Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ix. Capittel.

Een Prophetye van de beroepinge des volcx tot Christum, vers 1. ende van de groote vreucht des selven van wegen de verlossinge door Christum, 2. wiens geboorte, persoone, ampt, ende eeuwich Rijcke de Prophete beschrijft, 5. Daerna comt hy wederom tot de dreygementen over Ephraim, 7. van wegen den hoochmoet, 9. ende hartneckicheyt des volcx van Israël, 12. ende hare godtloosheyt, 17.

1

HEt ^{1 a} volck dat ² in duysternisse wandelt, sal ³ een groot licht sien: de gene die woonen ⁴ in het lant van de schaduwe des doots, over deselve sal ⁵ een licht schynen.

1 T.w. het volck Godes, soo in Iuda, als in Israel.

a Mat. 4.15, 16. Eph. 5.14.

2 D. in onwetenschap, of, in groote elende.

3 T.w. de Predicatie des H. Euangelij, Mat. 4.13, 16. ten tijde der verschijninge Christi in't vleesch, als af te nemen is uyt vers 5.

4 D. in het lant daer het schrickelick duyster is, D. in seer groote elende. siet Iob 3. op vers 5.

5 Dat is, vreucht en blijtschap, van wegen de salichmakende kennisse Godes, haren oorspronck nemende uyt de Predicatie des H. Euangelij. siet. Matth. 4.15. siet oock Psal. 36. op vers 10.

2

⁶ Ghy hebt dit volck vermenichvuldicht, ⁷ [maer] ghy en hebt de blijtschap niet groot gemaeckt: sy sullen [nochtans] ⁸ blyde wesen ⁹ voor u aengesichte, gelijckmen sich verblydt in den oogst, gelijck men verheucht is wanneer men den buyt uytdeylt.

6 Dit wort gesproken tot Godt, aengaende het volck der Ioden, of Israëliten.

7 And. Ende ghy hebt haer de blijtschap groot gemaeckt: ofte, hebt ghy niet de blijtschap groot gemaect? nae d'eerste oversettinge is dit de sin, De Israëliten hebben haer wel meermaels verblijt van wegen de treffelicke weldaden ende verlossingen, die sy van uwe hant, ô Heere, vercregen hebben, maer dat alles is kleyn, ten aensien vande over-groote, soo lichamelicke, als geestelicke weldaden die sy van u, Heere Godt, noch zijn verwachtende. Nae de andere oversettinge, is dit de sin, Heere ghy hebt de blijtschap des volcks groot gemaeckt (sprekende van den stant der kercke des nieuwen Testaments) door dien sy (bestaende uyt Israëliten ende Heydenen) met malkanderen eenpaerlick u sullen loven van wegen de groote weldaden haer in Christo bewesen.

8 T.w. als sy u sullen dancken voor uwe genade ende weldaden. namelick, als sy Christum sullen hooren prediken, ende sijne wonder-wercken sien sullen.

9 Dit schijnt te beteeckenen de geestelicke blijtschap des herten, 't welck alleen voor Godt open staet. Of, voor u aengesichte, D. voor u nederbuckende, als sy u komen danckseggen.

3

Want ¹⁰ het jock hares lasts, ende den stock harer schouderen, ende den staf des ¹¹ genen die haer dreef, hebt ghy verbroken, ^b gelijck ten dage der Midianiten.

10 D. het jock daer mede sy belast, ofte beswaert waren, ende den stock daer mede men haer op de schouderen sloech. Doch dit alles is te verstaen van een geestelick jock des duyvels ende der sonde, van dewelcke Christus sijn volck verlost. Ende dese geestelicke verlossinge wort hier vergeleken by de lichamelicke, die ten tijde Midians geschiet is, Iud. 7.22. Ies. 10.26. Want gelijck Gideon de Midianiten door het geklanck der basuynen verstroyt ende verslagen heeft: Alsoo soude Christus door de basuyne des H. Euangelij, het rijcke des duyvels verstooren.

11 Ofte, des genen die daer mede dreef.

b Iud. 7.22. Ies. 10.26.

4

Doe de gantsche strijt der gener die streden, ¹² met gedruys geschiedde, ende ¹³ de cleederen ¹⁴ in't bloet gewentelt, ende verbrant wierden, [tot] ¹⁵ een voedtsel des vyers.

12 T.w. als dien schrick over haer quam, ende sy malkanderen omme brachten, Iud. 7.22. And. met verwerret gewoel.

13 And. de mantels, T.w. der Midianiten.

14 And. in't vergotene bloet. T.w. der Midianiten.

15 Hebr. spyse.

5

¹⁶ Want ¹⁷ een kint ¹⁸ is ons geboren, ¹⁹ een Sone is ^{20 c} ons ²¹ gegeven, ende ²² de heerschappye is op sijne schouder: ende men ²³ noemt sijnen name ²⁴ Wonderlick, ^{d 25} Raedt, ²⁶ Stercke Godt, ²⁷ Vader der eeuwicheyt, ²⁸ Vrede-vorst:

16 Hier geeft de Prophete reden waerom hy geseyt heeft, dat het volck 't welck in duysternisse wandelde, vers 1. grooter vreucht ende blytschap genieten soude, als het eertijts gedaen heeft, ende waerom hare lasten souden verbroken worden, T.w. om dat haer een kint soude geboren worden, 't welck haer eene eeuwige vreucht ende salicheyt soude aenbrengen. Verg. ond. c. 10.27.

17 T.w. Iesus Christus, den vaderen vanden aenbeginne der werelt belooft.

18 D. sal ons inde volheyt des tijts geboren worden. De Prophete spreeckt vande geboorte Christi niet anders, dan of het alreets geschiet ware, van wegen de sekerheyt deser prophetie. siet Ies. c. 53. inde beschryvinge van het lyden Christi.

19 T.w. Iesus Christus de Sone Godes, Psal. 2.7. ende de sone Mariae, Ies. 7.14.

20 T.w. den volcke Godes: of, [ons] D. tot onser salicheyt, Luc. 2.10, 11.

c Ies. 22.22. Luc. 2.10, 11. Ioh.4.10.

21 T.w. van Godt. Ioh. 4.10.

22 And. op wiens schouder de heerschappye sal zijn. D. den welcken vanden Vader alle heerschappye, ende insonderheyt der kercke, wort opgeleyt, ende die de selve met ernst aenneemt. Siet Mat. 28.18. Ephes. 1.21, 22.

23 Christus Iesus en heet niet alleen alsoo met den blooten name, maer hy ist oock inder daet, ende sijne kercke kent hem voor sulcx.

24 Christus is wonderlick, soo wel ten aensien sijnes persoons, dewyle hy Godt ende mensche is in een persoon: als ten aensien sijner wonderlicke wercken ende daden.

d Ies. 11.2. Ier. 23.6.

25 Of, Raets-man, Raet-gever, Raets-heere. Verstaet dit alsoo, dat Christus alleen, den raet ende 't voornemen sijnes vaders weet, ende sijner kercke openbaert ende mede deylt, Ioh. 1.18. soo veel haer ter salicheyt te weten van nooden is, Act. 20.27. hy ist oock die ons in allen angst ende noot raet geeft, ende hulpe doet.

26 Die door de sterckte sijner Godtheyt den onverdragelicken last des toorns Godes over de sonden aller uytverkorenen, aen sijne menscheyt gedragen, ende door sijne eygene kracht vanden dooden is opgestaen, ende de herten sijner uytvercorenen wederbaert ten eeuwigen leven: Als oock door de sterckte sijner Godtheyt groote wonderen gedaen heeft, noch doet, ende eyndelick alle dooden opwecken sal.

27 D. die selfs van eeuwicheyt is, ende ons het eeuwige leven geeft.

28 D. die ons met Godt versoent. Siet Ephes. 2.14. etc.

6

Der grootheyt ²⁹ deser heerschappye, ende des vredes en sal geen eynde zijn op ³⁰ den throon Davids, ende in sijn Coninckrijcke, om dat te bevestigen, ende dat te stercken ³¹ met gerichte ende met gerechticheyt, van nu aen tot in eeuwicheyt toe: den ^{32 e} yver des HEEREN der heyrscharen sal sulcks doen.

29 T.w. die op de schouder van den Messia sal geleyt worden.

30 Als zijnde een recht erfgenaem des selven, ende den welcken hy belooft ende toegeseyt is, 2.Sam. 7.12. Luc. 1.32, 33. Hy heeft het tijdelick Koninckrijcke verandert in een geestelick ende eeuwich, Iohan. 16.36.

31 Want hy straft alle ongerechticheyt, ende hy bemint ende bewaert de vroome.

32 Dien hy heeft over sijne eere, ende over de salicheyt sijner uyt-verkorenen. siet de aent. 2.Reg. 19. op vers 31.

e 2.Reg. 19.31. Ies. 37.32.

7

³³ De Heere heeft ³⁴ een woort gesonden in Iacob, ende ³⁵ het is gevallen in Israël.

33 Hier komt de Prophete wederom tot de dreygementen tegen de Israëliten: als of hy seyde, siet, Dit is de last dien de Heere bevolen heeft den Ioden te verkondigen, want hy verstaet soo door het woort Iacob, als door het woort Israël, alle de Ioden. alhoewel eenige meynen, dat dit alleen van de tien stammen te verstaen zy.

34 D. sijne dreygementen door sijne Propheten verkondigen laten.

35 D. het sal geschieden ende vervult worden.

8

Ende al dit volck sal 't gewaer worden, ³⁶ Ephraim, ende de inwoonder van ³⁷ Samaria: ³⁸ in hoochmoet ende grootsheyt des herten seggende,

36 D. de Israëliten, T.w. de tien stammen, daer de stamme Ephraims te deser tijt de voornaemste van was.

37 De hooft-stadt der tien stammen.

38 Als of hy seyde, die soo stout ende overmoedich zijn, dat sy in plaetse van haer te beteren door de plagen Godes, den Heere trotsen, sprekende gelijcker volgt vers 9.

9

³⁹ De tichelsteenen ⁴⁰ zijn gevallen, maer [met] ⁴¹ uytgehouwene steenen sullen wy [wederom] bouwen: ⁴² de wilde vijgeboomen zijn afgehouwen, maer ⁴³ wy sullense in cederen veranderen.

39 D. de gebouwselen van gebackene steenen, die soo heel sterck niet en zijn, ooc soo heel vele niet en kosten. als of sy seyden, Of wy schoon van de Assyriers groote schade geleden hebben, ende onse huysen ende goederen seer verdorven ende verwoest zijn, (siet 2.Reg. 15.29.) so en vragen wy daer niet nae, wy willen alles beter ende stercker opbouwen, als het te vooren geweest ist.

40 D. vergaen.

41 And. gesnedene, geslepene, gepolijste steenen, die stercker zijn ende meer kosten, dan de backsteenen, oock bestendiger zijn.

42 Siet 1.Reg. 10.27. De sin is, de huysen die van wilde-vijge-boomen-hout getimmert waren.

43 D. wy willen nu huysen gaen bouwen van cederhout, 't welck veel beter ende duerachtiger is, als het wilde-vijge-boomen-hout. want het cederhout en vergaet noch en verrott niet, maer het is seer durabel, van wegen sijne droochte. Siet dergelicke grootspreken der trotser booswichten Mal. 1.4.

10

⁴⁴ Want de HEERE sal ⁴⁵ Rezins tegenpartyders tegen hem verheffen: ende hy sal ⁴⁶ sijne vyanden ⁴⁷ te samen vermengen:

44 Hier verklaert de Prophete, hoe dat des Heeren woort op de tien stammen vallen soude, ende hoe sy het souden gewaer worden, daer van versen 7. ende 8. gesproken wort.

45 D. de Assyriers, dien de Ioden tegen Rezin verweckt ende op de beenen gebracht hadden, om hem den krijch aen te doen. 2.Reg. 16.7, 8, 9.

46 T.w. Ephraims, D. der tien stammen der Israëliten. Ende verstaet hier door, de vyanden der Israëliten, sijne oude vyanden, die vers 11. genoemt staen. De Prophete wil seggen, dat allerley Natien t'samen onder malkanderen sullen loopen tot Assur, om Ephraim te verderven, na dat Godt Rezin ende sijn Coninckrijcke door den Coninck van Assyrien soude onderdruckt hebben.

47 D. hy salse van alle hoecken ende kanten vergaderen, ende hier toe doen aen-vliegen.

11

De Syriers van vooren, ende de Philistinen van achter, dat sy ⁴⁸ Israël ⁴⁹ opeten ⁵⁰ met vollen monde: ^{f 51} om allen desen en keert ⁵² sijn toorn niet af, maer sijne hant ⁵³ is noch uytgestreckt.

48 D. de Israëliten, de tien stammen.

49 Hebr. eten met gantschen monde.

50 Gelijck de leeuwen, beeren, tygren, ende andre wilde wreede beesten doen.

f Iesa. 5.25. ende 10.5.

51 Siet Ies. 5. de aent. op vers 25.

52 T.w. des Heeren toorn.

53 T.w. om noch meer te slaen, ende te verderven.

12

Want ⁵⁴ dit volck ⁵⁵ en keert sich niet ⁵⁶ tot dien die het slaet, ende den HEERE der heyrscharen ⁵⁷ en soecken sy niet.

54 T.w. de Israëliten.

55 T.w. met berouw ende leetwesen sijner sonden, ende met geloovigen gebede.

56 T.w. tot den waren Godt.

57 T.w. door haer gebedt, als Psa. 34.5. Ofte, door onderhoudinge sijner geboden, als 2.Chro. 14.4.

13

Daerom sal de HEERE ⁵⁸ afhouwen uyt Israël, ⁵⁹ den cop, ende den steert, ⁵⁹ den tack, ende de biese, ⁶⁰ op eenen dach.

58 T.w. door Salmanassar den Coninck van Assyrien. siet 2.Reg. 17.3.

59 D. de stercke ende geweldige, met de kleyne ende geringe. Daerom stelt hier de Prophete den tack, niet den boom, om dat de wortel ende stamme of stronck des Israelitischen volcx in wesen gebleven, ende weder uytgewassen is, maer de tacken zijn afgehouwen.

59 D. de stercke ende geweldige, met de kleyne ende geringe. Daerom stelt hier de Prophete den tack, niet den boom, om dat de wortel ende stamme of stronck des Israelitischen volcx in wesen gebleven, ende weder uytgewassen is, maer de tacken zijn afgehouwen.

60 D. te gelijcke, ende hastelick.

14

(De oude ende ⁶¹ aensienlicke die is de cop: maer de Prophete die ⁶² valscheyt leert, die ⁶³ is de steert.)

61 Hebr. de verhevene van aengesichte. Siet bov. c. 3.3.

62 D. een valsche leere, of Religie.

63 D. beteeckent.

15

⁶⁴ Want ⁶⁵ de leyders deses volcks ⁶⁶ zijn verleyders, ende die van haer geleydet worden, ⁶⁷ worden ingeslockt.

64 Dese woorden hangen aen het 13. vers.

65 D. de Regenten, soo kerckelicke, als politijcke. Siet Ies. 3. de aent. op vers 12.

66 Om dat sy het volck, behalven allerley andere verleydingen, wijs maeckten, dat het gene 't welck Godt dreycht, niet geschieden en soude, maer dat alles in goeden welstant blyven soude.

67 Ofte, verslonden. T.w. van hare verleyders. Verg. bov. 3.12. And. zijn bedeckt. D. haer herte is overdeckt met onwetenheyt ende valschen waen.

16

Daerom en sal hem de Heere ⁶⁸ niet verblyden over hare ⁶⁹ jongelingen, ende harer weesen ende harer weduwen en sal hy hem niet ontfermen, want sy zijn al t'samen ^{70 g} huychelaers, ende boosdoenders, ende ⁷¹ alle mont spreeckt ⁷² dwaesheyt: ⁷³ om allen desen en keert sijn toorn niet af, maer sijne hant is noch uytgestreckt.

68 Verstaet hier by, maer hy salse laten gevanckelick wech voeren, of ombrengen, dewyle sy boos ende verdorven zijn.

69 Hebr. uytgelesene, uytverkorene.

70 Of, hypocriten, geveynsde. Siet Iob 8. op vers 13.

g Ies. 10.6.

71 T.w. der Israëliten.

72 Siet Gen. 34. de aent. op vers 7.

73 Siet bov. c. 5. op vers 25. ende bov. op vers 11.

17

Want ^{h 74} de godtloosheyt brandt als vyer, ⁷⁵ doornen ende distelen sal sy verteeren: ende sal aensteken ⁷⁶ de verwerrede struycken des wouts, die haer verheven

h Ies. 5.24. ende 24.6.

74 D. de godloose sullen van wegen hare boosheyt ende onboetveerdicheyt, als met vyere verteert ende verdelgt worden.

75 D. d'een niet d'ander, groot en kleyn.

76 D. de aensienlicke ende geweldige, die haer t'samen verbinden. Hebr. de verwerringe des wouts. Siet Ies. 10.34. ofte, sal aengesteken worden in, oft onder de verwerde struycken des wouts, die om hooge varen sullen als een verheffinge des roocx. Dat is, door den brant in roock op gaen.

[fol. 6r]

hebben [als] de ⁷⁷ de verheffinge des roocx.

77 Of optreckinge, opstijginge, verhooginge.

18

Van wegen de verbolgentheyt des HEEREN der heyrscharen, ⁷⁸ sal ⁷⁹ het lant verduystert worden: ende 't volck sal zijn als ⁸⁰ een voetsel ⁸¹ des vyers: ⁸² d'een sal den anderen niet verschoonen.

78 D. het lant sal aen alle kanten vol elende zijn.

79 T.w. het landt der Israëliten.

80 Hebr. een spijse.

81 Siet Iob 15. op vers 34.

82 Of, niemant sal sijnen broeder verschoonen. De sin is, die het gemeyne lant-verderf ontkomen, die sullen malkanderen vervolgen, bederven, ja oock dooden.

19

So hy ter rechterhant ⁸³ snijt sal hy doch hongeren, ende so hy ter slincker hant eett, en sal hy doch niet versadicht worden: een yegelick sal het vleesch ⁸⁴ sijnes arms eten:

83 T.w. spijse ofte voeder. And. houwet, of, af houwet. De sin is, Daer sal sulck gebreck ende hongers noot zijn, dat een yeder sal toegrypen ende toetasten, houwen en snyden, waer hy eenichsins kan by komen, ende noch en sal 't hem al niet helpen.

84 D. sijnes naesten, op den welcken hy sich te vooren verlaten hadde. De sin is, De inwoonders des lants van Israël, sullen tegen malkanderen opstaen, ende sy sullen malkanderen vernielen. gelijck stracx vers 20 breeder geseyt wort.

20

⁸⁵ Manasse den ⁸⁶ Ephraim, ende Ephraim den Manasse, [ende] sy sullen te samen ⁸⁷ tegen Iuda zijn: ⁸⁸ om allen desen en keert sijn toorn niet af, maer sijne hant is noch uytgestreckt.

85 D. de Manassiten.

86 D. de Ephraimiten.

87 D. tegen de stamme Iuda.

88 Siet bov. vers 11.