Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxvij. Capittel.

Vermetelheyt, vers 1. eygen lof, 2. toorn der sotten, 3. nijdicheyt, 4. getrouwe bestraffingen, ende geveynsde liefde, 5, 6, 14. satheyt ende honger, 7. lichtveerdige veranderinge sijns staets ofte beroeps, 8. trouwe vrienden ende gebueren, 9, 10. wijsheyt ende slechtigheyt, 11, 12. borchtocht, 13. kijfachtig wijf, 15, 16. Scherpsinnige t’samen-sprekingen, 17. trouwe knechten, 18. de herten der menschen tegen malcanderen, 19. onversaedlickheyt der oogen, 20. beproevinge door lof, 21. hartneckige dwase, 22. kloecke huys houdinge, 23, 25, 26, 27. tijtlick goet, 24.

1

^a EN beroemt u niet over den dach van morgen: want ghy en weet niet wat ¹ de dach sal ² baren.

a Iac. 4.13, 14.

1 T.w. niet alleen de dach van morgen, maer oock niet van alle toekomende: gelijck selfs niet het overige vanden huydigen dach.

2 D. te voorschijne brengen, waer door het gene, het welcke ghy in’t toekomende voorneemt, ofte wacht, soude mogen verhindert worden. Verg. Iac. 4.13, 14, etc.

2

Laet u eenen vreemden prijsen, ende niet uwen mont: eenen onbekenden, ende niet uwe lippen.

3

Een steen is swaer, ende het zant gewichtich: maer de toornicheyt des dwasen is ³ swaerder dan die beyde.

3 D. onverdragelicker; T.w. niet alleen om datse onbillick, ende onrechtveerdich is, maer oock onmatich, ongetoomt, ende met wreetheyt vereenicht. siet het volgende vers Hebr. daer is swaerte van een steen, ende gewichte van het zant.

4

Grimmicheyt, ende ⁴ overloopinge van toorn is ⁵ wreetheyt: ⁶ maer wie sal voor nijdicheyt bestaen?

4 T.w. als de mensche met sijne onstuymige, ende woedende affecten, niet anders dan eenen vloet, sich geweldelick uytstort.

5 D. brengt wreede daden ende wercken voort.

6 De sin is, dat nijdicheyt erger is dan toorn, ende grimmicheyt, om datse dieper in’t herte is, ende eene verhardinge der boosheyt daermede vermengt is.

5

Openbare bestraffinge is ⁸ beter dan ⁹ verborgene liefde.

8 D. profijtelicker, ende meer te begeeren.

9 T.w. waer door yemant sijnen naesten wel gunstich is, ende alle goet toewenscht, maer evenwel hem, alst noodich is, niet en bestraft, om alsoo sijne trouwe liefde te bewijsen.

6

De ¹⁰ wonden des lief-hebbers zijn ¹¹ getrouwe; maer de ¹² cussingen des haters ¹³ zijn af te bidden.

10 D. berispingen, die met eernstige, ende harde woorden gedaen zijnde, als eene wonde in de ziele geven.

11 D. sy komen voort uyt eene trouwe, ende gestadige liefde, ende dienen tot het welvaren, ende de behoudenisse des genen, diese krijcht. Vergel. Psal. 141.5.

12 Verst. allerley geveynst bewijs van liefde.

13 D. men moet door vyerige, ende gedurige gebeden van Godt begeeren, dat hy ons die niet en late bejegenen, soo wel om datse ons schadelick souden zijn, als om datse uyt een valsch herte voortkomen. And. veelvoudich.

7

Eene versade ¹⁴ ziele, ¹⁵ vertreedt ¹⁶ het honich-seem: maer eene hongerige ziele is alle bitter, soet.

14 D. een mensche, ofte persoon. Alsoo in’t volgende. Siet Genes. 12.5. ende de aenteeck. Ofte verstaet den lust, die de mensche tot de spijse heeft. als Ezech. 7. vers 19. Siet d’aent.

15 D. veracht, heeft een aftreck, afkeer, ende de walge daer van.

16 Verstaet onder desen naem alle aengename, leckere, ende delicate spijse. Vergel. bov. 24. op vers 13.

8

Gelijck een vogel ¹⁷ is, die uyt sijnen nest omdoolt: alsoo is een man, ¹⁸ die omdoolt uyt sijne plaetse.

17 T.w. veel perijckels onderworpen, ende in geduerige onruste, tot dat hy een nieuw nest heeft, het welck hy dickwijls qualick maken, ofte bekomen kan.

18 T.w. lichtveerdelick, sonder noot, ende wettelicke beroepinge.

9

¹⁹ Olye, ende reuckwerck verblijdt het herte: alsoo is de ²⁰ soeticheyt van yemants vrient, ²¹ van wegen den raet der ziele.

19 Vergel. bov. 21. op vers 17.

20 D. sijne vriendelickheyt, behulpsaemheyt, ende lieflicke aensprake.

21 D. uyt oorsake van den goeden raet dien hy hem geeft voor sijne ziele, ofte die uyt het goet herte des vrients voortkomt. And. meer dan den raet sijner eygener ziele.

10

^b En verlaet uwen vrient, nochte den vrient uwes vaders niet; ende en ²² gaet ten huyse uwes ²³ broeders niet op den dach uwes tegenspoets: beter is een gebuer die nae by is, dan een broeder, die verre is.

b Prov. 17.17. ende 18.24.

22 De reden is, om dat een vrient altijts lief heeft, bov. 17. vers 17. ende bysonder in den noot: maer tusschen de broeders is dickwils oneenicheyt. bov. 18.19. voornemelick in tegenspoet, bov. 19.7. daerom heeft een vrient veelmaels vaster liefde dan een broeder, bov. 18.24. Sommige verstaen het alsoo, datmen een getrouwe nabuer moet in weerden houden, om dat hy nae by is, daer een broeder verre van der hant kan zijn, ende niet soo gereet om te helpen.

23 D. uwes bloetvrients. Siet Gen. c. 24. op vers 27.

11

Zijt wijs, mijn sone, ende verblijdt mijn herte; op dat ick mijnen ²⁴ smader ²⁵ wat te antwoorden hebbe.

24 Verstaet onder dit woort alle de gene, die den Ouders, Meesters, ofte Leeraers plegen te verwijten, dat hare kinderen, ofte school-jongeren, etc. niet wel en zijn onderwesen, ofte sich niet wel en dragen.

25 Hebr. een woort.

12

^{c 26} De cloecksinnige siet het quaet, [ende] verbercht sich: de slechte gaen henen door, [ende] worden gestraft.

c Prov. 22.3.

26 Siet de verklaringe van dit vers, bov. 22. op vers 3.

13

^{d 27} Als [yemandt voor] eenen vreemden borge geworden is, neemt zijn kleet: ende pandt hem voor eene onbekende [vrouwe].

d Prov. 6.1, 2. ende 11.15. ende 17.18. ende 20.16.

27 Siet de verklaringe van dit vers, bov. 20. op vers 16.

14

Die sijnen vrient ²⁸ segent met ²⁹ luyder stemme, sich ’s morgens vroech opmakende; ³⁰ ’t sal ³¹ hem tot eenen ³² vloeck gerekent worden.

28 D. groet, hem wenschende Godes segen, ende alle goet. Siet Genes. 31. op vers 55.

29 Hebr. groote. D. onmatelick, onhebbelick, ende ontijdichlick, gelijck de flatteerders plegen te doen.

30 T.w. sulcke segeninge, ofte groetenisse.

31 T.w. die soo ontijdelick met openbare pluymstrijckinge, om soo yet van sijnen vrient te krijgen, sijne segeninge, ofte groetenisse gedaen heeft.

32 T.w. van Godt, die de vleyinge haet: Ofte, vanden gesegenden vrient, die den vleyer niet gunstich wesen en sal, maer veel eer een quaet nadencken van hem hebben sal.

15

^e Eene geduerige druypinge ten dage des slach-regens; ende ³³ eene kijfachtige huysvrouwe ³⁴ zijn even gelijck.

e Prov. 19.13.

33 Hebr. eene huysvrouwe der kijgavien, ofte, geschillen, D. die tot gekijf, ende geschil genegen, ofte kijfachtich is.

34 D. t’samen te gelijcken. Men kan oock het vers aldus vertalen, met eene geduerige druypinge ten dage, etc. is eene kijfachtige huysvrouwe te gelijcken. Siet breeder verklaringe hier van, bov. 19. op vers 13.

16

Elck een ³⁵ diese verbercht, soude den wint verbergen, ende ³⁶ de olye ³⁷ sijner rechter hant, ³⁸ [die] roept.

35 T.w. de kijfachtige vrouwe. De sin is, so yemant haer verbergen, D. bedwingen konde, hy soude den wint wel verbergen, ende vast sluyten. Hy wil seggen, dat noch het eene, noch ’t andere, niet doenelick en is.

36 Verst. de olye, die sulcke groote reucke van haer geeft, dewelcke niet en kan voor de menschen verborgen blijven, alsse voor hare neusen komt.

37 D. daermede hy sijne rechterhant bestreken heeft. Dese wort hier bysonderlick vermelt, om dat in allen handel, ende bedrijf der menschen, die eerst ten voorschijne komt, waer uyt dan de reucke der bestrekener olye kan gevaet worden.

38 D. haer selven meldt, ofte bekent maeckt door hare reucke, de welcke gelijkckse niet en kan ingehouden, ende verborgen worden, alsoo oock niet het gekijf van eene quade vrouwe.

17

Yser scherpt men met yser: alsoo scherpt een man het ³⁹ aengesichte sijnes naesten.

39 Verst. het gelaet, ofte wesen des aenschijns, tot droefheyt, vreese, toorn, etc. gestelt zijnde, het welcke een ander, nae gelegentheyt der sake, door t’samensprekinge opweckt, als hy met goet onderwijs, troost, ende raet het herte nae behooren stiert, ende sterckt. And. aldus: yser verblijdt (D. maeckt blinckende) het yser, alsoo verblijdt een man het aengesicht sijns naesten.

18

Die ⁴⁰ den vijge-boom bewaert, sal sijne vrucht eten: ende die sijnen heere waer neemt, sal ⁴¹ ge-eert worden.

40 Verst. hier mede allen vroomen, ende trouwen dienst, dien de knechten haren Heeren schuldich zijn.

41 D. sal vergeldinge, ende weldaet ontfangen. Vergel. bov. 13. op vers 18.

19

⁴² Gelijck [in’t] water het aengesichte is tegen het aengesichte: alsoo is des menschen herte tegen den mensche.

42 D. gelijck de gedaente van een mensche, die in’t water siet, haer daer in eenichsins vertoont, doch niet volkomelick; alsoo maeckt het herte des menschen sich anderen wel ten deele kenbaer door sijne woorden, gebeerden, ende wercken, doch niet alsoo, datmen sekerlick daer van kan oordeelen. Ierem. 17.9. 1.Cor. 2.11. Dit vers kan oock aldus vertaelt worden: de aengesichten zijn tot de aengesichten. Dat is, de menschen in hare uytterlicke gestaltenisse met andere menschen vergeleken, zijn gelijk wateren. T.w. die malkanderen seer gelijck zijn, hoewelse in koleur, dickte, smaeck, etc. verschillen: alsoo is het herte des menschen tot den mensche. D. alsoo is de mensche inwendelick met sijnen naesten te gelijcken, overmits sy alle van verdorvene nature zijn, ende gelijcke swackheden onderworpen. Sommige nemen ’t alsoo, dat gelijk het aengesicht des menschen sich vertoont in’t water, alsoo is den eenen vrient tegen den anderen.

20

⁴³ De helle, ende het verderf en worden ⁴⁴ niet versadiget: alsoo en worden ^{f 45} de oogen des menschen niet versadiget.

43 And. het graf. Siet Iob 26.6. ende Vergel. bov. 15.11.

44 T.w. om dat al wat daer in komt, verslonden wort, ende verlooren gaet.

f Eccles. 1.8.

45 D. de begeerten, die door de oogen in’t herte des menschen comen.

[fol. 14v]

21

⁴⁶ De smelt-kroes is voor het silver, ende den oven voor het gout: also is een man nae sijnen lof ⁴⁷ [te proeven].

46 Siet bov. 17. op vers 3.

47 D. het geruchte dat van hem gaet ende gestroyt wort, rakende sijne woorden, ende wercken: want alsmen merckt, hoe hy dat geruchte neemt, so wort hy daer uyt geoordeelt hoedanich hy is.

22

⁴⁸ Al stiet ghy den dwaes in een mortier met een stamper in’t midden van het gestooten graen; sijne dwaesheyt en soude van hem niet afwijcken.

48 Dit is eene overtollige maniere van spreken, te kennen gevende, dat eenige dwase soo hartneckelick by hare dwaesheyt blijven, datse door geene middelen daer van en konnen afgebracht worden.

23

⁴⁹ Zijt neerstich, om ⁵⁰ het aengesichte uwer schapen te kennen: ⁵¹ set u herte op de cudden.

49 Hebr. kennende sult ghy kennen. Het woort kennen is hier genomen voor besorgen, ende waernemen. Siet Genes. 18. op vers 19.

50 D. staet, ende gelegentheyt. Dit woort schijnt mede te brengen, dat een huysvader selve moet bywijlen nae sijne kudde sien, ende alle de sorge op andere alleen niet laten staen.

51 De sin is, dat elck een neerstelick letten moet op de winninge, bewaringe, ende regeringe van sijn goet; ’twelck in oude tijden veel bestont in vee, ende beesten. Vergel. de maniere van spreken met Iob 1.8. ende d’aenteeck.

24

Want den schat en is niet tot in eeuwicheyt: ofte sal ⁵² de croone van geslachte tot geslachte zijn?

52 D. de hoocheyt, staet, ende heerlickheyt, die den rijckdom plegen te vergeselschappen. Hy wil seggen: Gantsch niet. ’Tis eene vrage, die sterckelick loochent.

25

Als het gras sich openbaert, ende de gras-scheuten gesien worden, ⁵³ laet de kruyden der bergen versamelt worden.

53 T.w. tot voorraet van voeder voor u vee.

26

De ⁵⁴ lammeren sullen ^g zijn tot uwe kleedinge; ende de bocken ⁵⁵ de prijs des velts.

54 T.w. hare vellen, ende wolle.

g 1.Tim. 6.8.

55 D. om eenen acker, ofte weyde, ofte andere nootdurft daermede te koopen, of te betalen.

27

Daer toe sult ghy genoechsaemheyt van geyten melck [hebben] tot uwe ⁵⁶ spijse, tot spijse van u ⁵⁷ huys, ende ⁵⁸ leeftocht uwer maechden.

56 Hebr. broot. alsoo in’t volgende. Siet Genes. 3. op vers 19.

57 D. huysgesin. Siet Genes. 7. op vers 1.

58 Hebr. leven, D. al wat tot de onderhoudinge deses levens noodich is.