Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het liij. Capittel.

Voor eerst wort in dit capittel gesproken van de ongeloovicheyt der Ioden, ten tijde der verschijninge Christi in den vleesche, vers 1. Daer na van de vernederinge, van het lijden ende sterven Christi, als oock van sijne verhooginge ende heerlickheyt, ende van de vruchten die de kercke daer van ontfangt ende geniet.

1

^{1 a} WIe heeft ² onse predikinge gelooft? ende ³ aen wien is de arm des HEEREN geopenbaert?

1 T.w. onder de Ioden. 'T is soo veel als of de Prophete seyde, Daer zijnder seer weynich, schier niemant. in de plaetsen Ioh.12.38. Rom. 10.16. wort het woort, ô Heere, in't begin bygevoecht. om te toonen dat het is een klachte tot Godt.

a Ioh. 12.38. Rom. 10.16.

2 Hebr. ons gehoor, D. onse predicatien, als Rom. 10.16. 'tzijn de woorden der Leeraers des nieuwen Testaments, T.w. Christi, ende sijner Apostelen, gelijck af te nemen is uyt de woorden Christi Ioh. 12.37, 38.

3 D. hoe weynich Ioden zijnder in welcker herten de H. Geest door de Predicatie des H. Euangelii krachtelick werckt, alsoo namelick, dat hyse begaeft met het ware geloove aen Iesum Christum.

2

⁴ Want hy is als een rijsken ⁵ voor sijn aengesichte ⁶ opgeschoten, ende ⁷ als een wortel ⁸ uyt een dorre aerde: ⁹ Hy en hadde geen gedaente noch heerlicheyt: als ¹⁰ wy hem aensagen, so en wasser geen ¹¹ gestalte ¹² dat wy hem souden begeert hebben.

4 Als of hy seyde, uyt de nedericheyt ende uyt den verachtsamen staet in welcken Christus verschenen is, nemen sy occasie om Christum te verachten: Want de Ioden hadden haer selven ingebeelt eenen Messiam, die in Conincklicke pracht verschijnen soude: Maer dese Christus komt slecht ende geringe, als een spruytken of rijsken. Siet Ies. 4.2. ende 11.1.

5 T.w. voor het aengesichte Godts sijns Vaders, sommige verstaen't, voor het aengesichte deses ongeloovigen Ioodschen volcx, 't welck niet en dacht, dat dit rijsken metter tijt tot eenen hoogen boom opwassen soude.

6 T.w. nae sijne menschelicke natuere.

7 Dit kan men duyden op den nederigen verachten staet des huyses Davids, als Christus daer uyt voortquam, ofte op de kleyne beginselen sijns Coninckrijcx, ten aensien van dewelcke men niet en soude gelooft hebben, dat hy tot eenen grooten vruchtbaren boom soude opwassen, maer veel meer, dat hy t'onder blyven soude, als het zaet, 't welck in een dorre drooge lant geworpen wort, verdroogt, by gebreke van vochticheyt: Ofte, gelijck de wortel eenes booms, die in dorre aerde geplant is, niet en kan opschieten, de boom afgehouwen zijnde.

8 Hebr. uyt een lant der droochte.

9 Van wegen sijnen nederigen staet, ende de wonden ende striemen, het bloet, ende sweet-droppen, als oock andre menichvuldige elenden, die sijn gelaet hebben mismaeckt.

10 T.w. wy Ioden.

11 Of, aensien.

12 T.w. nae de oogen des vleesches, ende des menschelicken vernufts.

3

¹³ Hy was ^b veracht, ende ¹⁴ de onweerdichste onder de menschen, ¹⁵ een man van smerten, ende ¹⁶ versocht in cranckheyt: ende [een yegelick] was ¹⁷ als verbergende het aengesichte voor hem; ¹⁸ hy was veracht, ende ¹⁹ wy en hebben hem niet geachtet.

13 Of, hy was verachtsaem ende verworpen van de mannen, T.w. van sulcke mannen, die in hoocheyt ende weerdicheyt verheven waren.

b Psal. 22.7, 8. Ies. 49.7. ende 52.14. Marc. 9.12.

14 Soo onweert, dat hy van de menschen doorgaens verworpen wiert.

15 D. een man vol smerten.

16 Hebr. een bekende der kranckheyt, D. die wel versocht hadde wat kranckheyt zy. Hebr. 4.15. Of, die vermaert was door sijn elende ende swaricheyt, zijnde gantsch mat en swack geworden van wegen de pynigingen hem aengedaen. Het Hebreeusch woort dat hier krankheyt is overgesett, beteeckent oock generalick smerte oft elende. als Eccle. 6.2. Ier. 10.19. ende alsoo kan het doorgaens in dit capittel genomen worden.

17 And. ende als het aengesichte voor ons verbergende.

18 De sin is, Van wege sijnen elendigen ende verachtsamen staet, en heeft men hem niet alleene sijne behoorlicke eere niet gegeven, maer men heeft hem geheelick veracht.

19 Wy Ioden, wy hebben hem bespott, ofte, niet gerekent. Siet Matth. 27.39, etc.

4

²⁰ Waerlick ^c hy heeft onse cranckheden ²¹ op sich genomen, ende onse smerten die heeft hy ²² gedragen: doch ²³ wy achteden hem, dat hy geplaecht, van Godt ²⁴ geslagen, ende verdruckt was.

20 Of, nochtans, als of hy seyde, Maer, om de waerheyt te seggen, Wy hebben hem ongelijck gedaen ende wy steken in groot misverstant: Want aldus is de Messias onsen't halven gestelt, hy heeft alle onse geestelicke sieckten, D. sonden, op sich genomen, om voor de selve te betalen, waer van de lichamelicke gesontmakinge eene afbeeldinge was. Matt. 8.17.

c Mat. 8.17.

21 Als borge betalende de schult die wy gemaeckt hadden.

22 Of, op sich geladen, ende als eenen swaren last gedragen.

23 T.w. wy Ioden, stekende in groot misverstant, ende oordeelende nae ons verkeert oordeel, so meynden wy, dat hy dit al leedt, om dat hy't met sijne eygene sonden ende overtredingen verdient hadde: Maer het is daer mede veel anders gelegen, gelijck vers 5. geseyt wort. Hebr. Wy achteden hem eenen geplaechden, geslagenen Godts, ende verdruckten.

24 Of, geraeckt was. Siet Iob 19. op vers 21.

5

Maer, ^d hy is om onse overtredingen verwondet, om onse ongerechticheden is hy verbryselt: ²⁵ de straffe die ons den vrede aenbrengt, was op hem, ende door sijne striemen ^{26 e} is ons genesinge geworden.

d Rom. 4.25. ende 1.Cor. 15.3.

25 Hebr. de straffe onser vreden, D. hy wert gestraft, op dat wy door hem volkomene vrede krijgen souden by Godt, die met ons t'onvrede was van wegen onse sonden. Verstaet hier by, Ende de kastydinge is op hem blyven liggen, tot dat hy volkomelick voor ons betaelt hadde.

26 So dat wy van sonde ende straffe gevrijt zijn.

e 1.Pet. 2.24.

6

²⁷ Wy dwaelden alle als schapen, wy keerden ons een yegelick ²⁸ nae sijnen wech: doch de HEERE heeft onser aller ongerechticheyt ²⁹ op hem doen aenloopen.

27 D. wy zijn alle afgedwaelt van den wech dien ons Godt in sijne wet heeft voor-geschreven, om daer in te wandelen.

28 Niet nae den wech dien de HEERE ons hadde voor-geschreven; Maer wandelende op den wech dien sich een yeder verkoren hadde. Siet 1.Pet. 2.25.

29 Of, hem doen ontmoeten. Of, hy, T.w. de Vader, dreef op hem, T.w. Christum, onser aller ongerechticheyt, dewyle hy sich aen onse stede vrywillich tot borge gestelt hadde.

7

[Als] ³⁰ de selve geeyscht wiert, doe wiert hy verdruckt: doch ^{31 f} hy en dede sijnen mont niet op: als ^g een lam wert hy ter slachtinge geleydt, ende als een ³² schaep dat stom is voor het aengesichte sijner scheerders, alsoo en dede hy sijnen mont niet op.

30 T.w. onse ongerechticheyt, D. de straffe onser ongerechticheyt van Christo ge-eyscht wiert.

31 Met syn stil-swygen betuygende, dat hy gewillichlick alles voor ons geleden heeft, sijnen mont niet openende, om de valsche aenklachten sijner vyanden te wederleggen: Oock niet sprekende tot naedeel der gener die hem doodden, maer wel tot voordeel van ons: ende biddende voor de gene die hem kruycichden, Luc. 23.34.

f Mat. 26.63, ende 27.12, 14. Marc. 14.61. ende 15.5.

g Act. 8.32.

32 Eygentlick een oy-lam, of, sy-lam. Een lam en bijt noch en stoot den genen niet die het kelen sal, maer 't volgt sachtkens sijnen slachter, die het ter slacht-bank leydt.

8

Hy is ³³ uyt den angst, ende ³⁴ uyt het gerichte wechgenomen: ende wie sal ³⁵ sijnen leeftijt uytspreken? want hy is ³⁶ afgesneden ³⁷ uyt het lant der levendigen: ³⁸ om de overtredinge ³⁹ mijnes volcx ⁴⁰ is de plage op hem geweest.

33 Of, uyt den kercker, of, uyt dit geweldich benouwen. Hebr. uyt de besluytinge, T.w. uyt de helsche benautheyt, die Christus in den hof te Gethsemane, (daer hy bloet gesweet heeft) doch insonderheyt aen het kruyce, gevoelt heeft, doe hy riep, Mijn Godt, mijn Godt, waerom hebt ghy my verlaten? Verstaet dit oock van sijne op-weckinge uyt den dooden, ende als hy tot sijnen hemelschen Vader ten hemel is op-gevaren.

34 T.w. uyt het gerichte Godes, D. uyt de verdoemenisse, die hy eenen tijt lanck voor ons geleden heeft, zijnde voor ons eenen vloeck geworden, Gal. 3.13. Doch eenige verstaen hier door 't gerichte, den doot des kruyces, daer toe hy van de Ioden ende Pilato veroordeelt was, In desen sin, Of schoon de Messias tot een schandelicke, ja vervloeckte doot verwesen wort, so sal hy nochtans, wil de Prophete seggen, eyndelick ten hemel op-genomen worden, na dat hy voor onse sonden sal genoech gedaen hebben.

35 Of, de geduericheyt sijnes levens, of, sijne eeuwe. Verstaet hier, behalven de eeuwicheyt sijnes Goddelicken wesens, oock de eeuwich-duricheyt sijnes Rijcx, dewyle Godt hem opgeweckt, ende aen sijne rechter-hant gestelt hebbende in de hemelsche plaetsen, so leeft ende regeert hy in eeuwicheyt, ende de doot en heeft geen gewelt meer over hem. Luc. 1.33. Rom. 6.9. Ofte, sijne generatie. D. sijne kinderen die geestelick uyt hem sullen geboren worden.

36 D. hy is door eene geweldige doot wechgeruckt, gelijckmen eenen boom met gewelt afhouwt.

37 D. der gener die in de werelt leven. Siet de aent. Iob 28.13. Psal. 27.13. Ies. 38.11. De sin is, Hy is gedoot, ende in't graf geleyt.

38 D. van wegen de sonden, so der Ioden, als der heydenen, is hy aldus geslagen ende gemartelt, welcke andersins, met rechte, de straffe hadde moeten treffen.

39 Dit zijn woorden des Propheten.

40 Hebr. [was] hem de plage, T.w. die straffe, dat hy aen 't kruyce is genagelt geworden: alsoo wort het Hebr. byvoechsel mo oock in't eenvoudich getal genomen. Gen. 9.26, 27. Iob 20.23. ende 22.2. Psal. 11.7. Ies. 44.15.

9

Ende ⁴¹ men heeft sijn ⁴² graf ⁴³ by de godtloose ⁴⁴ gestelt, ende hy is by den rijcken ⁴⁵ in sijnen doot geweest, om dat hy ⁴⁶ geen onrecht gedaen en heeft, ^h noch bedroch in sijnen monde geweest en is.

41 Of, 't welck wel sijn graf, etc. 't welck, T.w. volck van Ierusalem.

42 Of, begraeffenisse.

43 Of, met.

44 Of, verordineert. D. men heeft sijn graf met godtloose bestelt, die 't bewaken ende bewaren souden. Siet Matth. 27.63, 64, 65, 66. andere nemen 't in desen sin, De boose Ioden meynden wel, datmen het lichaem Christi by, of, met der moordenaren lichamen soude wech-doen, om sulcke ende andere oorsaken alsodanige doot van Pilato voorderende: Maer de voorsichticheyt Godes hadde dit anders geordineert, want Christus is begraven geworden in Iosephs van Arimathaea, eenes eerlicken ende rijcken Raets-heeren, graf, Matth. 27.60.

45 Hebr. in sijne dooden, in't getal van velen. D. na sijne geweltsame doot. Vergel. Ezech. 28.10. met d'aent. ofte, dooden, om dat Christus niet eene, maer als vele dooden voor ons geleden heeft.

46 Ofte, geen gewelt: maer ter contrarie, oprechtelick, rechtveerdelick, ende eenvoudelick gehandelt ende gewandelt heeft, soo in woorden, als in wercken.

h 1.Pet. 2.22. ende 1.Ioh. 3.5.

10

Doch het behaechde den HEERE ⁴⁷ hem ⁴⁸ te verbryselen, hy heeft [hem] ⁴⁹ kranck gemaeckt: ⁵⁰ als sijn ziele haer [tot] een schult-offer gestelt sal hebben, so sal hy zaet sien, ⁵¹ hy sal de dagen verlengen: ende ⁵² het welbehagen des HEEREN sal ⁵³ door sijne hant geluckelick voortgaen.

47 T.w. Iesum Christum onsen Verlosser.

48 T.w. van wegen onse sonden, die op hem lagen, ende in hem mosten gestraft worden.

49 D. hy heeft hem velerley groote smerten aengedaen, ende als velerley kranckheden opgeleyt. Siet bov. op. vers 3.

50 De sin is, als Christus sijn ziele (D. sijnen persoon) tot een schult-offer ter doot over-gegeven sal hebben, (2.Cor. 5.21.) so sal hy sijn zaet sien vermenichvuldigen, D. hy sal sien, dat de geloovige door de predicatie des H. Euangelii, grootelicx sullen aenwassen, namelick als dan insonderheyt, na dat hy ten hemel op-gevaren zijnde, den H. Geest op sijne Apostelen, ende andre Leeraers des H. Euangelii, sal gesonden hebben. And. wanneer ghy sijne ziele tot een schult-offer sult gestelt hebben, so sal hy zaet sien, D. een groot getal geloovige kinderen, geboren uyt het onverganckelicke zaet des woorts Godes, Psal. 110.3. ende 1.Pet. 1.23.

51 Als of hy seyde, De vrucht die de Heere Christus uyt het voor-verhaelde scheppen sal,en sal niet kort, noch haest voor-by-passerende zijn, maer sy sal eeuwelick dueren. siet Psal. 23.6.

52 T.w. het werck onser verlossinge, ende het vergaderen der uytverkorenen uyt alle volckeren door de predicatie des H. Euangelii, 't welck alsdan principalick is aengegaen, nadat Christus ten hemel was opgevaren. Matth. 28.19.

53 D. door sijnen dienst, of, door sijne macht. Siet Eph. 4.11, 12, etc.

11

Om den arbeyt sijner ziele sal ⁵⁴ hy 't sien, [ende] ⁵⁵ versadicht worden: door ⁵⁶ sijne kennisse sal ⁵⁷ mijn knecht, ⁵⁸ de rechtveerdige, ⁵⁹ vele ⁶⁰ rechtveerdich maken, want hy sal hare ongerechticheden ⁶¹ dragen.

54 Of, hy [het] T.w. zaet, sien. De sin is, Christus sal zaet, D. kinderen, T.w. geestelicke kinderen sien, D. verkrijgen, ende met lust en vreucht aenschouwen, om sijnen arbeyt ende moeyte: Verstaet daer door die pijnen ende smerten, die hy aen der ziele ende aen den lichame gevoelt heeft, doe de sware toorn Godes van wegen de sonden des menschelicken geslachtes, op hem lach. And. van den arbeyt sijner ziele sal hy [vrucht of, sijnen lust] sien. Siet Psal. 22. op vers 18.

55 D. hy sal sijnen arbeyt ten hoochsten, ende tot sijn genoegen volkomelick genieten, want het het billick is, dat een getrouwe arbeyder geniete de vruchten sijnes arbeyts. Dit sal als dan geschieden in sijnen eygenen persoon, als Christus in de heerlickheyt sijnes Vaders sal opgenomen, ende aen de rechter-hant sijnes Vaders sal verhoogt worden: Het sal oock sijnen ledematen wedervaren, als hy de selve sijner heerlickheyt sal deelachtich maken.

56 Verstaet die kennisse, door de welcke hy soude bekent ende aengenomen worden als Heylant ende Middelaer tusschen Godt ende de menschen.

57 Dit spreeckt Godt de Vader. Vergel. dit met Ies. 42.1. ende 52.13.

58 T.w. hy rechtveerdich lydende voor de onrechtveerdige, 1.Pet. 3.18.

59 T.w. die alle gaer die in hem gelooven. Siet Rom. 5.19.

60 Haer te wege brengende de vergevinge der sonden, ende de gerechticheyt die voor Godt bestaet.

61 T.w. op het hout des kruyces, 1.Pet. 2.24. als zijnde het lam Godes 't welck de sonden der werelt draegt, Ioh. 1.29.

[fol. 27v]

12

⁶² Daerom sal ick hem een deel geven van vele, ende ⁶³ hy sal de machtige als een roof deylen, ⁶⁴ om dat hy sijne ziele uytgestort heeft in den doot, ⁱ ende ⁶⁵ met de overtreders is getelt geweest: ⁶⁶ ende hy veler sonde gedragen heeft, ende ^{k 67} voor de overtreders gebeden heeft.

62 Als of Godt de Vader seyde, Dewijle hy voor de menschen soo vele gedaen ende geleden heeft, (als boven verhaelt is) so sal ick hem van vele (D. vele) mededeylen, D. ick sal hem vele geestelicke kinderen ende gaven geven. Anders, [daerom sal ick hem een deel geven onder de Groote] also dat hy met de Groote ende Machtige sal mogen vergeleken worden. Anders, daerom sal ick hem de geweldige ten deele geven, namelick de boose geesten. Siet Col. 2.15.

63 T.w. de doot, de sonde, den duyvel ende helle, die te vooren de over-hant over de menschen hadden, sal hy als een roof deylen. D. overwinnen, ende sijne uytvercorene uyt hare hant verlossen. andere nemen't van de heershappye Christi over de machtige deser werelt, die haer sullen bekeeren ende hem dienen. Verg. bov. 52.15.

64 D. om dat hy sich vrywillich heeft laten vangen, martelen ende dooden.

i Mat. 15.28. Luc. 22.37.

65 Also dat hy niet alleen tusschen twee moordenaers is gecruycicht geworden, maer Barrabas, die van wegen eenen moort ende oproer gevangen satt, is weerdiger gehouden dan Iesus Christus de Sone Godes.

66 Siet boven vers 11

k Luc. 23.34.

67 Seggende, Vader vergeeft het haer, want sy en weten niet wat sy doen. Luc. 23.34.