Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iij. Capittel.

Sware ende menigerley dreygingen ende straffen, die de Ioden souden over comen, soo 't gemeyne volck, als den regenten, van wegen hare menichvuldige sonden, vers 1 etc. Maer de rechtveerdige worden getroost, 10. Insonderheyt worden de vrous-persoonen grootelicks gedreycht, van wegen haren pracht ende hoovaerdye, 16.

1

WAnt siet, de Heere HEERE der heyrscharen sal van Ierusalem, ende van Iuda wech-nemen den ¹ stock, ende den staf, allen ² stock des broots, ende allen stock des waters.

1 D. al 't gene daermen sich op verlaet, 't zy cleyn of groot, aensienlick of slecht. And. den steunenden [man] ende de steunende [vrouwe].

2 D. al de voedsame cracht des broots, also dat sy niet en sullen versadicht worden, of sy schoon veel broots eten, ende veel waters drincken. Dese straffe dreygt oock Godt den overtrederen sijner wetten Lev. 26.26. siet de aent. aldaer: ende siet daer van een exempel Hag. 1.6.

2

Den heldt, ende den crijsch-man, den Richter, ende den Propheet, ende den ³ waer-segger, ende ⁴ den ouden:

3 D. verre-sienden, voorsinnigen, voorsichtigen, die een sake van verre siet comen, ofte voorsiet eer sy geschiet. siet Prov. 16.10.

4 T.w. niet alleen oudt van jaren, maer oock wel ervaren, wijs, cloeck inde regeringe, het zy der kercke, ofte der Republijcke.

3

Den Oversten van vijftich, ende ⁵ den aensienlicken, ende den ⁶ Raets-man, ende den ⁷ wijsen onder de werck-meesters, ende ⁸ dien die cloeck ter tale is.

5 Hebr. den verhevenen van aengesichte. D. den aensienlicken, of die in authoriteyt is.

6 And. Raetgever.

7 Of, constigen, ervarenen.

8 Die wel ter tale is, of verstandich in redeninge, een welsprekende man.

4

Ende ick sal ⁹ jongelingen stellen [tot] hare Vorsten, ende ¹⁰ kinderen sullen over haer heerschen.

9 T.w. jonck van jaren, of, jonck in verstant, of in beyden. siet Eccl. 10.13, 16.

10 And. kinderachtige lieden.

5

Ende 'tvolck sal ¹¹ gedrongen worden; d'een sal zijn tegen d'ander, ende een yegelick tegen sijnen naesten: de jongelinck sal ¹² stout zijn tegen den ouden, ¹³ de verachte tegen den eerlicken.

11 Of, hart gedeven worden, t.w. tot betalinge, ofte, tot swaren dienst ende arbeyt.

12 Of, trots, moedich.

13 D. slechte, ongeachte onder den volcke.

6

Wanneer yemant ¹⁴ sijnen broeder ¹⁵ [uyt] den huyse sijnes vaders, sal aengrypen [seggende] ¹⁶ Ghy hebt een cleedt, weest ons Overste, laet doch ¹⁷ desen aenstoot ¹⁸ onder uwe hant wesen:

14 D. sijnen bloetverwant.

15 D. die van sijnes Vaders huys, ofte geslachte is.

16 D. Ghy zijt welhebbende, of, ghy hebt middelen om te leven: Ghy zijt een vande aensienlickste onder ons: gemeynlick openbaert sich de rijckdom in de cleederen.

17 Of, Dit verderf, of ruyne, of onderganck. De sin is, Neemt doch de vervallene sake van onsen staet by der hant, ende helptse onder stutten, soo veel het u mogelick ende doenlick is. And. doch laet uwe hant onder dese ruyne zijn. Een maniere van spreken genomen van een vallende huys.

18 D. onder u beleyt.

7

[So] sal hy ¹⁹ in dien dage [sijne hant] ²⁰ opheffen, seggende, Ick en can geen ²¹ heel-meester wesen, daer ²² en is oock geen broot, noch geen cleet in mijnen huyse: en sett my niet tot een Overste des volcks.

19 D. stracx, sonder hem lange te beraden.

20 T.w. nae den hemel, D. hy sal sweeren. siet Gen. 14.22. And. hy sal [sijne stemme] opheffen.

21 Hebr. verbinder, T.w. uwer wonden, of, geen chirurgijn, wonde-meester, of medicijnmeester zijn. Als of hy seyde, De saken zijn in onsen staet te seer verloopen, de wonde onser Republijcke is te seer vervuylt, Ick en sal het vervallene werck niet cunnen redden. In somma, de Propheet wil seggen, dat het soo elendelick met de Ioden soude gestelt wesen, dat onaengesien een yeder geern groot is, nochtans niemant het regiment soude willen aen-nemen, of het hem schoon wierde gepresenteert. Siet oock Iob 34. op vers 17.

22 Als of hy seyde, ick ben soo arm, dat ick my selven, ende de mijne van nootdurft niet en kan versorgen, veel weyniger kan ick dan u lieden helpen.

8

Want Ierusalem ²³ heeft aengestooten, ende Iuda is gevallen, dewyle hare tonge ende handelingen tegen den HEERE zijn, om de oogen sijner heerlickheyt te verbitteren.

23 D. het sal gewisselick op een corts vallen.

9

²⁴ Het gelaet hares aengesichts getuycht tegens haer, ende hare sonden ²⁵ spreken sy vry uyt, ²⁶ gelijck Sodom, sy en verbergen se niet: wee haerlieder ziele, want ²⁷ sy doen haer selven quaet.

24 D. men can het uyt haers aengesichts gelaet speuren, dat sy boose onbeschaemde menschen zijn. And. de hardicheyt hares aengesichts, in welcke beteeck. het hebreeusch woort oock genomen wort Iob 19.3.

25 D. roemen sy, Hebr. vercondigen sy.

26 D. gelijck de inwoonders van Sodom. siet Gen. cap. 13.13. ende 18.20. ende 19.5.

27 T.w. met Godt den Heere door hare sonden tot straffe te verwecken. Siet van 't hebreeusch woort gamal, Psa. 13. op vers 6.

10

Segget den rechtveerdigen, ²⁸ dat het [hem] wel gaen sal: dat sy de vrucht harer wercken sullen ²⁹ eten.

28 Siet van sulck gebruyck des hebr. woorts Tob. Ier. 22.15, 16.

29 D. genieten, D. Godt de Heere sal uyt genade hare godsalicheyt beloonen. siet. Prov. cap. 1. de aent. op vers 31.

11

Wee den godloosen, ³⁰ het sal [hem] qualick gaen: ³¹ want de vergeldinge sijner handen sal hem geschieden.

30 In het hebr. staet alleen het woort quaet, of boos, And. als hy boos is, D. als hy boos blijft.

31 D. hem sal wedervaren ofte overcomen even het selve dat hy anderen gedaen heeft: hy sal gestraft worden om sijner boosdaden wille.

12

De ³² dryvers mijns volcx zijn ³³ kinders, ende ³⁴ wyven heerschen over het selve: O mijn volck, die ³⁵ u leyden verleyden [u], ende den wech uwer paden ³⁶ slocken sy in.

32 D. strenge Regeerders, of onderdruckers.

33 D. onervaren, hare lusten volgende, als de kinders.

34 D. Verwijfde mannen, die geen couragie en hebben.

35 Of, uwe Leyders, D. uwe Leeraers ende Regeerders. And. Die u gelucksalich achten, of roemen: Verstaende sulcke predikers, die de lieden kussens onder den elleboge leggen, roepende, 'T en heeft geen noot.

36 D. den wech, dien ghy behoort te wandelen, verderven sy, gelijck als die yets verslint ende inslockt: ofte, sy bedecken ende verduysteren den wech, gelijck het ingeslockte verborgen ende als ingewonden is. Verg. Num. 4.20. ofte, sy varender heel lichtelick over henen. Verg. Iob 39.27. met d'aent.

13

De HEERE stelt sich ³⁷ om te pleyten, ende hy staet om ³⁸ de volckeren te richten.

37 D. om in het recht te treden. als Ies. 1.18.

38 T.w. het volck van Israel, 't welck groot is, ende veel in getale, als Act. 4.27.

14

De HEERE comt ten gerichte tegen ³⁹ de Outste sijnes volcx, ende des selfs Vorsten, want ghylieden hebt ⁴⁰ desen wijngaert ⁴¹ verteert: de roof des elendigen is in uwe huysen.

39 D. de Richters, Regeerders, magistraten, diemen uyt oude bedaechde mannen pleegt te kiesen. Dese sal de Heere voor het recht stellen, om dat sy sijn volck door ongerechticheyt onderdruckt hebben.

40 D. de Gemeynte Godes, ofte het volck Godes, dat u toebetrout was. siet Ies. 5.1. Mat. 21.22.

41 Hebr. verbrandt, of, met den vyere verslonden. siet Num. 24.22. De sin is, in plaetse van mijnen wijngaert te bouwen, ende my goede vruchten daer van te brengen, so maeckt ghy den selven te schande.

15

⁴² Wat is u lieden, dat ghy mijn volck verbrijselt, ende ⁴³ de aengesichten der elendigen ⁴⁴ vermaelt? spreeckt de Heere HEERE der heyrscharen.

42 D. wat recht of reden hebt ghylieden daer toe? dat ghy etc.

43 D. de persoonen.

44 D. gantsch wreedelick ende onmenschelick tracteert, ofte mishandelt. And. als in eenen vysel stootet, of, met krabben ende vuylicheyt schendet.

16

Voorder seyt de HEERE, Daerom dat de ⁴⁵ dochteren Zions ⁴⁶ haer ver-

45 D. de vrouwen, ende jonge dochters te Ierusalem, de welcke hier gedreygt worden van wegen hare hoovaerdye.

46 Den cop om hooge steken uyt hoovaerdye.

[fol. 2v]

heffen, ende gaen ⁴⁷ met uytgestreckten halse, ende ⁴⁸ loncken met de oogen: ⁴⁹ al gaende ende trippelende daer henen treden, ende als of hare voeten ⁵⁰ gebonden waren.

47 Hebr. uytgestreckt van halse, of, van kele.

48 Hebr. bedriegende met de oogen, of lonckende met de oogen, D. met de oogen hare loosheyt te kennen gevende.

49 And. sy gaen al trippelen, als ofsy cleyne kinders waren, makende kleyne treden.

50 Of, geboeyt. And. Ia aen hare voeten dragen sy boeykens. And. makende een geluyt, of geril met hare voeten, als offer schellekens aen waren. Andere nemen het aldus, Sy gaen half dansende, houdende sekeren pas ofte mate in haren tredt. Maer de meeste ende voornaemste verstaen het van costelicke boeykens, of vercierselen aen de voeten, hebbende het fatsoen van boeykens.

17

So sal de Heere u den schedel der dochteren Zions ⁵¹ schurfdich maken: ende ⁵² de HEERE sal hare schaemte ontblooten.

51 Of schurft. And. cael. Op de schurftheyt volcht gemeynelick caelheyt, ofte uyt vallinge des hayrs. Andre verstaent aldus, dat sy in der vyanden hant ende gewelt vervallen souden, die hen het hayr cael af scheeren souden, gelijckmen de slaven ende lijf-eygene pleecht te doen.

52 D. de Heere salse laten berooven van hare cleederen, alsoo datse sullen moeten naeckt gaen, ende niet soo veel hebben en sullen, datse hare schaemte bedecken cunnen.

18

Ten selven dage sal de Heere wechnemen ⁵³ den cieraet der coussebanden, ende ⁵⁴ de netkens, ende ⁵⁵ de maenkens.

53 Wat het 18, 19, 20, 21, 22, 23, ende 24 verskens aengaet, die worden seer verscheydentlick overgesett: de hoovaerdige proncksters hebben oock in die tyden al veel ander proncksel gehadt, als heden ten dage onse Ionckvrouwen hebben, soo dat vele van die namen ons onbekent zijn, vele der selver den name mede brengende uyt dat lant daerse eerst zijn bedacht geweest. Sy zijn hier gesett soo nae alsmense heeft cunnen treffen. Door cieraet der kousebanden, hebben andre, de netwercken, oft betralyde kleederen, die doorschynich gebreyt, of gepijckeert waren, 't welck eenige noemen vensteren der oneerbaerheyt.

54 Of sluyeren, of, schakel-werck, als daer zijn de fijn-gebreyde netkens, dunne doeck, ende allerley gebreydsel, of geweefsel, dat door-luchtich is.

55 Dit was een cieraet als maenkens. siet Iud. 8. op vers 21. heden ten dage dragen oock eenige in de oor-lapkens kleyne maenkens van gout, silver, of eenich gesteente, of peerlen.

19

⁵⁶ De rieck-dooskens, ende de cleyne ketenkens, ende ⁵⁷ de glinserende cleedingen.

56 Verstaet hier de goudene of silveren dooskens, daer muscus, of andre welrieckende speceryen in waren, die de Ionckvrouwen aen den hals, of op de borsten, of tusschen de selve droegen, And. hals-ketenkens, of yet diergelijcx.

57 D. de cleederen bezaeyt met dunne goudene of silvere schubbekens of flitteren, die eenen glans gaven alsser de sonne op scheen, als of het glinsterende sterrekens geweest waren. And. flitterende, of, bevende loverkens.

20

⁵⁸ De hooft-krooninge, ende de ⁵⁹ armvercierselen, ende de ⁶⁰ bindselen, ende ⁶¹ de reuck-ballekens, ende de oor-ringen.

58 siet Ezech. 24. op vers 17. ende 44. op vers 18.

59 siet 2.Sam. 1.10.

60 Of hooft-snoeren. siet Ierm. 2. op vers 32.

61 Hebr. huyskens der ziele, ofte des adems, aldus worden de reuck-ballekens genoemt, om dat sy het herte verquicken, ende den adem verstercken.

21

De ringen, ende ⁶² de voorhooft-cierselen.

62 Dit waren eenige vercierselen, die op het voor-hooft tot op den neuse hingen. Gen. 24.22.

22

⁶³ De wissel-cleederen, ende ⁶⁴ de mantelkens, ende de hoedekens, ende ⁶⁵ de buydels.

63 Als Iud. cap. 14. vers 12.

64 Hebr. de over-decksels. Het mogen wel groote floersen geweest zijn, die nu op het Frans genoemt worden la grand voile.

65 Als 2.Reg. 5.23. And. naelden, Of, spellen. T.w. van gout of silver, diergelijcke nu oock eenige jonge dochters in het hayr dragen.

23

De spiegels, ende de fijne linnendecksels, ende ⁶⁶ de hulle-doecken, ende ⁶⁷ de sluyers.

66 Of, top-huyven.

67 And. kedelen, of fyne, dunne, ende lichte cleedingen, diemen in Iudaea, ende d'omliggende heete landen droech.

24

Ende 't sal geschieden, datter voor ⁶⁸ specerye, ⁶⁹ stanck sal zijn, ende ⁷⁰ lossicheyt voor eenen gordel, ende caelheyt in plaetse van ⁷¹ hayr-vlechten, ende omgordinge eenes sacks in plaetse van eenen ⁷² wyden rock: ende ⁷³ verbrandinge in plaetse van schoonheyt.

68 D. is goeden reuck.

69 Ofte uytteeringe, verrottinge, als onder c. 5.24.

70 Als wanneer de vrouwen ontregen zijn.

71 Of, gefriseert hayr, of, effen gecamt hayr, of, net geleyt hayr.

72 Of, vlieger.

73 Verstaet de verbrandinge of vervellinge des aengesichts, veroorsaeckt door de hitte der sonne.

25

⁷⁴ Uwe mannen sullen door het sweert vallen, ende ⁷⁵ uwe Helden in den strijt.

74 ô Ierusalem, of Zion.

75 Hebr. uwe sterckte, alsoo seggen wy, den adel des lants, voor, de edele des lants.

26

Ende ⁷⁶ hare ⁷⁷ poorten sullen treuren, ende leet dragen, ende sy sal ⁷⁸ ledich gemaeckt zijnde ⁷⁹ op de aerde sitten.

76 T.w. Ierusalems, of Zions.

77 Dat is, Raedt-huysen, openbare Richthuysen, want de Raetspersoonen souden omgecomen zijn.

78 T.w. van inwoonders, goederen ende huysraet. siet mede van't Hebreeusch woort, Prov. 14. op vers 4.

79 Gelijck bedroefde, mismoedige, of verslagene menschen plegen te doen. siet Iob 1.20.