, indien ick uwe beroepinge soude weygeren te volgen, bov. 1.17.

n Iere. 16.19.

66 D. der elende, als oock in’t volgende vers.

18

^o Laet mijne vervolgers beschaemt worden, maer en laet my niet beschaemt worden; laet hen verschrickt worden, maer en laet my niet verschrickt worden: brengt over hen den ⁶⁷ dach des quaets, ende verbreecktse met eene ⁶⁸ dobbele verbrekinge.

o Psal. 35.4. ende 40.15. Iere. 15.15.

67 Siet Psal. 37. op vers 13.

68 D. volkomene: vergel. bov. 16.18.

19

Alsoo heeft de HEERE tot my geseyt; Gaet henen ende staet in de poorte der ⁶⁹ kinderen des volcks, door de welcke de Coningen van Iuda ingaen, ende door dewelcke sy uytgaen: ja in alle poorten van Ierusalem;

69 Dit siet op eene van de principaelste poorten der stadt, daer ’tmeeste volck by een quam, om dat de Coningen door de selve gewoon waren in ende uyt te trecken.

20

Ende segt tot hen, Hooret des HEEREN woort, ghy Coningen van Iuda, ende gantsch Iuda, ende alle inwoonders van Ierusalem, die ghy door dese poorten ingaet.

21

Soo seyt de HEERE; ^p Wachtet u ⁷⁰ op uwe zielen: ende en draget geenen last op den Sabbath-dach, noch en brenget [niet] in door de poorten van Ierusalem.

p Nehem. 13.19.

70 D. soo lief als u uwer zielen salicheyt is. ofte, wachtet u selven, ofte, nemet acht op uwe persoonen, lettet op u selven. Vergel. Deut. 4.15. Iosu. 23.11.

22

Oock en sult ghylieden geenen last uyt voeren uyt uwe huysen op den Sabbath-dach, nochte eenich werck doen: maer ghy sult den Sabbath-dach ⁷¹ heyligen, gelijck als ick uwen ^q vaderen geboden hebbe.

71 Siet Exod. 20. op vers 8.

q Exod. 20.8. ende 23.12. ende 31.13. Ezech. 20,12.

23

Maer sy en hebben niet ^{r 72} gehoort, nochte haer oore geneygt: maer sy hebben haren ⁷³ necke verhardet, ⁷⁴ om niet te hooren, ende om de ⁷⁵ tucht niet aen te nemen.

r Iere. 11.10. ende 13.10. ende. 16.12.

72 D. gehoorsaemt.

73 Als bov. 7.26.

74 Als bov. 16.12.

75 Siet Prov. 1. op vers 2. ende 7. op vers 22.

24

’T sal dan geschieden, indien ghy ⁷⁶ vlijtichlick nae my sult hooren, spreeckt de HEERE, dat ghy geenen last door de poorten deser stadt op den Sabbath-dach inbrenget, ende ghy den Sabbath-dach heyliget, dat ghy geen werck daer in en doet:

76 Hebr. hoorende sult hooren.

25

^s So sullen door de poorten deser stadt ingaen, Coningen ende Vorsten, sittende op den throon Davids, rijdende op wagenen ende op peerden, sy ende hare Vorsten, de ⁷⁷ mannen van Iuda, ende de inwoonders van Ierusalem: ende dese stadt sal ⁷⁸ bewoont worden in eeuwicheyt.

s Iere. 22.4.

77 Ofte, een yegelick. Hebr. man. als bov. 4.3.

78 Ofte, sal blijven in eeuwicheyt. Verg. bov. 7.3, 7, etc.

26

Ende sy sullen komen uyt de steden van Iuda, ende uyt de plaetsen rontom Ierusalem, ende uyt den lande Benjamins, ende uyt de leegte, ende van ’t geberchte, ende van het Zuyden, aenbrengende brand-offer ende slacht-offer, ende spijs-offer, ende wieroock: ende aenbrengende lof-offer, ten huyse des HEEREN.

27

Maer indien ghy nae my niet en sult hooren, om den Sabbath-dach te heyligen, ende om geenen last te dragen, als ghy op den Sabbath-dach door de poorten van Ierusalem ingaet; so sal ick een ⁷⁹ vyer in ⁸⁰ hare poorten aensteken, dat de Palleysen van Ierusalem sal verteeren, ende niet worden uytgebluscht.

79 Het oorloch der Babyloniers, waer door Ierusalem ende gantsch Iuda sal verwoest worden. Vergel. bov. vers 4.

80 Ierusalems.