Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het lij. Capittel.

De Prophete spreeckt in dit Capittel van de verlossinge des Ioodschen volcx uyt de Babylonische gevanckenisse, welcke is een voorbeelt der geestelicke verlossinge der kercke door Christum, vers 1, etc. Aengenaemheyt der predicatie des H. Euangelii, 7. belofte dat de Heere sijn volck beschermen sal, 10. Eyndelick wort hier aengewesen dat Christus sal verhoocht worden, 13. nadat hy sich ten uytersten vernedert soude hebben, 14. Prophetye van de roepinge der heydenen, 15.

1

WAeckt op, waeckt op, ¹ treckt uwe sterckte aen, ² ô Zion, treckt uwe cierlicke kleederen aen, ô Ierusalem, ³ ghy heylige stadt, want ⁴ in u en sal voortaen geen onbesnedene, nochte onreyne meer comen.

1 D. grijpt eenen moet: hebt couragie. Siet cap. 51. vers 17.

2 D. ghy burgers, ende inwoonders van't lichamelicke, ende voornemelick van't geestelicke Ierusalem.

3 Hebr. ghy Stadt der heylicheyt.

4 D. ghy en sult voortaen niet meer van de godloose ende heydensche tyrannen, het zy Babyloniers, of andre, overweldicht worden. Dit is principalick van het hemelsche Ierusalem te verstaen, als Apoc. 21.27.

2

⁵ Schuddet u uyt den stof, maeckt u op, sitt neder, ô Ierusalem: ⁶ maeckt u los [van] de banden uwes hals, ghy gevangene ⁷ dochter Zions.

5 D. weest verblijt, ende en draegt geen rouwe meer.

6 D. dient Godt in heylicheyt ende gerechticheyt, nu ghy verlost zijt van de handen uwer vyanden. Siet bov. 42.7. Luc. 1.74, 75.

7 D. ghy volck van Zion, D. van Ierusalem.

3

Want soo seyt de HEERE, ⁸ Ghylieden zijt om niet vercocht: ghy sult oock sonder gelt ⁹ gelost worden.

8 De Heere wil seggen, De Babyloniers en hebben my daer voor niet gegeven, dat ick u lieden hen tot knechten voor altoos soude geven: Daerom staet het my nu oock vry, alst my belieft, u lieden uyt hare hant te verlossen, sonder rantsoen gelt. Siet Psal. 44.13. ende vergel. Ies. 45.13.

9 T.w. uyt de Babylonische dienstbaerheyt, of knechtschap. siet voorts op vers 1.

4

Want soo seyt de Heere HEERE, ¹⁰ In voorige tijden ^a trock mijn volck af in Egypten, om als vreemdelinck aldaer te verkeeren: ende Assur heeft het selve ¹¹ om niet onderdruckt.

10 Of, voor-tijts, eer-maels, eer-tijts. Hebr. in't eerste. De sin is, Indien ick de Egyptenaers swaerlick gestraft hebbe, om datse mijn volck grootelicx geplaecht hadden, 't welck doch vry-willich nae Egypten getrocken is: Hoe veel swaerder sal ick de Assyriers ende de Babyloniers straffen, die het selve uyt het lant van Canaan, 't welck ick haer in eygendom gegeven hebbe, wech gevoert, ende soo wreedelick getracteert hebben?

a Gen. 46.6.

11 Ofte, sonder oor-sake.

5

Ende nu, ¹² Wat hebb' ick hier [te doen]? spreeckt de HEERE, dewijle mijn volck om niet ¹³ wech-genomen is, [ende] ¹⁴ de gene die over het selve heerschen, ¹⁵ [het] doen huylen, spreeckt de HEERE, ende ¹⁶ mijn name gedurichlick den gantschen dach ^b gelastert wort:

12 Hebr. wat my hier? D. wat heb ick hier te doen? Of, wat staet my nu te doen? Als of de Heere seyde, Ick en wil niet langer hier vertoeven, maer wil terstont nae Babel trecken, om mijn volck te verlossen, dewyle de Babyloniers nu hare mate vervult hebben. 'T is menschelicker wyse van Godt gesproken.

13 D. van de Babyloniers gevanckelick wech-gevoert is. Hier staet kortheyts halven een woort voor twee, genomen, voor, wech-genomen ende wech-gevoert is.

14 And. [Ende] sijne regenten huylen. als of hy seyde, De Babyloniers en verschoonen selfs de Regenten der Ioden niet, veel weyniger verschoonen sy het gemeyne volck.

15 Vermits sy het so swaerlick ende ongenadelick plagen.

16 Als of ick mijn volck niet en hadde kunnen tegen haer gewelt beschermen, ende nu noch niet machtich en ware het selve uyt hare handen te verlossen.

b Eze. 36.20, 23. Rom. 2.24.

6

Daerom [sal] mijn volck, daerom sal het ¹⁷ mijnen name ¹⁸ in dien dage kennen, ¹⁹ dat ick het selfs ben die spreke, Siet [hier] ben ick.

17 D. my. siet Psal. 9. op vers 11.

18 T.w. als ick het uyt de Babylonische gevanckenisse verlossen sal, lichamelick: maer het is oock voornemelick te verstaen vande geestelicke verlossinge uyt het gewelt des duyvels.

19 D. dat mijn belofte van hare verlossinge, waer is.

7

^{c 20} Hoe lieflick zijn ²¹ op de bergen de voeten des genen, ²² die het goede bootschapt, ²³ die den vrede ²⁴ doet hooren: des genen die goede bootschap brengt van het goede, die heyl ²⁴ doet hooren: des genen die ²⁵ tot Zion seyt, ²⁶ Uw' Godt is Coninck.

c Nahu. 1.15. Rom. 10.15.

20 Hebr. hoe schoon. woorden van verwonderinge, met blijtschap, siende niet soo seer op de verkondinge van de verlossinge uyt de Babylonische gevanckenisse, als wel op de predicatie der Apostelen ende andre Leeraers des Nieuwen Testaments, die den Ioden ende heydenen souden verkondigen de geestelicke verlossinge uyt het gewelt des duyvels.

21 Verstaet de bergen van het berchachtige Ioodsche lant: ende daer onder de kercke Godes so binnen, als buyten Ierusalem ende Iudaea.

22 D. die een blyde bootschap brengen: namelick voor eerst, de verlossinge uyt de Babylonische gevanckenisse, ende daer na de geestelicke verlossinge door Iesum Christum. Vergel. Rom. 10.15.

23 In dit vers verhaelt de Prophete meermaels een ende het selve met verscheydene manieren van spreken, als niet woorden genoech kunnende bedencken, noch vinden, om die over-groote weldaet Godes, ons in Christo bewesen, uyt te drucken.

24 D.verkondigt.

24 D.verkondigt.

25 D. tot de Gemeynte Godes.

26 T.w. Christus Iesus, die onsen eeuwigen Coninck is, ende sijne kercke met sijn woort ende Geest regeert. Siet Psal. 93. de aenteeck. op vers 1. And. uwe Godt regeert als Coninck.

8

Daer is een stemme ²⁷ uwer wachters; sy verheffen de stemme, sy juychen t'samen: want sy sullen ²⁸ ooge aen ooge ²⁹ sien, als de HEERE Zion ³⁰ wederbrengen sal.

27 D. uwer Propheten, ende Apostelen, etc.

28 D. bescheydelick, klaerlick. Vergel. Num. 14.14. ofte, ooge by ooge. D. alle oogen.

29 T.w. met lust.

30 Uyt de Babylonische gevangenisse: als oock uyt het gewelt des duyvels, ende der sonde. And. bekeeren sal.

9

Maeckt een geschal, juychet t' samen, ³¹ ghy woeste plaetsen Ierusalems: want de HEERE heeft sijn volck getroost, hy heeft Ierusalem verlost.

31 Verstaet hier die plaetsen, die ontrent Ierusalem, ende elders in het Ioodsche lant, nu eenen tijt lanck hadden woest gelegen, zijnde van hare vyanden verwoest geweest, ende daer onder den woesten stant der kercke, als Christus haer vergaderde.

10

De HEERE heeft ³² sijnen heyligen arm ³³ ontbloott voor de oogen aller heydenen; ^d ende ³⁴ alle de eynden der aerde sullen sien ³⁵ het heyl onses Godts.

32 Hebr. den arm sijner heylicheyt, D. sijne Goddelicke almachticheyt, die hy in het verlossen sijnes volcx bewesen heeft. Vergel. hier mede Luc. 1.68.

33 D. uytgestreckt, om de Babyloniers te slaen, ende sijn volck uyt hare hant te verlossen, ende de Christelicke kercke van hare geestelicke vyanden.

d Psal. 98.2. Luc. 3.6.

34 D. alle de menschen woonende aen de uyterste eynden der werelt. Dit is geschiet, als Christus sijne Apostelen heeft uyt gesonden, om het Euangelium te gaen prediken in de gantsche werelt. Mat. 28.

35 D. het heyl 't welck onsen Godt ons doen ende bewysen sal.

11

³⁶ Vertreckt, vertreckt, gaet uyt ³⁷ van daer, ^{e 38} en raeckt het onreyne niet aen: gaet uyt het midden van haer, reynigt u, ³⁹ ghy die de vaten des HEEREN draegt.

36 Eene vermaninge tot Godts volck, om met een yver uyt het lichamelick ende geestelick Babel te vertrecken.

37 Van Babel in Chaldea: als cap. 48.20. oock uyt het geestelicke Babel, namelick uyt het Rijcke des duyvels, ende des Antichristes.

e 2.Cor. 6.17. Apoc. 18.4.

38 Verstaet hier by, Maer begeeft u tot alle heylicheyt. siet vers 1.

39 D. ghy Priesters ende Leviten: Ende in het nieuwe Testament, alle ghy geloovige, als zijnde altemael geestelicke Priesters. siet 1.Thess. 4.4. 2.Tim. 2.21. 1.Pet. 2.5. Apoc. 1.6.

12

⁴⁰ Want ghylieden en sult niet ⁴¹ met haeste uytgaen, noch met der vlucht ⁴² henen gaen: want de HEERE sal voor u lieder aengesichte henen trecken, ende de Godt Israёls sal uw' ⁴³ achtertocht wesen.

40 Een beschryvinge van den uyttocht van Godts volck, ende de genade die haer Godt daer in bewijsen soude.

41 T.w. gelijck uwe Vaders doen mosten, doe sy uyt Egypten trocken, daer sy als uyt-gedreven wierden, Exod. 12.33. Verstaet hier by, Maer ghy sult met gemack, ende sonder vreese uyt trecken, ja met vreucht. Siet de vervullinge Ezr. cap. 1.

42 T.w. uyt het lichamelick ende geestelick Babel.

43 Of, achterhoede, of, achterhoop zijn. Hebr. sal u lieden versamelen, of, t'samen vergaderen. D. hy sal u aen alle kanten beschutten ende berschermen. Siet Num. 10. op vers 25.

13

⁴⁴ Siet, ⁴⁵ mijn ⁴⁶ knecht sal ⁴⁷ verstandelick handelen: ⁴⁸ Hy sal verhoocht ende verheven, ja seer hooge worden.

44 Hier beginnen sommige het 53. cap.

45 Dit spreeckt Godt de Vader.

46 T.w. Christus, als bov. 42.1.

47 Of, geluckelic, voorsichtelick, voorspoedelick handelen, D. hy sal het ampt 't welck ick hem opgeleyt hebbe, wel ende bequamelick verrichten.

48 Siet Phil. 2.6.

14

Gelijck als vele ⁴⁹ sich over ⁵⁰ u ontsett hebben; ⁵¹ alsoo ^f verdorven was ⁵² sijn

49 Of, over u zijn verbaest zijn geweest, of, verbaest zijn geworden.

50 ô Iesu Christe.

51 Of, so eysselick sal sijn gelaet wesen, namelick, van wegen de crooninge met de doornen croone, de geesselinge, ende kruycinge, daer van in het volgende capittel wijtluchtiger sal gesproken worden. Siet Phil. 2.7. het zijn de woorden Godts, sprekende in de derde persoon, met de welcke hy reden geeft waerom sich vele over Chri-stum souden ontsetten, sommige houden 't voor ingevoegde woorden des Propheeten.

f Ies. 53.3.

52 Of, sijn aengesichte, T.w. mijns knechts, Iesu Christi.

[fol. 27r]

gelaet, meer dan yemants: ende sijne gedaente meer dan [anderer] menschen kinderen:

15

Alsoo sal ⁵³ hy vele heydenen ⁵⁴ besprengen, [ja] de Coningen sullen haren mont ⁵⁵ over hem toe-houden: want ⁵⁶ den welcken ⁵⁷ het ^g niet vercondicht en was, die sullen 't sien: ende welcke het niet gehoort en hebben, die sullen 't verstaen.

53 T.w. Christus.

54 T.w. met sijn vergoten bloet, ende uytsendinge der gaven sijns Geests by de predicatie des H. Euangelii, ende het gebruyck der heylige sacramenten.

55 Of, voor hem, of, om hem, D. sijnent halven, T.w. als hy door de predicatie des H. Euangelii in hare presentie, ende in hare Coninckrijcken sal verkondicht worden, ende als sy sullen verstaen, dat hy een Coninck des gantschen aerdbodems is.

56 D. de heydenen, den welcken te vooren de geheymenisse des H. Euangelii was verborgen geweest. Siet Rom. 15.21.

57 Of, daer van; als den Apostel Paulus het verclaert Rom. 15.21.

g Rom. 15.21.