Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxviij. Capittel.

Quade ende goede conscientie, vers 1. veranderinge, ende lanck leven der Regenten, 2. Wreetheyt des eenen armen over den anderen, 3. godtloose prijsen, ende hen tegen te staen, 4. recht verstant, 5. arme ende rijcke, 6, 11. goede ende quade sonen, 7. woecker, 8. gebedt der godtloosen, 9. verleydinge, 10. eygen wijsheyt, goede ende quade regeringe, 12, 15, 16, 28. bekentenisse van sonden, 13. vreese Godts, ende verhardinge, 14. dootslager, 17. oprechten ende verkeerden wandel, 18. vlyticheyt ende luyheyt, 19. rijckdom, 20, 22. Richter-ampt, 21. bestraffen ende vleyen, 23. ouders te berooven, 24. stoutheyt, ende vertrouwen op Godt, 25. eygen-vertrouwen, ende wijsheyt, 26. aelmoessen, ende onbarmherticheyt, 27.

1

^a DE godtloose vlieden, daer geen vervolger en is: maer elck rechtveerdige ¹ is moedich, als een ² jonge leeuw.

a Levit. 26.36. Deut. 28.28. Iesa. 57.21.

1 T.w. door het vast vertrouwen, datse op den Heere stellen. And. de rechtveerdige zijn als een jonge leeuw, [die] moedich is. Hebr. vertrouwt.

2 Die ordinaerlick moediger, ende onbevreesder is dan een leeuwen wulp, ofte oudachtich leeuw. Vergel. bov. 19. de aenteeck. op vers 12.

2

Om de overtredinge ³ des lants ⁴ zijn des selven Vorsten vele: maer om verstandige [ende] wetende menschen sal insgelijcks ⁵ verlenginge wesen.

3 D. der inwoonderen des lants.

4 T.w. om dat de eene haest sijne naturelicke doot sterft, de andere vermoort, ende uytgeroeyt wort. siet exempelen. 1.Reg. cap. 16. ende 2.Reg c. 24, etc. Hier door komen groote veranderingen in een lant, dewelcke den inwoonderen seer sorgelick, ende schadelick zijn.

5 T.w. van het leven eens goeden Regents, ende van de goede regeringe.

3

Een ⁶ arm man, die de geringe verdruckt, is ⁷ een wech-vagende regen, so datter geen broot en zy.

6 Dese wort hier voornemelick genaemt, om dat hy meer dan de rijcke behoorde medelijden te hebben met de arme, als welcker elende hy mede gevoelt, ende om dat de arme het goet, datse den armen ontnomen hebben, niet en konnen, gelijck wel de rijcke, wedergeven, ja oock om datse behoeftiger zijnde, met weynich verongelijckens dickwijls niet te vreden en zijn.

7 Verst. dit van eenen regen, die door sijne grootte ende geduericheyt eenen vloet maeckt, waer door het koorn met andere granen ende vruchten worden nedergeslagen, uytgeroeyt, ende wechgesleept: so datter op het velt geen voorraet van broot, ende andere leeftocht overgelaten en wort.

4

Die de wet verlaten, prijsen den godtloosen: maer die de wet bewaren, ⁸ mengen sich [in strijt] tegens ⁹ hen.

8 T.w. met de bestraffinge van hare godtloosheyt door woorden, ende goede wandelinge, ende andersins, nae dat hare beroepinge uytwijst.

9 T.w. die de wet verlaten.

5

De ¹⁰ quade lieden en verstaen het ¹¹ recht niet: maer die den ¹² HEERE soecken, verstaen ¹³ alles.

10 Hebr. de mannen, ofte, liedens des quaets. D. die het quaet toegedaen zijn, ende het selve bedrijven. siet Iob 11. op vers 11.

11 D. het gene sy schuldich zijn te gelooven, te doen, ende te laten.

12 Siet 2.Chron. 11. op vers 16.

13 T.w. dat hen ter salicheyt noodich is, rakende de saken des geloofs, ende des wandels.

6

^b De arme, ¹⁴ wandelende in sijne oprechtigheyt, is beter, dan die ¹⁵ verkeert is van ¹⁶ wegen, al is hy rijck.

b Prov. 19.1.

14 Vergel. bov. 2.7. ende d’aenteeck.

15 Vergel. bov. 2. op vers 15.

16 Het Hebr. woort beteeckent twee wegen. Het schijnt dat de H. Geest alsoo spreeckt, om dat de rechte wech, die in’t midden van twee uyterste gebreken gestelt is, van de onvroome verlaten wort, mits niet alleen tot het eene van de twee uyterste gebreken, maer oock dickwijls tot beyde af te wijcken. Men kan ’t oock alsoo verstaen, dat eenige onvroome sich alsoo gelaten, als ofse vroom waren, ende nochtans onvroomelick wandelen, ende handelen: het welcke twee wegen zijn: de eene is, sich met woorden, ende gebeerden te gelaten datmen niet en is: de andere, sich metter daet te betoonen, datmen in der waerheyt is. Ofte, twee wegen zijn, sich by de vroome te veynsen als ofmen oock vroom ware, ende by de boose sich te dragen, als die recht boos is, vergel. ond. vers 18.

7

^c Die de wet bewaert, is een verstandich soon: maer die ¹⁷ der vraten ¹⁸ metgeselle is, ¹⁹ beschaemt sijnen vader.

c Prov. 29.3.

17 Siet van dese oock Deut. 21.20. ende bov. 23.20, 21. ende verstaet onder deselve alle grove overtreders der wet.

18 D. voeder, ende onderhouder. Hebr. weyder. Vergel. bov. 13. op vers 20.

19 Siet bov. 10. op vers 5. onder den naem des vaders begrijpt oock de moeder. siet bov. 15.20.

8

Die sijn goet vermeerdert met ²⁰ woecker, ende met ²⁰ overwinste, ²¹ vergadert dat voor den genen, die sich des armen ontfermt.

20 Siet van dese 2 woorden, Levit. 25. op vers 36.

20 Siet van dese 2 woorden, Levit. 25. op vers 36.

21 T.w. door de heymelicke beschickinge der godtlicker voorsichticheyt, sonder dat hy daer op denckt.

9

Die sijn oore afwendt vande ²² wet te hooren, diens gebedt selfs sal ²³ een grouwel zijn.

22 T.w. Godts.

23 T.w. Gode. siet bov. 3. op vers 32. ende Vergel. bov. 15.8. ende 21.27.

10

Die de oprechte doet dwalen op eenen ²⁴ quaden wech, ^d sal selve in ²⁵ sijne gracht vallen: maer de vroome sullen het goede beerven.

24 Siet bov. 2. op vers 12.

d Prov. 26.27.

25 T.w. die hy voor den rechtsinnigen gemaeckt hadde. Siet bov. 26.27.

11

Een rijck man is wijs in sijne oogen: maer de arme die verstandich is, ²⁶ doorsoeckt hem.

26 D. let op hem (T.w. op den rijcken) siende meer op sijn doen, ende laten, dan op den luyster sijner rijckdommen, die noch wijsheyt, noch deugt en konnen geven.

12

^e Als de ²⁷ rechtveerdige ²⁸ opspringen van vreuchde, isser groote ²⁹ heerlickheyt: ^f maer als de godtloose opkomen, ³⁰ wort de mensche nauw gesocht.

e Prov. 11.10, 11.

27 Verst. insonderheyt de vroome Regeerders van landen, ende steden.

28 D. welvaren, geluckich zijn, floreren, ende bloeyen.

29 Ofte, cierlickheyt, D. goede, welgestelde order in kerckelicke, ende politijcke saken, trouwe bedieninge van alle ampten, met allerley segen des Heeren.

f Ond. vers 28.

30 T.w. om dat hy sich versteeckt, ende verbercht, uyt vreese van vervolch, ende verdruckinge, die de onvroome Regeerders aenrichten, bysonderlick tegen de rechtveerdige. Vergel. ond. vers 28.

13

Die sijne overtredingen bedeckt, en sal niet voorspoedich zijn: maer ^{g 31} diese bekent, ende laet, sal barmherticheyt verkrijgen.

g Psal. 32.3, 5. 1.Ioh. 1.9, 10.

31 T.w. voor den Heere, ofte oock voor de menschen, als de sake sulcks vereyscht.

14

Wel gelucksalich is de mensche, ³² die geduerichlick vreest: maer die sijn ³³ herte verhardt, sal in ’t quaet vallen.

32 D. die oprechtelick bekeert zijnde door ware eerbiedinge, die hy Godt toedraecht, hem vreest te vertoornen, ende voor oogen nemende de straffen, die den quaden bereydt zijn, sich in ootmoet, ende kinderlicke vreese, nae de geboden Godts aenstelt, om niet verloren te gaen.

33 D. sich gantsch moetwillich aenstelt, ende tot wederspannicheyt overgeeft. Vergel. Exod. 4. op vers 21. ende 8. op vers 15. ende 32. op vers 9. ende 2.Reg. 17. op vers 14.

15

De godtloose heerschende over een arm volck, is een brullende leeuw, ende beer, ³⁴ die gins, ende weer loopt.

34 T.w. van honger om eenen roof te krijgen: gelijck vanden duyvel wert geseyt, 1.Petri 5.8.

16

Een ³⁵ Vorst, die van alle verstant gebreck heeft, is oock ³⁶ veelvoudich in verdruckingen: [maer] ³⁷ die de giericheyt haet, sal ³⁸ de dagen verlengen.

35 Ofte, voorganger, ofte, Leydsman, ofte, Overste, die het volck voorgaet in’t ampt der regeringe. Siet Nehem. 11.11. ende d’aenteeck.

36 D. een groot onderdrucker, ofte doet veelderley overlast aen sijne onderdanen, ende is daerom oock self Godts straffe ende velerley onderdruckinge onderworpen.

37 Ofte, elck een, te weten, der Voorgangeren, die het vuyl gewin, ofte, de giericheyt haten.

38 T.w. sijns levens. D. een lanck leven hebben door de middelen daer toe van Godt verordineert. Vergel. bov. 3. op vers 2.

17

Een mensche ³⁹ gedruckt om het ⁴⁰ bloet eener ⁴¹ ziele, ⁴² sal nae den kuyl ⁴³ toe vlieden; ⁴⁴ men en ondersteune hem niet.

39 D. vervolcht van de bloetwreker, ende beanxt van sijne conscientie. And. die gewelt heeft gedaen aen het bloet eener ziele. T.w. dat hy moetwillens, ende ten onrechte vergoten heeft.

40 D. den dootslach. siet Genes. 37. op vers 26.

41 D. eens menschen. Siet Gen. 12. op vers 5.

42 D. nae het verderf, ofte nae sijnen onderganck. Alsoo is het woort kuyl genomen Psal. 7.16. ende 28.1. ende 30.4. ende 40.3.

43 T.w. uyt vreese der godtlicker wrake, so dat hy herwaert, ende derwaert de vlucht nemende, onvoorsiens in eenich verderf vallen sal.

44 And. laet niemant hem vast houden. T.w. op dat hy in den kuyl immers gerake, daer in hy moet wesen. D. niemand soecke hem te verlossen, ofte te verbergen, ofte op eenige andere maniere van de straffe vry te maken.

18

Die ⁴⁵ oprecht wandelt, sal behouden worden: maer ⁴⁶ die sich verkeerdelick draecht in ⁴⁷ twee wegen, sal ⁴⁸ in den eenen vallen.

45 Siet bov. 2. op vers 7.

46 Siet bov. 2. op vers 15. ende bov. vers 6.

47 Siet bov. op vers 6.

48 D. sal in eenen van beyden verloren gaen, te weten, ’t zy dat hy hem by de vroome voecht in sijnen uyterlicken wandel, om de selve gelijck te schijnen, ofte door eenigen schijn sich vergeselschapt by de quade, om van hare profijten te genieten.

19

Die sijn lant bouwt, sal met broot versadicht worden: maer ⁴⁹ die ydele [menschen] volcht, sal met armoede ⁵⁰ versadicht worden.

49 Siet bov. 12. op vers 11.

50 Siet Iob 7. op vers 4.

20

Een ⁵¹ gantsch getrouw man sal ⁵² veelvoudich zijn in segeningen: ^h maer die haestich is om rijck te worden, en sal ⁵³ niet onschuldich wesen.

51 Hebr. een man van waerheden, ofte, van trouwheden. siet bov. 11. op vers 17. Verstaet eenen, die waerachtich, oprecht, ende trouw in sijnen handel is.

52 D. sal seer gesegent worden. Godt sal hem goet doen, ende de vroome sullen hem goet toewenschen.

h Prov. 13.11. ende 20.21. ende 23.4.

53 D. niet sonder nadencken van ongerechtige handelingen, misbruycken, ende sonden; ende daerom oock niet onstrafbaer gehouden worden.

21

ⁱ De ⁵⁴ aengesichten te kennen, en is ⁵⁵ niet goet: want een man sal ⁵⁶ om een stuck broots overtreden.

i Prov. 18.5. ende 24.23.

54 Siet Deut. 1.17. ende d’aent. dit is even soo veel, als de aengesichten, ofte, persoonen aen te nemen. Levit. 19.15. Siet oock aldaer d’aenteeck.

55 D. gantsch quaet. siet bov. 17. op vers 26.

56 De sin is, indienmen de persoonen in’t gerichte mochte aensien, de menschem en souden gantsch geen werck van overtredingen maken: om een stuck broots, (alsoomen seyt) ja om niet met allen soudemen groote schelmerye bedrijven.

[fol. 15r]

22

Die ⁵⁷ sich haestet nae goet, is ⁵⁸ een man van eene boose ooge: maer hy en weet niet ⁵⁹ dat het gebreck hem overkomen sal.

57 Verst. eene verhaestinge, die met groote beroeringe, ende bekommeringe des geestes vereenigt is: gelijck oock het Hebr. woort voor beroert worden, overgeset wort, 2.Sam. 4.1. inde aenteeck. Iob cap. 4.5. ende 21.6. ende 23.15.

58 D. die eene boose ooge heeft. Verst. een nijdich, stuer, ende gierich mensche. siet Deut. 15. op vers 9. ende bov. 23. op vers 6.

59 T.w. soo wel van Godt, dien hy vergramt door sijne giericheyt, ende wreetheyt, als vande menschen, die hy daermede beschadicht.

23

Die eenen mensche ⁶⁰ bestraft, sal ⁶¹ achter na gunste vinden; meer dan die ⁶² met de tonge vleyt.

60 T.w. met woorden. Siet bov. 15. op vers 31.

61 T.w. als hy die bestraft is geweest, bevinden, ende bemercken sal, dat de bestraffinge hem goet gedaen heeft. And. my navolgende.

62 Vergel. bov. 2.16. ende de aenteeck. op het woort vleyen.

24

Die sijnen vader, ofte sijne moeder berooft, ende seyt, ⁶³ ’Ten is geene overtredinge; die is ⁶⁴ des verdervenden mans geselle.

63 Als of hy seyde: ’Ten is geene dieverije, die Godt in sijne wet verbiedt, overmits het goet my na haren doot toekomt.

64 Ofte, den verdervenden man; ofte, des mans der verdervinge, D. ofte des moordenaers, om dat hy sijnen vader, ofte moeder, ofte beyden, de middelen beneemt, daermede sy haer leven moeten onderhouden, ofte des verquisters, ende doorbrengers, vanden welcken siet bov. 18.9. van het woort verderven. Siet Iudic. 20. op vers 21.

25

^k Die ⁶⁵ grootmoedich is, verweckt gekijf: maer die op den HEERE vertrouwt, ⁶⁶ sal vet worden.

k Prov. 13.10. ende 15.18. ende 29.22.

65 Hebr. breet, ofte, wijt van ziele.

66 D. rijck, ende welvarende aen lijf, ende ziele. T.w. overmits hy nederich zijnde, ende sich op Godt alleen verlatende, niet anders dan in vrede met sijnen naesten soeckt te leven.

26

Die ⁶⁷ op sijn herte vertrouwt, die is een sot: maer die ⁶⁸ in wijsheyt wandelt, die sal ontkomen.

67 D. die op sijnen eygenen sin staet, ende sijn eygen goetduncken alleen volcht.

68 D. nae de leere, die de rechte wijsheyt is, ons in Godts woort voorgeschreven, ende nae den raet der gener, die de selve volgen.

27

^l Die den armen geeft, en sal geen gebreck hebben: maer die sijne ⁶⁹ oogen verbercht, ⁷⁰ sal veel vervloeckt worden.

l Deut. 15.7, 8, 10. Prov. 19.17. ende 22.9.

69 T.w. vanden armen, door onbarmherticheyt, ende giericheyt.

70 Hebr. sal veelvoudich zijn van vervloeckingen, D. sal seer vervloeckt worden: alsoo bov. vers 20. Veelvoudich in segeningen, voor de gene, die seer gesegent wort.

28

^m Als de godtloose opkomen, ⁷¹ verbercht sich de mensche: maer als sy omkomen, vermenichvuldigen de rechtveerdige.

m Bov. vers 12.

71 Vergel. boven de laetste aenteeck. op vers 12.