Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xlv. Capittel.

Prophetie dat de Coninck Cyrus de stadt Babel innemen, ende de Ioden uyt de gevanckenisse verlossen soude, vers 1, etc. Bestraffinge der gener die tegen Godt murmureren, 9. Die almachtich is, 12. hy belooft Cyro sijnen bystant, 13. Voorsegginge van de bekeeringe der heydenen, 14. Dreyginge over de Beeldemakers, 16. ende beelden vereerders, 20. De heydenen worden geroepen ende genoodicht haer tot Christum te bekeeren, 22. De Heere voorseyt, dat hy van alle volckeren soude bekent ende ge-eert worden, 23.

1

ALsoo seyt de HEERE ¹ tot ² sijnen gesalfden, ¹ tot Cores, wiens rechter hant ick vatte, ³ om de volckeren voor sijn aengesichte neder te werpen, ende ick sal ⁴ de lendenen ⁵ der Coningen ⁶ ontbinden: om ⁷ voor sijn aengesichte de deuren te openen, ende de poorten en sullen niet gesloten worden.

1 Of, van.

2 D. tot, of van dien Coninck welcken Godt heeft verkoren, gesalft, ende verheven tot Coninck in Persia, ende oock in Babylonia, op dat hy de Ioden uyt de Babylonische gevangenisse verlossen soude.

1 Of, van.

3 De Chaldeen, ende andre volckeren.

4 D. den gordel, daer mede hare lendenen omgort zijn.

5 Des Conincks van Babylonien, mitsgaders anderer Coningen ende Vorsten, die hem toe-gedaen zijn.

6 D. ick salse crachteloos, ende onweerbaer maken, benemende haer alle macht ende middelen van haer tegen Cores te kunnen stellen. Siet Iob 12. op vers 18.

7 D. alle steden ende vasticheden, insonderheyt de Stadt Babel, sal hy in-nemen, sy en sullen hem sulcx niet kunnen verhinderen.

2

⁸ Ick sal voor u aengesichte gaen, ende ick sal ⁹ de cromme-wegen recht maken: de coperen deuren sal ick verbreken, ende de yseren grendelen sal ick ¹⁰ in stucken slaen.

8 Een aensprake Godes aen Cores.

9 Hebr. het hoeckige, of, de krommicheden. D. ick sal door mijne kracht wech-nemen alles wat u eenichsins inden wech soude mogen liggen, ofte hinderlick zijn.

10 Of, af-snyden, afhouwen.

3

Ende ick sal u geven ¹¹ de schatten die in de duysternissen zijn, ¹² ende de verborgene rijckdommen: op dat ghy moocht weten, dat ick de HEERE ben, ¹³ die [u] by uwen name roept, de Godt Israëls:

11 Hebr. de schatten der duysternissen. D. die in het duystere verborgen liggen.

12 Hebr. de schatten der schuyl-plaetsen. D. die in hoecken ende winckelen verstopt zijn, ende verborgen liggen.

13 D. die u tot dit werck geroepen, ende verordineert hebbe.

4

¹⁴ Om Iacobs mijnes knechts wille, ende Israëls mijnes uytvercorenen: ja ick riep u by uwen name, ¹⁵ ick toenaemde u, ¹⁶ hoewel ghy my niet en kendet.

14 D. op dat ghy de nakomelingen Iacobs uyt de gevangenisse verlost, of verlaet, datse weder nae haer vader-lant keeren.

15 D. ick heb u volkomelick gekent, gelijck wy in onse tale seggen, by name ende toename.

16 Of, doe ghy my niet en kendet. alsoo oock vers 5.

5

^a Ick ben de HEERE, ende niemant meer, buyten my en isser geen Godt: ¹⁷ Ick sal u gorden, hoewel ghy my niet en kent:

a Deut. 4.35, 39. ende 32.39. Ies. 44.8.

17 D. Ick sal u sterckte geven in het stryden tegen de Babyloniers. Siet Ies. 22. op vers 21.

6

Op datmen wete, van den opganck der Sonne, ende van den onderganck, ¹⁸ datter buyten my niets en is: Ick ben de HEERE, ende niemant meer.

18 D. datter behalven my geen Godt is, noch yets anders buyten my zijn, ofte bestaen en kan. Want in Godt zijn wy, wy leven ende sweven in hem. And. datter niemant is, buyten, of, behalven my.

7

¹⁹ Ick formere het licht, ende scheppe ²⁰ de duysternisse, Ick make ²¹ den vrede, ende scheppe ^{22 b} het quaet, Ick de HEERE doe alle dese dingen.

19 D. Ick ben het die geluck ende voorspoet, de menschen doe over-komen. Licht voor vreucht en welstant, Siet Est. cap. 8. vers 16. ende de aenteeck. aldaer. siet oock Iob 18. op vers 6. ende Psal. 27. op vers 1.

20 D. jammer ende elende. Siet Gen. 15. de aenteeck. op vers 12.

21 Vergel. Psal. 46.10.

22 D. de straffen ende plagen. siet Gen. 19. op vers 19. ende Amos 3. op vers 6.

b Amos 3.6. Thren. 3.38.

8

Druppet ²³ ghy hemelen van boven af, ende dat de wolcken vloeyen ²⁴ van gerechticheyt: ende de aerde opene haer, ende dat alderley ²⁵ heyl uytwasse, ende gerechticheyt ²⁶ t' samen uytspruyte: Ick de HEERE ²⁷ hebbese geschapen.

23 Wat Godt hier den hemel ende de aerde beveelt, dat belooft hy te gelijcke sijn volck te geven. (eygentlick te spreken, en verstaen de aerde noch hemel niet wat dat Godt haer beveelt) Godt belooft sijn volck, dat hyse met de vreucht der verlossinge uyt Babylonien overvloedelick segenen ende versadigen soude.

24 De verlossinge uyt de Babylonische gevangenisse, is een werck der gerechticheyt Godes, soo ten aensien sijner beloftenissen, als ten aensien, dat het billick is, dat het volck Godes verquickinge, de Babyloniers straffe ontfangen, ende verstaet hier by, de geestelicke verlossinge door Christum. Ende alsoo meer-maels in't volgende.

25 D. verlossinge mijnes volcks.

26 And. Ende dat sy, T.w. de wolcken, heyl voortbrengen, ende syse, T.w. de aerde, doe uytspruyten met malkanderen.

27 Of, hebbe hem, T.w. Cores, geschapen. D. daer toe geordineert, T.w. om mijn volck uyt de gevangenisse te verlossen: ofte, hebbe het geschapen.

9

²⁸ Wee dien die met sijnen ²⁹ formeerder twist; gelijck een potscherf met aerdene potscherven: ^c sal oock het leem tot sijnen formeerder seggen, Wat maeckt ghy? Of [sal] u werck [seggen], ³⁰ Hy en

28 Hier scheldt en bestraft de Heere de gene die daer murmureerden, om dat hyse soo lange in de Babylonische gevangenisse liet blyven, ende ter contrarie, hare vyanden liet lustich ende vrolick zijn. Hy stelt haer voor oogen sijne macht ende hoochste vryheyt, die hy over sijne creaturen heeft. Hy seyt dat sulck haer murmureren is, even als of een potscherf met den pottebacker woude twisten, 't welck niet en betaemt: d'eene potscherf mochte met den anderen twisten, als met sijns gelijcke: maer dat een mensche, die maer als een potscherf is, met Godt soude twisten, dat en betaemt gantsch niet. de volgende woorden worden oock aldus overgeset: Dat een potscherf met aerdene potscherven [twiste]. ofte, als [oft] een potscherf met aerdene potten [twistede].

29 Godt heeft in den beginne Adam, ende ons in hem, altemael uyt aerde geschapen.

c Ier. 18.6. Rom. 9.20.

30 T.w. om yet wel te maken.

[fol. 23v]

heeft geen handen?

10

Wee dien die tot den vader seyt, Wat genereert ghy? ende ³¹ tot de vrouwe, Wat baert ghy?

31 T.w. tot sijnes vaders vrouwe, D. tot sijne moeder.

11

Alsoo seyt de HEERE de Heylige Israëls, ende des selven formeerder: ³² Sy ³³ hebben my van toecomende dingen gevraecht: ³⁴ van mijne kinderen, soudt ghy my van 't werck mijner handen bevel geven?

32 T.w. de godloose onder den volcke, ende in 't gemeen alle ongeloovige. Het zijn de woorden des Heeren.

33 Dit hebben sy gedaen met eene onheylige stoutheyt ende onbeschaemtheyt, als willende een proeve hebben van mijne goddelicke wetenschap.

34 And. aldus: vraegt ghy my van toekomende dingen? van mijne kinderen?

12

³⁵ Ick hebbe de aerde gemaeckt, ende ick hebbe den mensche daer op geschapen: Ick ben 't, mijne handen hebben de hemelen uytgebreydt, ende ick hebbe ³⁶ allen haren heyre bevel gegeven.

35 Als of Godt seyde, Ten sal my aen de macht niet ontbreken u lieden uyt Babel te verlossen, dewijle ick dien almachtigen Godt ben, die den hemel ende de aerde uyt niet geschapen hebbe.

36 T.w. de sonne, mane, sterren. Siet Gen. 2.1.

13

Ick hebbe ³⁷ hem ³⁸ verweckt in gerechticheyt, ende ³⁹ alle sijne wegen sal ick recht maken: ⁴⁰ hy sal ⁴¹ mijne stadt ^d bouwen, ende hy sal ⁴² mijne gevangene ⁴³ los laten, ⁴⁴ niet voor prijs, noch voor geschenck, seyt de HEERE der heyrscharen.

37 T.w. Cores mijnen gesalfden, vers 1.

38 T.w. om mijn volck uyt Babel te verlossen.

39 T.w. die hy tegen de Babyloniers trecken sal. De sin is, Ick sal hem in sijnen aenslagen geluck, ende goeden voorspoet geven.

40 T.w. Cores. siet Dan. 9.25.

41 T.w. Ierusalem, die ick my uytverkoren hebbe om daer in te woonen. Siet Ies. 31.9.

d 2.Chro. 36.22. Ezr. 1.1. Ies. 44.28.

42 De Ioden, die mijn volck zijn, onaengesien sy in Babylonien gevangen zijn. Hebr. mijne gevangenisse.

43 T.w. om nae Iudaeam haer Vaderlant te trecken.

44 Maer vergeefs, uyt miltdadicheyt, om mijnent wille, die hem sulck eene treffelicke victorie tegen de Babyloniers geven sal. Siet Ies. 52.3.

14

Alsoo seyt de HEERE, ⁴⁵ de arbeyt der Egyptenaren, ende ⁴⁶ de koophandel der Mooren, ende der Sabeen, ⁴⁷ der mannen van groote lengte, sullen ⁴⁸ tot u overcomen, ende ⁴⁹ sy sullen uwe zijn, sy sullen u navolgen, ⁵⁰ in boeyen sullen sy over-comen: ende sy sullen haer voor u buygen, sy sullen u smeecken, [seggende] ⁵¹ Gewisselick Godt is in u, ende ^e daer en is anders geen Godt meer.

45 D. de rijckdom die de Egyptenaers met haren arbeyt gewonnen ende vergadert hebben.

46 D. het gelt dat sy met koophandel gewonnen hebben.

47 Hebr. mannen van mate, D. groote stercke mannen. siet Num. 13. vers 32.

48 ô Ierusalem, D. tot u mijn volck, T.w. na dat sy de Christelicke Religie sullen hebben aengenomen.

49 T.w. die volcker n.

50 Overwonnen zijnde niet met sweert of spiesse, of met uyterlick gewelt, maer door de kracht der hemelscher waerheyt, ende des H. Geestes in hare conscientien overtuycht zijnde.

51 And. Godt is alleen by u, of in u, ô ghy stadt Godes. Verstaet hier voor eerst Ierusalem, daer na de Christelicke kercke.

e boven vers 5.

15

⁵² Voorwaer ghy zijt een Godt, ⁵³ die sich verborgen houdt: de Godt Israëls, de Heylant.

52 Dit zijn woorden des Propheten.

53 D. die onsichtbaer ende onbegrijpelick zijt, ende tot welcken men niet comen en can, als woonende in een onaenkomelick licht: ende die voor de heydenen verborgen hebt gehouden het secreet der verlossinge, 't welck de Messias den Ioden ende heydenen soude aenbrengen, ende voorts die u als verborgen houdt, dewijle ghy uwe kercke laet aenvechten, niet opstaende noch u vertoonende tot verlossinge der selver voor den bestemden tijt.

16

⁵⁴ Sy sullen beschaemt, ende oock tot schande worden, sy alle: 't samen sullen sy met schande henen gaen ^f die ⁵⁵ de afgoden maken.

54 T.w. alle de beeldemakers, ende de afgodendienaers.

f Ies. 44.11.

55 Hebr. D. pijnen, smerten, benaeutheden, sulcx brengen de Afgoden haren dienaren aen. vergel. 1.Sam. 31. op vers 9. ende 2.Sam. 5. op vers 21.

17

[Maer] ⁵⁶ Israël ⁵⁷ wort verlost door den HEERE, ⁵⁸ [met] eene eeuwige verlossinge: ⁵⁹ Ghylieden en sult niet beschaemt, noch tot schande worden, ⁶⁰ tot in alle eeuwicheden.

56 D. de ware kercke Godes.

57 Of, is behouden, D. sal behouden worden.

58 Hebr. met eene verlossinge, of behoudinge der eeuwicheden.

59 T.w. ghy Israëliten, mijn volck, alle geloovige, sy zijn Ioden, of heydenen.

60 Hebr. tot in eeuwicheden der eeuwicheyt.

18

Want alsoo seyt de HEERE, ^g die de hemelen geschapen heeft, die Godt, die de aerde geformeert, ende diese gemaeckt heeft: hy heeftse bevesticht, hy en heeftse niet geschapen, ⁶¹ datse ledich zijn soude, [maer] heeftse geformeert, ⁶² op datmen daer in woonen soude: ^h Ick ben de HEERE, ende niemant meer.

g Ies. 42.5.

61 Hebr. ledicheyt, ofte ydelheyt.

62 Ende insonderheyt mede tot dien eynde, op dat hy sich uyt de menschen op aerden, eene kercke versamele, in de welcke hy bekent ende beleden worde.

h Alsoo vers 5. ende 14.

19

⁶³ Ick en hebbe ⁱ niet in 't verborgen gesproken, in eene donckere plaetse der aerde: Ick en hebbe tot den zade Iacobs niet geseyt, ⁶⁴ Soeckt my te vergeefs: Ick ben de HEERE, ⁶⁵ die gerechticheyt spreeckt, die rechtmatige dingen verkondicht.

63 D. de beloften die ick u lieden gedaen hebbe, zijn klaer, derhalven en hebt ghy geen oorsake om aen de selve te twijfelen. Andre meynen, dat de Prophete hier siet op de verkondiginge der wet Godes door Mosen, Exo. 19.

i Deut. 30.11.

64 And. soeckt my als of ick een nietich dinck ware. Hebr. [met] ledicheyt, of ydelheyt.

65 Godes woort is een regel aller gerechticheyt, ende al wat hy sijn volck belooft, dat gaet seker ende vaste.

20

Versamelt u, ende comt, tredet ⁶⁶ hier toe te samen, ⁶⁷ ghylieden die van de heydenen ontkomen zijt: ^k sy en weten niets, die ⁶⁸ hare houtene gesnedene beelden dragen, ende eenen Godt aenbidden [die] niet verlossen en kan.

66 T.w. tot de Gemeynte Godes.

67 Hebr. ghy ontcomene der heydenen.

k Ies. 44. vers 18, 19.

68 Gelijck in de processien geschiet. Hebr. het hout des gesnedenen beelts.

21

⁶⁹ Vercondiget ende ⁷⁰ tredet hier toe, ja ⁷¹ beraetslaecht t' samen: wie heeft dat laten hooren ⁷² van outs her? [wie] heeft ⁷³ dat ^l van doe af vercondicht? ^m Ben ick het niet de HEERE? ende daer en is geen Godt meer behalven my, een rechtveerdich Godt, ende een heylant, niemant isser dan ick.

69 Segget malcanderen aen, wat ghy van de groote daden des Heeren, ende van sijne waerheyt in sijne beloften bevonden hebt.

70 Te weten, tot de Gemeynte Godes.

71 T.w. hoe ghylieden malkanderen tot de Gemeynte Godes sult brengen.

72 T.w. van dier tijt af doe sich de Heere sijner kercke heeft geopenbaert: het zy dat wy dit nemen van de verkondiginge der wet, het zy datmen't duyt op het Verbont dat Godt met Abraham heeft opgericht, ofte met onser aller Vader Adam in't paradijs.

73 T.w. 't gene in de voorgaende aent. is vermeldt, ende voorts dat Christus den geloovigen de salicheyt soude toebrengen, welcke door de verlossinge uyt de Babylonische gevanckenisse is voorgebeelt geweest.

l Iesa. 41.22, 26, 27. ende 43.9, 10.

m Boven vers 5, 14, 18.

22

⁷⁴ Wendet u nae my toe, wordet behouden, ⁷⁵ alle ghy eynden der aerde: want ick ben Godt, ende niemant meer.

74 Of, siet my aen.

75 D. ghylieden alle die aen de eynden der aerde woont.

23

Ick hebbe gesworen by my selven, daer is een woort ⁷⁶ der gerechticheyt uyt mijnen monde gegaen, ende ⁷⁷ 't en sal niet wederkeeren: dat ^{n 78} my ⁷⁹ alle knye sal gebogen worden, ⁸⁰ alle tonge [my] sal sweeren.

76 Of [in] gerechticheyt, D. in trouwe ende geloove, D. een woort, dat seker, vaste, ende onfeylbaer is.

77 D. Ten sal niet wederroepen worden.

n Rom. 14.11. Phil. 2.10.

78 D. tot mijner eere. Rom. 14.11. Phil. 2.10.

79 De sin is, Alle volckeren ende natien sullen door den Messiam, tot de ware kennisse Godes beroepen, ende vele daer toe gebracht worden.

80 D. alle natien sullen my kennen ende belijden. Dat is, Godt eeren ende belijden, alsmen in't gerichte oprechtelick by sijnen name sweert.

24

⁸¹ Men sal van my seggen, Gewisselick ⁸² in den Heere zijn ⁸³ gerechticheden, ende ⁸⁴ sterckte: ⁸⁵ tot hem salmen comen; maer ⁸⁶ sy sullen beschaemt worden, ^o alle die tegen hem ontsteken zijn.

81 T.w. een yegelick der geloovigen. Ofte aldus: Gewisselick, in den Heere, (sal men seggen) hebbe ick gerechticheyt ende sterckte.

82 D. de Heere heeft dese goederen in hem selven, ende hy geeftse sijnen uytverkorenen.

83 Of, alle, ofte, volkomene gerechticheyt.

84 T.w. om sijne kercke te bewaren, ende in de gerechticheyt te behouden.

85 Of, voor hem, T.w. voor sijnen richterstoel, om te ontfangen loon nae wercken. Rom. 14.11, 12, 13.

86 T.w. alle godloose, die tegen hem murmureren, ende met toorn ontsteken zijn, of, ontsteken worden, of, die tegen hem opstaen.

o Ies. 41.11.

25

[Maer] ⁸⁷ inden HEERE sullen gerechtveerdicht worden ende sich beroemen, ⁸⁸ het gantsche zaet Israëls.

87 T.w. door den Heere Christum, die onse gerechticheyt is voor Godt.

88 Alle de kinderen Israëls, T.w. de geestelicke kinderen Israëls, D. de geloovige uyt de Ioden ende heydenen. Siet boven cap. 44. vers 5.