Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xij. Capittel.

De wijse man leert de jonge lieden, dat sy haer tot godtsalicheyt sullen schicken ende wennen, eer de ouderdom aenkomt, vers 1. welcken hy met velerley gelijckenissen beschijft, 2, etc. hier op volcht het besluyt deses Boecks, dat het al ydelheyt is, 8. ende hy seyt, dat de somme aller leere dese is, Godt te vreesen, ende sijne geboden te houden, 13.

1

ENde ¹ gedenckt aen ² uwen Schepper in de dagen uwer jongelinckschap: eer dat ³ de quade dagen komen, ende de jaren naederen, van de welcke ghy seggen sult, Ick en hebbe geenen lust in de selve.

1 D. schickt u tot de vreese des Heeren, ende tot het onderhouden sijner Geboden.

2 Het Hebr. woort staet in’t getal van velen. Vergel. de aenteeck. Genes. 1. op vers 26.

3 D. de dagen des ouderdoms, die veel ongemacks mede brengen, want de ouderdom is als eene geduerige sieckte.

2

⁴ Eer dan de Sonne, ende het licht, ende de Mane, ende de Sterren ⁵ verduystert worden, ende ⁶ de wolcken weder komen na den regen.

4 Dit versken, ende eenige der naest-volgende, begrijpen eene beschrijvinge des ouderdoms, nae de wyse der Poëten, Ende ’t is een geduerige Allegorie tot het sevende vers toe.

5 Niet inder daet, maer den ouden half blinden dunckt het soo te zijn.

6 D. d’eene elende na d’andere, gelijck het eene onweder na het andre komt.

3

In den dage wanneer ⁷ de wachters des huyses sullen beven, ende ⁸ de stercke mannen haer selven sullen krommen: ende ⁹ de maelsters sullen ¹⁰ stille staen, om dat sy ¹¹ minder geworden zijn: ende ¹² die door de vensteren sien, verduystert sullen worden.

7 D. de armen met de handen, die ’t lichaem (daer in de ziele, als in een huys woont) bewaren, dienende om het quaet af te weeren, ende het goede aen te nemen.

8 D. de beenen of schenckelen, die ’tlichaem dragen, als twee stercke mannen.

9 D. de tanden, die de spijse als vermalen, de selve kaeuwende, ende in stucken bijtende.

10 T.w. van malen, D. van kaeuwen. de sin is, Als de tanden soo gaeu niet zijn en sullen, om de spijse te kaeuwen.

11 T.w. minder in getale.

12 D. de oogen, die van tusschen de ooge-leden sien.

4

Ende ¹³ de twee deuren ¹⁴ nae de strate ¹⁵ sullen gesloten worden, ¹⁶ alsser is een nederich geluyt ¹⁷ der malinge, ende ¹⁸ hy ¹⁹ opstaet ²⁰ op de stemme des vogelkens, ende alle ²¹ de sangeressen ²² neder gebogen sullen werden.

13 D. de twee lippen door de welcke de spijse passeert, als tusschen twee deuren. Vergel. Iob 41.5. Andre verstaen hier door de deuren, den gurgel, ofte strote daer de spijse ende dranck door passeren.

14 D. diemen uytterlick aen het lichaem siet. daer zijn oock deuren inwendich, diemen niet en siet, als het decksel der kele, ende het decksel van het blaesken der galle.

15 T.w. in plaetse van die te openen, als sy harde spijse souden in-nemen. Eenige verstaen dit alsoo, Als de deuren, D. de lippen, sullen gesloten worden, om dat de oude persoonen belemmert spreken, niet so wel kunnende hare woorden formeren noch voortbrengen als de jonge lieden.

16 Ofte, van wegen. D. de wijle de tanden swaerlick knaeuwen, also datmender niet tusschen of onder en hoort kraken noch breken, gelijckmen wel hoort als de jonge lieden, harden kost kaeuwen ende in stucken byten, hebbende goet gebit, het welck de oude persoonen selden, ofte niet hebben.

17 T.w. als de tanden de spyse vermalen.

18 T.w. de oude man.

19 T.w. van sijn bedde.

20 D. des morgens vroech, als de vogelkens beginnen te singen, want hy niet slapen en kan.

21 Hebr. de dochters des liedts. Dat is, de sangeressen, Verstaet hier by oock de sangers, ofte musicanten. And. Alle dochters des gesancks. D. alle de deelen ofte leden des lichaems die de stemme formeren.

22 Of, bucken sullen. D. vergaen, afnemen, hare kracht verliesen: Of, kleyn geachtt, ende van geener weerde zijn en sullen, dewyle de oude man daer geen werck van en maeckt, als geen genoechte meer in de musijcke nemende. Siet hier van een exempel in Barsillai. 2.Sam. 19.35.

5

Oock [wanneer] ²³ sy haer ²⁴ voor de hoochte sullen vreesen, ende datter ²⁵ verschrickingen sullen zijn op den wech, ²⁶ ende d’amandel-boom sal bloeyen, ²⁷ ende dat de sprinckhane sich selven een last sal wesen, ende dat ²⁸ de lust sal vergaen: ²⁹ want de mensche gaet ³⁰ nae sijn eeuwich huys, ende ³¹ de rouw-klagers sullen in der strate omgaen.

23 T.w. de oude persoonen.

24 Of, voor de hooge plaetsen. D. voor hooch-verhevene, of on-effene plaetsen, die de oude persoonen niet geern en betreden, van wegen de swackheyt harer beenen, vreesende haer daer aen te stooten, ofte daer van te sullen vallen: Ofte, om dat het haer suer valt de hooge trappen, ofte heuvelen op te klimmen.

25 Ofte, verslagentheden. T.w. groote, ofte, vele. Vreesende, dat sy ergens hare voeten, ofte teen aen stooten mochten.

26 Als de gryse, of graeuwe hayren daer zijn.

27 D. de oude man, die soo mager, krom, ende dorre geworden is, als een sprinck-haen. Andere, ende hem een sprinck-hane, Dat is, een licht dinck, als een sprinck-hane, lastich valt.

28 T.w. der lichamelicker genoechten ende wellusten, oock de lust tot eten, drincken, etc.

29 Als of hy seyde, Als de mensche alle die ongemacken gevoelt, so mach hy wel dencken, dat hy nae by de doot is, ja alreets den eenen voet in’t graf heeft.

30 D. nae het graf, want daer sal de mensche lange blyven.

31 D. die luyden, die de verstorvene ten grave bestellen, beschreyen, ende beklagen, daer toe men luyden pleecht te hueren. Siet d’aenteeck. Ierem. 9. op vers 17.

6

³² Eer dan de silveren coorde ontketent worde, ende ³³ de guldene schale in stucken gestooten worde, ende ³⁴ de kruycke aen de sprinck-ader gebroken worde, ende ³⁵ het radt aen den bornput in stucken gestooten worde:

32 D. eer het merch ofte pit in den rugge-strang los worde. Dit merch is wit als silver, ende ’t gaet van de hersenen af langst den rugge-strang, als een zeel of touwe. Andre verstaen hier door de silveren koorde, de puls-aderen. And. wech-gedaen. And. geketent, ofte, gebonden. Dat is, verdroocht, verstijft.

33 D. dat dunne huyfken, velleken, daer de hersenen in liggen, ofte ’t welck goutverwich is. Andre verstaen hier door de guldene schale, het beckeneel daer de hersenen in besloten liggen. Het welcke mede door den doot vergaet, ende als gebroken wort.

34 D. de voornaemste bloet-ader aen den lever.

35 D. de longe, die door hare geduerige beweginge den adem dan van sich stoott, ende dan wederom tot haer treckt, gelijck het rat aen eenen water-put nu den emmer tot sich optreckt, dan van sich in den put neder laett.

7

^a Ende dat ³⁶ het stof wederom tot aerde keere, als het geweest is: ende ³⁷ de geest weder ³⁸ tot Godt keere, ^{b 39} die hem gegeven heeft.

a Gen. 3.19.

36 D. het lichaem, ’t welck in den beginne van aerde genomen ende gemaeckt is. Gen. 3.19. Siet Iob 7. vers 5.

37 D. de ziele. Siet Num. 16.22. ende 27.16.

38 T.w. in den hemel, verstaende dat Salomo hier het volck Godes alleen aen spreeckt. Sommige verstaen het van de zielen, soo wel der ongeloovigen als der geloovigen, die beyde van Godt als richter, terstont als de mensche sterft, gewesen worden elck aen hare plaetse, der geloovigen ten hemel, der ongeloovigen ter hellen. Vergel. Luce 16.22.

b Genes. c. 2. op vers 7. Num. 16.22.

39 Siet Genes. 2.7.

8

^{c 40} Ydelheyt der ydelheden, seyt de Prediker: ’t is al ydelheyt.

c Eccles. 1.2. Psal. 62.9. ende 144.4.

40 Siet bov. 1.2.

9

Ende voorts, dewijle de Prediker wijs geweest is, ⁴¹ so leerde hy het volck noch ⁴² wetenschap, ende ⁴³ merckte op, ende ⁴⁴ ondersocht, ⁴⁵ hy stelde vele ^d spreucken in orden.

41 Na dat hy bekeert was so bekeerde ende leerde hy oock andre.

42 D. goede leeringen.

43 And. hy heeft gewegen. T.w. met de schale der wijsheyt.

44 And. examineerde.

45 Salomo heeft vele spreucken gesproken, 1.Reg. 4.32. waer van alleen het Boeck Proverbiorum, ofte der Spreucken, ende dit Boeck Cohelet, tot ons gekomen is: Ende verstaet hier onder den name van Spreucken, deftige, wijse sententien, handelende van het leven ende seden der menschen, ende van den loop der werelt. Siet de aenteeck. 1.Reg. 4. op vers 32.

d 1.Reg. 4.32.

10

De Prediker socht aengename ⁴⁶ woorden uyt te vinden: ende het geschrevene is ⁴⁷ recht, woorden der waerheyt.

46 Of, saken.

47 Of, rechtmatich: Dat is, soodanich, op het welcke niemant met reden te spreken en hadde.

11

⁴⁸ De woorden der wijsen zijn gelijck

48 Hy wil seggen, dat, gelijck de ossen tot het ploegen, met het steken van prickelen of scherpe pinnen worden voort gedreven, dat oock alsoo de menschen door scherpe ende eernstachtige vermaningen moeten aengeporret worden tot vroomicheyt ende Godtsalicheyt, ende tot afkeer van de wereltsche ydelheyt.

[fol. 22v]

prickelen, ende gelijck nagelen, diep ⁴⁹ ingeslagen [van] de meesters der ⁵⁰ versamelingen, ⁵¹ [die] gegeven zijn ⁵² van den eenigen Herder.

49 Hebr. ingeplant.

50 Ofte, der gemeynte, D. van de leeraers der Gemeynte.

51 Die, of welcke, T.w. woorden der wijsen, of, die, Te weten, nagelen.

52 Hebr. van eenen herder, Te weten, van Godt, die sijnes volcks Herder ende Hoeder is, Psal. 23. ende die sijne Propheten ende dienaren uytsendende, de selve met sijnen Geest verlicht ende bekrachticht. Siet Ioh. 10.11. 1.Petr. 1.11. ende cap. 5. vers 4. And. van den eersten herder.

12

Ende wat boven ⁵³ de selve is, mijn Sone, weest gewaerschouwt: ⁵⁴ van vele Boecken te maken, en is geen eynde; ende ⁵⁵ veel lesens ⁵⁶ is vermoeyinge ⁵⁷ des vleesches.

53 T.w. de woorden der wijsen ende des eenigen Herders. And. voorts mijn sone, weest hier uyt vermaent, ofte, gewaerschout. Hebr. eygentl. weest verlicht. T.w. uyt de spreucken, die in dit Boeck staen, ende insonderheyt oock in het Boeck mijner spreucken, ende andre Boecken meer: Ghy hebt hier genoech aen, bewaert dit maer wel, ende wacht u van aen te nemen ’t gene dat de Philosophen, ofte werelt-wijse geschreven hebben van ’t opperste goet ende gelucksalicheyt der menschen, want dese en zijn van den Geest Godes niet geregeert geweest, daerom zijn sy wijt van den rechten wech afgetreden.

54 Te weten, gelijck de werelt-wijse Philosophen gedaen hebben.

55 Of, Te veel lesens. And. te veel studeren.

56 D. het maeckt het hooft ende de hersenen moede.

57 D. des menschen.

13

Van ⁵⁸ alles dat gehoort is, is ⁵⁹ het eynde van de sake: ^e Vreest ⁶⁰ Godt, ende houdt sijne geboden; want ⁶¹ dit [betaemt] alle menschen.

58 D. Al ’tgene daer toe dese mijne predicatie gericht is, aengaende het opperste goet.

59 D. het besluyt, ofte somme.

e Deut. 6.2. ende 10.12. Prov. 3.7.

60 Vreest Godt, door den welcken alleen ghy het hoochste goet ende salicheyt kont vercrijgen, Maer niet door eenich aerdsch ofte verganckelick dinck.

61 And. want dit is het gantsche [werck] of, ampt des menschen. D. daer behoorde hy sijn gantsch werck van te maken: dit is het principaelste eynde van des menschen leven: of, dit is ’t geheele des menschen. D. de volkomene gelucksalicheyt: of, hier in bestaet sijn welvaren ende salicheyt. And. des geheelen menschen.

14

^f Want Godt sal ⁶² yeder werck ⁶³ in ’t gerichte brengen, met al dat verborgen is, ’t zy goet, of, ’t zy quaet.

f 1.Cor. 4.5. ende 2.Cor. 5.10.

62 Of, alle daet, D. alle daden ende wercken der menschen.

63 Want ten jongsten dage sal Godt selfs de verborgene gedachten oordeelen, Rom. c. 3. vers 16. Hebr. 1.34.

Eynde des Boecks Ecclesiastes, of, Prediker.