Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxvij. Capittel.

Verstooringe der vyanden van Godes kercke vers 1. ende dat hy sijn volck soude beschutten, ende segenen, 2. etc. als sy souden ophouden van sondigen, 9. Hier by voecht de Prophete een dreygement, belangende de verstooringe van Ierusalem, 10. Ende eeniger Ioden weder-komste uyt de landen daer in sy verstroyt waren, 13.

1

¹ TE dien dage sal de HEERE ² met sijnen harden, ende groo-

1 T.w. als Godt sijn volck uyt de Babylonische gevanckenisse verlossen sal.

2 Dat is, door de Persen ende Meden, Ies. 13.17. ende 21.2.

[fol. 14r]

ten, ende stercken sweerde ³ besoecken ⁴ den Leviathan, de ⁵ lang-wemelende slange, ja den Leviathan, de kromme slomme slange: ende hy sal de ⁶ de drake die in der zee is, dooden.

3 D. straffen, verdelgen. siet Gen. 21. op vers 1.

4 Hier by verstaen eenige den Coninck te Babel, listich als een slange: vergiftich, ofte schadelick, als een drake. Andre verstaen oock hier door Leviathan, den duyvel, Antichrist, ende alle soo geestelicke, als lichamelicke vyanden der kercke Godes. siet breeder van het woort Leviathan Iob c. 40. op vers 20. ende Psal. 74.14.

5 Siet Iob 26.13. met d'aent.

6 Of, de zee-drake.

2

Te dien dage salder ⁷ een wijngaert van rooden wijne zijn, ⁸ singt van den selven by beurte.

7 De roode wijn wiert in het Ioodsche lant voor den besten ende stercksten wijn gehouden. Siet Gen. 49.12. Prov. 23.31. Doch de woorden deses vers zijn te verstaen, van de Gemeynte der Gelooovigen, die treffelicke vruchten der godsalicheyt dragen soude. Van de geestelicke beteeckenisse des wijngaerts, siet Ies. c. 5. de aenteeck. op vers 1.

8 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick, antwoorden, als Exod. 15.21. siet de aenteeck. aldaer. Het beteeckent oock by beurte singen inden reye, als andersins. 1.Sam. 18.7. als oock hier, ende elders meer. Het is hier een vermaninge aen alle godtsalige, datse haer verblijden van wegen hare verlossinge door Iesum Christum.

3

Ick de HEERE behoede dien, alle oogenblick sal ick hem bevochtigen: op dat [de vyant] ⁹ hem niet en besoecke, sal ick hem bewaren nacht ende dach.

9 D. hem en beschadige. Siet Gen. 21. op vers 1.

4

¹⁰ Grimmicheyt en is by my niet, wie soude my [als] een doorne [ende] distel in oorloge stellen, dat ick ¹¹ tegen hem soude aenvallen, [ende] hem te gelijcke verbranden soude?

10 Dit spreeckt de Prophete in den persoone Godes, als of hy seyde, Ick ben nu met mijn volck gantschelick versoent, om Christi wille. So dat niemant my wederom tot toorn tegen het selve alsoo aenstoken en sal, dat ick daer tegen oorlogende, het selve als een distel ende doorn soude worden, ofte het selve verbranden soude. ô dat zy verre van my. sommige verstaen, dat Godt gesproken hebbende van sijne liefde tot de kercke, hier nu spreeckt van sijnen toorn ende de straffen der vyanden, ten zy sake dat sy haer oprechtelick tot hem bekeeren, ende settent aldus over: So wie my [als] een doorn ende distel in oorlooge sal stellen, ick sal tegen hem aenvallen, ick sal hem te gelijcke verbranden: Ofte hy moste mijne sterckte aengrijpen, hy most vrede met my maken, etc.

11 T.w. tegen mijnen wijngaert.

5

¹² Ofte hy moeste mijne sterckte ¹³ aengrijpen, hy sal vrede met my maken; vrede sal hy met my maken.

12 And. Of hy mijne sterckte aengrepe? T.w. de wijnstock, D. mijn volck, de kercke.

13 D. hy sal sich vaste houden aen mijne sterckte, hy salder sich op verlaten ende rusten, T.w. met berouw over sijne sonden, beteringe des levens, ende door een vast geloove.

6

¹⁴ In het toekomende sal ¹⁵ Iacob wortelen schieten, ^a Israël sal bloeyen ende groeyen: ende ¹⁶ sy sullen de werelt met ¹⁷ incomsten vervullen.

14 And. O ghy nakomelingen, Iacob sal wortelen schieten, And. Aengaende de nakomelingen, Iacob sal wortelen schieten. D. de kercke Godes sal vaste staen, groeyen en bloeyen.

15 D. de nakomelingen Iacobs.

a Psal. 72.16.

16 T.w. de nakomelingen Iacobs, of Israëls.

17 Of, vruchten.

7

Heeft ¹⁸ hy ¹⁹ hem geslagen, ²⁰ gelijck hy ²¹ dien geslagen heeft, die hem sloech? is ²² hy gedoodt, gelijck ²³ sijne gedoodde gedoodt zijn geworden?

18 T.w. de Heere.

19 T.w. Iacob, D. het volck Godes.

20 D. soo hart.

21 Hebr. gelijck hy sijnen (T.w. Iacobs) slager (T.w. den Babylonier) geslagen heeft?

22 T.w. Iacob.

23 T.w. des Conincx van Babel. And. sijne gedoode] T.w. Godes, die Godt in sijnen toorn gedoodet heeft. De sin is, dat Godt veel genadelicker met sijn volck handelt, als hy 'tkastijt, dan hy met de vyanden sijnes volcx omme-gaet.

8

^{b 24} Met mate hebt ²⁵ ghy ²⁶ met hem getwist, wanneer ghy hem ²⁷ wech-stiett: [als] ²⁸ hy [hem] wech-nam door sijnen harden wint, in den dage ²⁹ des oosten wints.

b Ierem. 30.11. ende 46.28.

24 siet van 't Hebr. woort Gen. 18. op vers 6.

25 ô Heere.

26 met uwen wijnstock, met u volck.

27 T.w. door de Babyloniers. Hy spreeckt van een sake die noch geschieden soude, als ofse alreets geschiet ware. And. Doe hem de [vyant] wech-nam, door sijnen harden wint, D. door den krijch, of andre sware plagen.

28 T.w. de Heere. de Prophete verandert den persoon, 't welck wat duysterheyt in sijne reden veroorsaeckt.

29 D. der vyanden, welcker een groot deel uyt Oosten quam, ende was een hardt wreet volck, gelijck de ooste wint in die landen een harde, scherpe, schadelicke wint is. Siet Iob 15.2. Psal. 48.8. Hos. 12.2.

9

Daerom sal ³⁰ daer door de ongerechticheyt Iacobs ³¹ versoent worden, ende dit is de gantsche ³² vrucht, dat ³³ hy ³⁴ des selven sonde sal wech doen, wanneer hy alle de steenen ³⁵ des altaers ³⁶ maken sal als verstroyde kalck-steenen: ³⁷ de ³⁸ bosschen ende ³⁹ de Sonne-beelden en sullen niet bestaen.

30 T.w. door sulcke straffen, ende vaderlicke kastydingen, als daer is de Babylonische gevanckenisse.

31 Ten dien aensien, dat de uytverkorene daer door tot berouw ende leetwesen over hare sonden sullen gebracht worden, ende tot beteringe hares levens, ende alsoo souden sy vergevinge harer sonden verkrijgen door een oprecht geloove aen Iesum Christum.

32 T.w. die van de Babylonische gevanckenisse komen sal.

33 T.w. Godt de Heere.

34 T.w. Iacobs.

35 Verstaet dat hier gesproken wort van de steenen dier altaren, die hier en daer op de hoochten gesticht waren, ter eere der Afgoden.

36 De sin is, na dat hy alle de Afgoderye, die een oorspronck is van alle andre sonden, sal wech gedaen hebben.

37 And. Alsser geen bosschen noch Sonne-beelden en sullen staende gebleven zijn: verstaet hier by, maer al te samen sullen afgehouwen ende verbroken zijn.

38 Van de Afgodische bosschen siet Iud. 3. op vers 7.

39 Siet de aent. Levit. 26. op vers 30.

10

⁴⁰ Want ⁴¹ de vaste stadt sal eensaem, de ⁴² woonstede sal verstooten ende verlaten worden, gelijck een woestijne: daer sullen de kalveren weyden, ende daer sullen sy neder liggen, ende sullen ⁴³ hare tacken verslinden.

40 Hier keert de Prophete wederom tot de beschrijvinge der straffen met de welcke Godt de Heere die van Iuda te huys soecken soude.

41 T.w. Ierusalem. siet Ies. 22.2. ende 24.10. Ezech. c. 21.

42 Of, wooningen.

43 Verstaet de tacken, die in haer (te weten, in de stadt van Ierusalem) wassen sullen aen de boomen, die in hare verlatene huysen, ende op hare straten, in hare hoven en tuynen, van selfs souden opschieten ende wassen. Siet de aent. Iob 18.16.

11

Als hare tacken verdorret sullen sijn, sullense afgebroken worden, [ende] de wijven, comende, sullen se ⁴⁴ aensteken: want 't en is geen ⁴⁵ volck van eenich verstant; daerom en sal hy ⁴⁶ die het gemaeckt heeft, ⁴⁷ sich desselven niet ontfermen; ende ⁴⁸ die het geformeert heeft, en sal aen het selve geen genade bewijsen.

44 T.w. de tacken, ofte, de stadt.

45 Verstaet het Ioodsche volck, by het welcke nu geen verstant en was te soecken, noch te vinden.

46 D. Godt de Heere, Hebr. haren maker.

47 Verstaet hier by, maer hy salse verdelgen, T.w. door de Babyloniers, gelijck stracx volcht, vers 12.

48 Hebr. haren formeerder.

12

Ende het sal ⁴⁹ te dien dage geschieden, dat de HEERE ⁵⁰ dorschen sal, ⁵¹ van den ⁵² stroom der riviere af, tot aen de riviere van Egypten: ⁵³ doch ghylieden ^c sult opgelesen worden ⁵⁴ een by een, ô ghy kinderen Israëls.

49 Te weten, als het Ioodsche volck in de Babylonische gevanckenisse zijn sal.

50 Hebr. uyt-slaen, of, uyt-kloppen sal. Vergel. ond. 28.27. alwaer dorschen ende uyt-slaen onderscheyden worden, maer hier wort het woort dorschen klaricheyts-halven gebruyckt.

51 And. van den ruyschenden stroom. And. van den gront. And. van 't canael dier riviere.

52 D. van de riviere Euphrates af, tot de riviere van Egypten toe, genaemt Sichor. siet Ios. 13. op vers 3.

53 De sin is, Na dat ghylieden eenen tijt lanck hier en daer sult zijn verstroyt geweest, so sult ghy weder in u lant gebracht, ende by malkanderen versamelt worden, gelijckmen de aren op het velt inden oogst nae-leest, of op leest.

c Ies. 17.5.

54 Of, tot een toe, of, een voor een, elck in't bysonder.

13

Ende het sal te dien dage geschieden, datter met ⁵⁵ een groote basuyne geblasen sal worden: dan sullen ⁵⁶ die comen, ⁵⁷ die in den lande Assur ⁵⁸ verloren zijn, ende die henen-gedrevene ⁵⁹ in den lande van Egypten: ende ⁶⁰ sy sullen den HEERE aenbidden ⁶¹ op den heyligen berch te Ierusalem.

55 Verstaet door dese groote basuyne, voor eerst, het edict ende openbare toelatinge des Conincx Cyri, die de Ioden heeft toegelaten wederom in haer Vader-lant te komen: 2.Chron. 36.22. Ezr. 1.1. Ten anderen, geestelicker wijse van de Basuyne des Euangeliums, door de welcke Godt sich een kercke t' samen geroepen ende versamelt heeft uyt alle volckeren ende natien der werelt.

56 Sy sullen in haer Vaderlant, in het Ioodsche lant weder comen.

57 D. de gevangene der tien stammen des Coninckrijcks van Israël.

58 Dat is, die gins en weer om-dwalen.

59 Daer henen waren de overgeblevene van den stamme Iuda gevlucht, 2.Reg. 25.26.

60 Siet Gen. 24. de aenteeck. op vers 26.

61 Hebr. op den berch der heylicheyt, T.w. In den nieu-herbouden Tempel, ende voortaen in uwe heylige, ende Christelicke Gemeynte.