Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

De Prophete spreeckt, met verbloemde woorden, van de comste des Coninckrijcks Christi, ende beroepinge der heydenen, vers 2. mitsgaders van de verstootinge der Ioden, van wegen hare grouwelicke sonden, 6. Insonderheyt van wegen hare afgoderye ende hoovaerdye, 8. Ende hy vermaent alle menschen, dat sy Godt sullen vreesen, van wegen sijne groote Majesteyt ende macht over alle dingen, 10. Voorsegginge van den grooten schrick, die over de afgoden dienaers komen soude, 19.

1

HEt ¹ woort dat Iesaia de sone Amoz gesien heeft ² over Iuda ende Ierusalem.

1 D. de prophetye die hem van Godt geopenbaert is door een gesichte.

2 Of, Van, D. hoe het den Ioodschen volcke gaen soude van wegen hare sonden ende onboetveerdicheyt.

2

Ende het sal geschieden ³ in het laetste der dagen, dat ^{4 a} de berch des huyses des HEEREN sal vaste gestelt zijn ⁵ op den top der bergen, ende dat hy sal verheven worden boven de heuvelen, ende tot den selven sullen ⁶ alle heydenen toe-vloeyen:

3 T.w. ten tyde der verschijninge Iesu Christi, als het Euangelium door de gantsche werelt sal gepredickt worden. Verg. Mich. 4.1. met de aent.

4 D. de berch op welcken het huys des Heeren, ofte de Tempel gebouwt is, T.w. de berch Zion of Morija. Ende dit is te verstaen van de Christelicke Gemeynte, die eerst te Ierusalem is versamelt geweest, ten tyde Christi ende sijner Apostolen: Doch daerna is sy seer vermenichvuldicht door den toeloop der heydenen: 't welck hier wort te kennen gegeven door het woort toevloeyen. siet Act. 1.41, 47.

a Mich. 4.1.

5 Of, spitse. Hebr. het hooft. D. hy sal boven alle andre bergen verheven worden. Dit wort stracx wederom geseyt met andre woorden. and. tot een hooft der bergen.

6 D. Eenige uyt alle heydensche Natyen als blijckt vers 3.

3

Ende vele volcken sullen henen gaen, ende seggen, Comt laett ons opgaen tot den berch des HEEREN, tot den huyse des Godts Iacobs, op dat hy ons leere ⁷ van sijne wegen, ende dat wy wandelen in sijne paden: ⁸ want ^b uyt Zion ⁹ sal de wet uytgaen, ende des HEEREN woort uyt Ierusalem.

7 T.w. de maniere hoe wy hem sullen eeren ende dienen, om salich te worden. Dit selve wort stracks wederom geseyt met andere woorden.

8 Dit zijn de woorden des Propheten, niet der volckeren.

b Psal. 110.2.

9 Aldus wort hier genoemt de leere des H. Euangelij. siet de vervullinge hier van Act. 8.1, 4. ende 11.20. etc. ende 13.2. etc. Siet oock de aent. Psal. 1. op vers 2.

4

Ende ¹⁰ hy sal richten onder de heydenen, ende ¹¹ bestraffen vele volckeren: ¹² ende sy sullen hare ^c sweerden slaen tot ¹³ spaden, ende hare spiessen tot ¹⁴ sickelen: ¹⁵ het [eene] volck en sal tegen het [ander] volck geen sweert op-heffen, noch sy en sullen ¹⁶ geen oorloge meer leeren.

10 T.w. de Heere Christus. And. het; T.w. het woort Godes. het komt op een uyt, want Godt regeert in Christo door zijn woort.

11 T.w. door de predicatie sijnes woorts. D. hy salse overtuygen, dat sy met hare sonden den eeuwigen doodt verdient hebben, ende dat sy daer van door geen ander middel en cunnen verlost worden, dan door hem.

12 Of, dan, of, so. D. hier door sullen sy beweecht worden hare sweerden, etc.

c Ioël 3.10.

13 Of, houweelen. een instrument 'twelck de hoveniers ende gardeniers gebruycken, om het onkruyt of wortelen uyt d'aerde te trecken of te roeden.

14 Of, seysenen: of, snoey-messen.

15 De Prophete wil seggen, dat alle volckeren, die oprechtelick haer tot Christum bekeeren, met malkanderen eenes sins sullen zijn in 't geloove. siet Act. 4.32. ende datse in liefde ende eenicheyt met malkanderen sullen leven, want uyt het geloove volcht de liefde. Verg. Ies. 11.6.

16 Sy sullen met malcanderen in Christelicke vrede leven, sonder twist en oneenicheyt, derhalven en sullen sy niet behoeven den krijch te leeren.

5

¹⁷ Comt ghy huys Iacobs, ende laett ons wandelen ¹⁸ in den lichte des HEEREN.

17 D. Ghy Israëliten die van Iacob afkomstich zijt. De Prophete vermaent de Ioden, dat sy, achtervolgende het exempel der bekeerde heydenen, 't we ckhy hen heeft voor-gedragen, oock de leere des Heeren aennemen souden.

18 D. In de salich-makende kennisse Godes, die uyt zijn woort is komende.

6

¹⁹ Maer ghy hebt ²⁰ u volck, het huys Iacobs, verlaten, want sy zijn vervult [met godloosheyt] ²¹ meer dan het Oosten, ende sy zijn ²² guychelaers, gelijck de Philistinen, ²³ ende aen de kinderen der vreemden ²⁴ toonen sy haer behagen.

19 Hier wendt sich de Prophete tot Godt, ende hy doet eene wee-clage over de Ioden, die van Godt verstooten waren. De sin is, Maer waerom vermane ick mijne lantslieden tot den geloove aen Christum, dewijle het doch te vergeefs is, want, ô Heere, ghy hebt besloten haer te verstooten.

20 T.w. Een deel uwes volcx, want Israël is eensdeels blintheyt toegekomen, seyt d'Apostel Rom. 11.25.

21 Of, van oosten. D. der volckeren die tegen 't oosten, ofte den opganck der sonne woonen: verstaende de Chaldeen, Syriers, Mesopotamiers, ende andre Orientaelsche Natien, die tot superstitie, tooverye, ende waer-segginge, seer geneygt waren.

22 Siet de aent. Lev. 19.26. ende 2.Reg. 21.6.

23 D. aen de vreemdelingen, aen hare zeden ende manieren. Eenige verstaen dit gesproken te zijn van de houwelicken harer dochteren aen de vreemde Natien, die verboden waren. siet Deut. 7.1, 2, 3.

24 Het hebreeusch woort beteeckent soo veel, als met hant-gebeer, of als met in de hant te cloppen, een welgevallen ofte behagen te toonen, ofte te doen blijcken.

7

Ende ²⁵ haer lant is vervult met silver ende gout, ende harer schatten en is geen eynde: haer lant is oock vervult met peerden, ende harer wagenen en is geen eynde.

25 Te weten, des volcx Iacobs. and. sijn, T.w. Iacobs lant. also voorder in dit vers ende volgende.

8

Oock is haer lant vervult ²⁶ met Afgoden: ²⁷ voor het werck harer handen buygen sy haer neder, voor 't gene dat hare vingeren gemaeckt hebben.

26 Hebr. met ydelheden, of nieticheden. Aldus worden d'Afgoden genoemt, 1.Cor. 8.4. siet Ies. 44.10. ende de aent. Levi. 9.4.

27 D. voor de Afgoden, die sy selfs gemaeckt hebben.

9

²⁸ Daer bucket sich de gemeene man, ende ²⁹ de aensienliche man vernedert sich, daerom ³⁰ en sult ghy 't haer niet vergeven.

28 T.w. voor de Afgoden.

29 Siet de aent. Psal. 4. vers 3. ende 49.3.

30 And. en vergeeft het haer niet, ende aldus zijn 't woorden des Propheten, Godt den Heere aensprekende, ende biddende dat hy de Afgodendienaers wille straffen van wegen hare Afgoderye.

[fol. 2r]

10

³¹ Gaet in den rotzsteen, ende verbercht ³² u in den stof, van wegen den schrick des HEEREN, ende om de heerlickheyt sijner Majesteyt.

31 Hier wendt sich de Prophete tot de verstockte Ioden, ende hy verkondicht hen de straffe Godes: als of hy seyde, De Heere sal u vyanden op den hals stueren, die u soo bange sullen maken, dat ghy u in de holen ende steenrotsen sult versteken. siet onder vers 19. ende 21.

32 D. in de speloncken onder d'aerde.

11

^d De ³³ hooge oogen der menschen sullen vernedert worden, ende de hoochheyt der mannen, sal nedergebogen worden, ende de HEERE alleen sal ³⁴ in dien dage ³⁵ verheven zijn.

d Ies. 5.15.

33 Ps. 101.5. noemt David eenen hooveerdigen, eenen die hooge van oogen is. siet oock Prov. 21.4.

34 T.w. als Godt de Ioden door de Chaldeen sal verslaen ende vernederen. Siet voorts op vers 12.

35 T.w. als een machtich overwinner ende wreker.

12

Want ³⁶ de dach des HEEREN der heyrscharen sal zijn tegen allen hooveerdigen, ende hoogen, ende tegen allen verhevenen, opdat ³⁷ hy vernedert worde.

36 D. de straffe des Heeren in den ouden ende nieuwen Testamente. Siet Iob cap. 23. op vers 1. ende Ies. 13.6.

37 D. een yeder onder hen.

13

Ende tegen ³⁸ alle hooge ende verhevene ³⁹ cederen van Libanon, ende tegen alle eycken van ⁴⁰ Basan.

38 Dat is, over alle hoocheyt, gewelt, macht, ende heerlickheyt, daer de menschen haer op verlaten.

39 D. die op den berch Libanon in grooten getale wassen.

40 Een lant over de Iordane.

14

Ende tegen alle hooge bergen, ende tegen verhevene heuvelen.

15

Ende tegen allen ⁴¹ hoogen toren, ende tegen allen vasten muer.

41 Siet de aent. Ies. c. 41. op vers 15.

16

Ende tegen alle ⁴² schepen van Tharsis, ende tegen alle ⁴³ gewenschte schilderyen.

42 Verstaet hier niet alleen de schepen, maer oock den rijckdom ende costelicke waren, die met schepen over de zee ende wateren gevoert worden.

43 Of beelden ende ander cieragien, diemen aen de schepen, ofte in de huysen hadde.

17

Ende de hoocheyt des menschen sal gebogen, ende de hoocheyt der mannen sal vernedert worden, ende de HEERE alleen sal ⁴⁴ in dien dage verheven zijn.

44 T.w. na dat de hoovaerdige sullen uytgeroeyt wesen.

18

Ende elck een der Afgoden sal gantschelick vergaen.

19

Dan sullen ⁴⁵ sy ⁴⁶ in de speloncken der rotzsteenen gaen, ende ⁴⁷ in de holen der aerde, van wegen den schrick des HEEREN, ende van wegen de heerlickheyt sijner Majesteyt, wanneer hy sich opmaken sal om ⁴⁸ de aerde te verschricken.

45 T.w. de afgodendienaers. Siet Hos. 10.8. Luc. 23.30. Apoc. 6.16. ende 9.6.

46 T.w. uyt vreese ende schrick haer verbergende voor 't aengesicht des Heeren.

47 T.w. in de hollicheden, cloven en reten.

48 Of, het lant te verbreken. T.w. het aerdrijck selfs, als oock de inwoonders des selven. ende verstaet dit eerst van het Ioodsche lant, ende de inwoonders des selven, ende wijders van de oordeelen des Messiae in de gantsche werelt. ende alsoo vers 21.

20

In dien dage sal de mensche sijne silvere Afgoden, ende sijne gouden Afgoden, welcke sy sich gemaeckt hadden om haer [daer voor] neder te buygen, wech-werpen voor ⁴⁹ de mollen, ende de vleder-muysen:

49 Hebr. des gravers der putten, ofte der holen. 'T is een beschryvinge des mols. Ende de Prophete wil met dese woorden te kennen geven, datmen de Afgoden in onreyne ende verachtsame hoecken wech-werpen soude.

21

Gaende in de reten der rotsen, ende in de ⁵⁰ cloven der steenrotsen, van wegen den schrick des HEEREN, ende van wegen de heerlickheyt sijner Majesteyt, wanneer hy sich opmaken sal, om de aerde geweldelick te verschricken.

50 Hebr. tacken.

22

⁵¹ Latet ghylieden [dan] af van den mensche, wiens adem in sijnen neuse is, want ⁵² waer in is hy te achten?

51 De sin is, dewyle ghy hoort, dat selfs de groote niet helpen en kunnen, so en sett u betrouwen niet op de menschen, welcker adem ende leven in haren neuse is. stopt haren neuse ende mont, so moeten sy sterven. Verg. Iob cap. 2. vers 22.

52 Of waer voor. De sin is, wat isser doch aen, of in den mensche, waerom yemant sijn vertrouwen op hem soude stellen? hy is gansch niet. Siet Psal. 39.12.