Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het ij. Capittel.

De weerdicheyt Christi, vers 1. ende sijner Gemeynte, 2. De sorge Christi over sijne Bruyt, ende de troost diese van hem ontfangt, 3. Eene opweckinge tot openbare belijdenisse Christi, dewijle de winter der vervolginge voor by was, 11. Waerschouwinge voor de heymelicke vyanden der kercke, 15. onderlinge liefde tusschen den Bruydegom, ende de Bruyt, 16.

1

¹ ICk ben ² een Roose van ³ Saron, een lelie der dalen.

1 Hier spreeckt de Bruydegom weder, so sommige meynen: Maer andre meynen dat het de woorden der Bruyt zijn.

2 De Roose is de edelste onder de bloemen, ende haren reuck verquickt de hersenen. By de Roosen van Saron, D. die te Saron wassen, worden verstaen uytnemende schoone Roosen, gelijck by de lelien der dalen, D. die inde dalen wassen, verstaen worden schoone wel-rieckende lelien. Salomon en is soo schoone niet verciert geweest, als eene van dese, Mat. 6.29. maer overmits hier gesproken wort van de Roose wassende inde velden van Saron, ende van de lelien inde dalen, maer niet van sulcke die in betuynde ofte beslotene hoven wassen: Soo schijnt het, dat hier mede wort te kennen gegeven, dat de kercke Christi verdruckinge onderworpen is, gelijck de bloemen des velts van een yeder die daer voor-by gaet, lichtelick afgepluckt, ende van de beesten vertreden ende afgebeten worden. Desen sin blijckt recht te zijn uyt vers 2.

3 Saron is een lustige, schoone lant-streke, streckende van Caesarea tot Ioppe, niet verre van de Middellantsche Zee. Aldus wort oock genoemt eene stadt aldaer gelegen. siet breeder van Saron, 1.Chron. 5.16. ende Ies. 33.9. ende 35.2. ende 65.10. Actor. 9.35.

[fol. 24r]

2

⁴ Gelijck een lelie onder ⁵ de doornen, alsoo is mijne Vriendinne onder de ⁶ dochteren.

4 De sin is, soo seer als de lelie (vergeleken sijnde met de doornen) de selve in schoonheyt ende heerlickheyt verre overtreft: Also overtreft mijne Liefste alle andre dochteren, by de selve vergeleken zijnde. D. de ware kercke vergeleken zijnde by andere vergaderingen, gaet alle de selve in treffelickheyt verre te boven.

5 De boose ende godloose worden in de schrifture (ende oock, nae veler gevoelen, in dese plaetse) doornen genoemt, eens-deels ten aensien harer onvruchtbaerheyt in ’t voort-brengen van goede vruchten: Anderdeels van wegen hare stekelige boosheden tegen de kinderen Godes. siet Num. 33.55. Prov. 22.5. Ezech. c. 28. vers 24.

6 Dochteren worden in de H. Schrift genoemt de versamelingen der menschen, somtijts der goeden, als, de dochter Zions, D. de gemeynte Godes, Iesa. 36.22. Somtijts der quaden, als, de dochter Babels. Psal. 137.8. De dochter Edoms. Thren. 4.21.

3

⁷ Als een appel-boom onder ⁸ de boomen des wouts, so is mijn Liefste ⁹ onder de sonen: Ick hebbe grooten lust ¹⁰ in sijne schaduwe, ende sitter [onder]: ende ¹¹ sijne vrucht is mijn gehemelte soete.

7 Dit zijn nu wederom de woorden der Bruyt. Onse Heere Iesus Christus wort dickwijls by eenen boom vergeleken, als Apoc. 2.7. ende c. 22. vers 2. Hier by eenen appel-boom. Gelijck hy alle wilde boomen verre te boven gaet: Alsoo, seyt hier de Bruyt, overtreft oock Christus mijn Liefste, alle menschen, die van natuere maer als wilde boomen en zijn. Ende gelijck een appel-boom, met sijne breede ende lage tacken, goede schaduwe ende schuylinge geeft tegen de hitte, ende lieflicke vrucht voort-brengt, tot verquickinge van den mensche; alsoo vinde ick oock schaduwe, bescherminge, ende verquickinge onder de vleugelen sijner genade, soo tegen den toorne Godes, als oock in de hitte der vervolginge: Alsoo dat ick wensche ende poge altijt daer onder te schuylen.

8 D. die in’t wout, ofte in’t wilde wassen. Buyten Christum zijn alle menschen wilde ongehavende boomen, Rom. 11.17, 24. die derhalven of geene, of quade, of suere, of vruchten van onaengenamen smaeck voortbrengen: ten zy datse door den geloove Christo worden ingegriffijt, so en kunnen sy geene goede vruchten voortbrengen, Matth. c. 7. vers 18. Ioh. 15.4.

9 T.w. Adams, ofte der menschen. Of, sonen. D. jongelingen. Dese alle overtreft Christus verre, Psal. 45.3.

10 T.w. onder des appel-booms schaduwe, D. onder sijne bescherminge. Gelijck de boomen ons beschaduwende, bevryden van den brant ende hitte der sonne: Alsoo bevrijdt ons Christus voor de hitte des toorns Godes, ende de vervolgingen der booser werelt. Siet Psal. 121. versen 5, 6, 7. Iesa. 25.4. Siet oock Psalm 91. d’aenteeck. op vers 1.

11 Dit is noch eene weldaet, die de Bruyt verkrijcht door Christum. T.w. datse niet alleen van het quade verlost is, maer datse oock sijne lieflicke vruchten deelachtich wort, als sijner doot, verrijsenisse, hemel-vaert, ende anderer weldaden. Andre verstaen hier door de vruchten, de vertroostingen Christi, die ’t herte der geloovigen soete zijn.

4

¹² Hy voert my ¹³ in het wijn-huys, ende ¹⁴ de liefde ¹⁵ is sijne baniere over my.

12 Of, hy voerde.

13 Hebr. in het huys des wijns. D. in het huys der vreucht ende der blijtschap, die wy door de kracht ende werckinge des H. Geestes in onse herten ontfangen. 2.Cor. 1.5. Behalven dat de wijn den dorst verslaet, so maeckt hy oock het herte vrolick, Psal. 104.15. ende hy doet het sijne droeffenisse vergeten. siet Prov. 31.6, 7. Tot dit huys der vreucht worden alle kinderen Godes genoodicht. Prov. 1.3. Siet oock Prov. 9.1, etc.

14 Verstaet hier, de liefde daer mede Christus ons lief heeft ende bemint, Ephes. 5.2. Daerom lesen eenige de laetste woorden deses vers aldus, Sijne baniere is liefde over my, ofte, te mywaerts. Siet 2.Thes. 2.16. ende Rom. 5.5.

15 Gelijck de soldaten van malkanderen onderscheyden worden door banieren ofte vaendelen: Alsoo worden de ware ledematen der Gemeynte Iesu Christi onderkent ende onderscheyden van de Hypocriten, door den Geest der aenneminge ende sijne vruchten, Rom. 8.14. 1.Ioh. 3.24. De baniere beteeckent oock beschuttinge ende bescherminge tegen alle de geestelicke vyanden, den duyvel, de doot, ende verdoemenisse.

5

¹⁶ Ondersteunt ghy-lieden my ¹⁷ met de flesschen, ¹⁸ versterckt my met de appelen: want ¹⁹ ick ben kranck van liefde.

16 De kercke spreeckt hier tot de vrienden des Bruydegoms, welcke zijn de rechte Leeraers, Ioh. 3.29. biddende, dat sy haer verstercken met den troost des H. Euangelij, eer sy beswijcke van verlangen.

17 D. met wijn die in de flesschen is, als Luce 22.10. ende Hos. 3.1. D. met de H. Schriftuere, in de welcke Christus sijnen wijn ende melck, dat is, alle sijne beloften ende geestelicke vertroostingen besloten heeft. Siet Psal. 94.19. ende 119.92.

18 Ofte, onderstroyt my appelen. T.w. op dat ick door den reuck der selver verquickt worde, daer toe de Orangie-appelen ende Cithroenen, insonderheyt seer dienstich ende bequaem zijn. Hier by worden verstaen de troostelicke leeringen der H. Schrift, aengaende de genade ende verdiensten Christi.

19 D. ick ben flaeuw ende amechtich door het geduerich verlangen nae de vertroostingen mijnes Bruydegoms, ende de teeckenen sijner genade. siet Psal. 63. vers 2. ende 42.2. Cant. 3.1, 2. ende 5. versen 6, 8. Het is Godt die alle onse kranckheden geneest, Psal. 103.3.

6

^a Sijne ²⁰ slinckerhant zy ²¹ onder mijn hooft, ende sijne rechter hant ²² omhelse my.

a Cant. 8.3.

20 De Gemeynte wenscht ende verwacht de genadige ende goedertierende hulpe, die de Bruydegom haer in der noot soude bewysen, haer troostende door den H. Geest, ende sijn woort. Siet Cant. 8.3. Ephes. 5.29.

21 T.w. als een peulu, om op te rusten. door de sonde wort het gantsche hooft kranck, ende het herte mat, Ies. 1.5. Maer door de vertroostingen des H. Geestes, worden onse conscientien versterckt, ende onse sonden (oorsaken onser elenden) vergeven. siet Rom. 14. vers 17. ende 1.Ioh. 2.12. ende 3.24.

22 Dit is een uytwendich teecken van liefde. Siet Genes. 29.13. ende 48.10.

7

²³ Ick besweere u, ²⁴ ghy dochteren Ierusalems, ²⁵ [die] by de rheen, ofte by ²⁶ de hinden des velts zijt, dat ghy die liefde niet op en weckt, nochte wacker en maeckt, ²⁷ tot dat het [de selve] luste.

23 Dit nemen sommige als woorden des Bruydegoms, andere als woorden der Bruyt. De sin is, Ick vermane ende betuyge u op het hoochste.

24 D. ô ghy speel-genooten. siet c. 3.5. ende 8.4.

25 Andre, Ick besweere u by de Rheen, etc. D. soo lief als u de rheen ende de hinden zijn: dat ghy die liefde niet op en weckt. D. dat ghy de ruste des Bruydegoms, ofte der Bruyt, D. de Gemeynte, niet en verstoort, T.w. door ketterye, scheuringe, of, met ergernisse te geven.

26 Hinden zijn wijfkens der herten.

27 D. nimmermeer der selver ruste en stoort.

8

²⁸ [Dat] is de stemme mijnes Liefsten, siet hem, ²⁹ hy komt, ³⁰ springende op de bergen, huppelende op de heuvelen.

28 T.w. de stemme die ick daer hoore. dit spreeckt de Bruyt. Sy wil seggen, dat is sijne onderwysinge, die ick daer hoore. siet Ioh. 18.37. ende 10. versen 3, 4. Actor. 13.46, 47. Hebr. 3.7.

29 T.w. tot mijne hulpe ende bystant, als Iesa. 35.4. Ioh. 14.23. Apoc. 22.20.

30 Een gelijckenisse genomen van de snelle rheen ende hinden, by de welcke de Bruydegom wort vergeleken vers 9. om aen te wysen de vry-willicheyt Christi in het helpen ende redden sijner Bruyt.

9

Mijn Liefste is gelijck een rhee, ofte een welp der herten: siet, hy staet ³¹ achter onsen muer, ³² kijckende uyt de vensteren, ³³ blinckende uyt ³⁴ de tralien.

31 Verstaet hier den vyerigen muer der kercke, D. de bewaringe ende beschuttinge die Godt sijne kercke bewijst door sijne H. Engelen. Siet 2.Reg. 6.17. Psal. 34.8. Zach. 2.5. Als hier staet onsen muer, daer mede wort te kennen gegeven, dat dese muer is een bollewerck, dat de kercke eygen is, ende der selve alleene toekomt. Andre verstaen die woorden hy staet achter onsen muer, aldus, datse beteeckenen eene nadere gemeynschap met Christo, dan doe hy noch verre af was komende al springende op de bergen, vers 8. maer evenwel soo nae noch niet, of daer was noch eenen muer tusschen beyden. So dat hier aengewesen worden de trappen, daer mede Christus sijne liefde tegen sijne kercke is bewysende, niet gelijckelijck, maer nae dat hy achtt ons goet te wesen.

32 Dit is eene gelijckenisse genomen van eenen wachter, die op eenen toren de wacht houdt. siet 2.Reg. 9.17. Ezech. c. 33. vers 2. De Heere Christus is de rechte wachter ende hoeder Israels, die nimmermeer en slaept noch en sluymert. Psal. 121.4. hy siet ende bespot alle de raetslagen der godloosen tegen sijne kercke, Psal. 2.4.

33 Of, glinsterende als een bloeme. D. hem selven als een bloeme vertoonende, T.w. lieflick ende aengenaem. Het is vast het selve dat stracks geseyt is. de wederhalinge dient tot versterckingen ende bevestinge van het voor-seyde.

34 Meermaels worden de tralien ende vensters by een gevoecht, als Iud. 5. vers 27. Prov. 7.6. ende elders.

10

³⁵ Mijn Liefste antwoordt, ende seyt tot my: Staet op, mijne Vriendinne, mijne schoone, ende ³⁶ komt.

35 Met dese woorden geeft de Bruyt te kennen d’oorsake van de snelle komste hares Bruydegoms, T.w. om haer door sijnen Geest ende sijn woort te roepen uyt haren bedroefden staet tot eenen beteren.

36 Hebr. komt u. Alsoo oock vers 13. Siet Gen. 12. d’aenteeck. op vers 1. Ende, komt herwaerts, te weten om my te dienen.

11

Want siet, ³⁷ de winter is voor by: ³⁸ de plas-regen is over, ³⁹ hy is over gegaen.

37 D. de tijt van de verdruckinge der gemeynte. Vergel. Zach. 14.8.

38 D. de tijt der beproevinge in tegenspoet, is door Christum verlichtt. Siet Ies. 4.6. ende 32.2. Matth. 7.27.

39 Of, hy is henen gegaen.

12

De bloemen ⁴⁰ worden gesien in den lande, ⁴¹ de sang-tijt genaeckt: ende de stemme der tortel-duyve wort gehoort in onsen lande.

40 Of, vertoonen haer. Dit is eene beschryvinge der lente, geestelick verstaen zijnde, beteeckent het de weder-op-richtinge der kercke, na dat de swaricheden verdwenen zijn. siet Psal. 72.16. Ies. 27.6. Hos. 14. versen 4, 5, 6.

41 Of, de tijt des gesangs, of, de tijt van quinckeleren. D. de lente, of, de Mey-tijt, wanneer de vogelkens singen. D. de geloovige beginnen te verquicken, ende van vreuchde te singen. And. de snoey-tijt.

13

⁴² De vyge-boom brengt sijne ⁴³ jonge vijgskens voort, ende ⁴⁴ de wijn-stocken ⁴⁵ geven reuck [met hare] jonge ⁴⁶ druyfkens: staet op mijne Vriendinne, mijne schoone, ende ⁴⁷ komt.

42 D. de menschen die te vooren als dorre boomen waren, beginnen nu geestelicker wyse te bloeyen door mijne genade: De Gemeynten die te vooren woest gelegen hebben, geven nu beginselen van schoone vruchten door de kracht van mijnen Geest ende woort, ende sy geven van haer eenen lieflicken reuck, 2.Cor. 2.15. Siet de gelijckenisse van den vyge-boom. Matth. 24.32. Luce 13.6.

43 Of, onrype vijgen. Het Hebr. woort dat hier gebruyckt wort, vintmen alleen hier.

44 Door de wijnstocken worden hier de particuliere kercken verstaen. als Ies. 5.1. Hos. 9.10.

45 T.w. eenen treflicken reuck, als Cant. 7.13.

46 Of, teedere, kleyne, groene, onrijpe druyven. Het Hebr. woort is hier alleen, ende ond. vers 15. ende c. 7. vers 12.

47 Als bov. vers 10.

14

⁴⁸ Mijne Duyve ⁴⁹ zijnde in de kloven der steenrotsen ⁵⁰ in’t verborgene eener steyler plaetse, ⁵¹ toont my uwe gedaente, doet my ⁵² uwe stemme hooren: ^b want uwe stemme ⁵³ is soete, ende uwe gedaente is lieflick.

48 Aldus wort de Gemeynte Christi genoemt, van wegen hare kuyscheyt ende eenvoudicheyt. siet Matth. 10.16. ende bov. 1.15.

49 Daer schuylende, uyt vreese der vyanden. Siet Ierem. 48.28. And. die u onthoudt in de scheuren der steen-rotsen, beschaemt zijnde van wegen de mismaecktheyt uwer sonden.

50 Die u in onbewoonde plaetsen, in holen ende speloncken, van wegen de vervolginge verbercht. Als 1.Reg. 18.4. Psal. 55.7, 8. ende 68.14. Apoc. 12.6. sommige setten’t over, een verborgenen trap. duydende sulcx op den Heere Christum, die den trap ende leder is nae den hemel. Genes. 28.12. Ioh. 1.52.

51 D. komt tot my, wandelt voor my oprechtelick. als Genes. 17.1. Rom. 12.1. Ephes. 5.27. T.w. na dat ghy door mijnen geest ende bloet sult gereynicht zijn.

52 D. uwe gebeden ende lof-sangen. Siet Psal. 5.4. ende 28.2. ende 42.5. ende 50.15. ende elders.

b Cant. 5.15.

53 D. sy is my aengename. T.w. als sy uyt een waer geloove is spruytende.

15

⁵⁴ Vangt ghy lieden ons ⁵⁵ de ^c Vossen, de kleyne Vossen, die de wijngaerden verderven: want onse wijngaerden [hebben] ⁵⁶ jonge druyfkens.

54 Dit zijn de woorden des Bruydegoms tot sijne medegesellen, D. Christi tot de Leeraers ofte Herders der kercke: Ende tot de Christelicke Overicheden. Ende vangen, is hier te seggen, dat de Leeraers, der Vossen loose ende boose leeringe moeten tegenstaen ende wederleggen; Ende dat de Overicheden die moeten toomen.

55 De Vossen bederven de wijngaerden met het af-eten der druyven: Alsoo bederven ende ruyneren de valsche Leeraers, Ketters, ende bedriechlicke regeerders de ware Religie ende kercke Godes. Sy worden by Vossen vergeleken, hier, ende Ezech. 13.4. Luce 13.32. Eensdeels van wegen hare bedriechlickheyt, 2.Cor. 11.13. anderdeels van wegen hare schadelickheyt, dewijle haer woort verteert als een kancker. 2.Tim. 2.17. Siet diergelijcke beschrijvingen ende waerschouwingen, Ierem. 12.10. Ephes. 4.14. Tit. 1. versen 10, 11. Hebr. 13.9. 2.Pet. 2.1, 12.

c Ezech. 13.4. Luce 13. vers 32.

56 Of, kleyne, teedere.

16

⁵⁷ Mijn Liefste is mijn, ende ick ben sijn, ⁵⁸ die weydet onder de lelien:

57 Dit zijn de woorden der Bruyt, als Cant. 6.2. ende 7.10. De sin is, Hy is mijnen Herder, ende ick ben de kudde sijner schapen, daerom en kan my niet ontbreken. Siet Psal. 23.1. 1.Ioh. 4.13.

58 De sin is, Hy en weydet sijne kudde niet alleen op een gesonde, maer oock op eene genoechelicke weyde, soo lieflick ende genoechelick, als of sy vol lelien stonde. Verstaende hier by, de weyde des goddelicken woorts, ’t welck soet is, als honich ende honich-raten: Ende in ’t geselschap der godsaligen, die als lelien onder de doornen zijn.

17

^d Tot dat ⁵⁹ dien dach ⁶⁰ aen komt, ende ⁶¹ de schaduwen vlieden: ⁶² keer om mijn Liefste, ⁶³ wort ghy gelijck een rhee, ofte een welp der herten, op de Bergen van ⁶⁴ Bether.

d Cant. 4.6.

59 D. de tijt der wetenschap, heylicheyt, des troostes, vredes, ende der geestelicke blijtschap. Siet Rom. c. 13. versen 12, 13. ende 1.Thess. 5.5. 2.Pet. 1.19.

60 Hebr. aenblase. Aldus spreken de Hebreen, om dat de dach gemeynelick met eenige koelte opgaet.

61 D. al ’t gene dat noch onvolmaeckt is.

62 T.w. tot my, het zijn de woorden der Bruyt tot haren Bruydegom, hem biddende ende aenroepende, dat hy haer wil bystaen in haren noot ende swaricheden.

63 T.w. in snellicheyt, om my te helpen. Siet vers 8.

64 Of, Bitrons, of, der scheydinge. Dit zijn de bergen Gileads, die door de Iordane van Iudaea afgescheyden worden. Dese bergen waren vol wildts, ende seer bequaem tot de jacht. Siet d’aenteeck. 2.Sam. 2.29.