Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxv. Capittel.

Godts eere, ende raet, vers 2. item, der Coningen eere, diepsinnicheyt, ampt, ende ommeganck met hen, 2, 3, 4, 5, 6, 7. pleyten, 8, 9, 10. wel te passe spreken ende bestraffen, 11, 12. valschen roem van weldadicheyt, 14. lanckmoedicheyt, sachte tonge, 15. honich eten, ofte rechte maticheyt in’t lichaemlicke ende geestlicke, 16, 17. ommeganck met vrienden, 17. valsch getuyge, 18. trouwloose, 19. treuringe, 20. weldadicheyt aen haters, 21, 22. huychelende tonge, 23. kijfachtige vrouwe, 24. goede tijdinge, 25. slappicheyt der vroomen tegen godtloose, 26. haestigen toorn, 28.

1

DIt zijn oock Salomons spreucken, die ¹ de mannen Hizkia des Conincks van Iuda ² uytgeschreven hebben.

1 Verst. wijse, ofte propheten, die geleeft hebben ten tijde des Conincx Hizkie, ende die hy dit werck gelast heeft, het welcke sy door ingevinge des Heyligen Geests volbracht hebben.

2 Dit meyntmen geschiet te zijn, als de Coninck Hizkia den kerckelicken, ende den burgerlicken staet sijns rijcks in order stelde: want Salomo hadde 3000 Spreucken gesproken. 1.Reg. cap. 4.32.

2

³ Het is Godts eere eene ^{a 4} sake te verbergen; maer de eere der Coningen eene ⁵ sake te doorgronden.`

3 D. het dient tot Godes eere.

a Rom. 11.33.

4 T.w. van het gene, dat hy by hem selven besluyt, ende te sijner tijt uytvoert, ’t welck dickwijls voor aller redelicken creaturen verstant onbegrijpelick is, ende dat wy niet en moeten curieuselick ondersoecken, maer ootmoedelick aenbidden; waer mede hy vereert wort. Vergel. Deut. 29.29. Rom. 11.33.

5 T.w. die hare regeringe aengaet, ende daer van sy kennisse, ende verstant moeten hebben, op datse haren onderdanen goet recht doen, ende hare regeringe wijselick aenleggen mogen.

3

Aen de hoochte des hemels, ende aen de diepte der aerde, ende [aen] het herte der Coningen, en is ⁶ geene doorgrondinge.

6 T.w. die by geene menschen volkomelick geschieden kan, ende maer stucxwijse by velen, ende by den meesten deel gantsch geene.

4

⁷ Doet het schuym van het silver wech; ende daer sal een vat voor den smelter uyt komen:

7 Gelijck het silver gereynicht van schuym, ende droessem, een bequame masse wert, daer den silver-smit een schoon stuck wercks van maeckt: alsoo een Coninck, het schuym van boeven, ende onrechtveerdige menschen van hem weerende, maect sijn hof eerlick, ende sijn rijcke wort bevestigt.

5

^b Doet den godtloosen wech van het aengesichte des Conincx: ende ^c sijn throon sal door gerechticheyt bevesticht worden.

b Prov. 20.8.

c Prov. 20.28.

6

⁸ Praelt niet voor het aengesichte des Conincks: ende ⁹ en staet niet in de plaetse der Grooten.

8 Ofte, en stelt u niet heerlick, of, grootsch, T.w. in woorden, ofte gelaet, ofte kleedingen, ofte op eenige andere wijse.

9 T.w. dewijle ghy van het getal der Grooten niet en zijt. Verstaet door de Groote, die groot zijn door hare afkomste, staet, officie, gaven, weerdicheyt. Siet 2.Reg. 10. op vers 6.

7

Want het is beter, datmen tot u segge: ^{d 10} Comt hier boven aen; dan datmen u vernedere voor het aengesichte eens ¹¹ Princen, ¹² dien uwe oogen gesien hebben.

d Luce 14.7, 8,9, etc.

10 Vergel. Luce 14.10.

11 Siet van het Hebr. woort Iob 12. op vers 21.

12 D. by wien ghy u the nae gevoecht hebt, om hem met al te groote vryheyt in’t aengesicht te sien. And. dat het uwe oogen sien. D. dat ghy ’t voor uwen oogen moet sien, sonder het selve te konnen keeren.

8

^e En vaert niet ¹³ haestelick voort om te twisten: op dat ghy misschien in’t laetste ¹⁴ daer van niet ¹⁵ wat en doet, als ¹⁶ uwen naesten u soude mogen ¹⁷ beschaemt hebben.

e Prov. 18.17.

13 D. lichtveerdelick, onbedachtelick

14 T.w. van haestelick tot twistingen, ende pleytingen te komen.

15 T.w. dat onredelick, ende strafbaer soude wesen, als met kijven, vechten, quetsen, ende dooden.

16 T.w. die tegen u twist, ofte pleyt.

17 T.w. mits u door het recht te verwinnen, ende te bewijsen, dat ghy hem met onrecht, ende valscheyt hebt beklaecht.

9

¹⁸ Twist uwe twist-sake met uwen naesten: maer ¹⁹ en openbaert het heymelicke eens anderen niet:

18 D. indien ghy geschil hebt met uwen naesten, poocht dat eerst af te doen tusschen u beyden, ende en verhaest u niet, om dat voor den Richter te brengen.

19 D. draecht u soo beleeft in u geschil, dat ghy uwen naesten in sijne eere niet en quetst, mits te ontdecken, dat wel verswegen mochte zijn. Of, ontdeckt niet dat u een ander in ’t secreet geseyt heeft: ’tzy dat hy u raet in uwe sake heeft gegeven; ofte dat hy andersins niet en wil hebben dat het een ander weten sal.

10

Op dat de gene die het hoort, u niet en ²⁰ smade, want u quaet geruchte en soude niet ²¹ afgekeert worden.

20 T.w. mits u voor eenen oorblaser, ofte achterklapper te schelden.

21 D. niet op houden, maer u steets by blijven.

11

Een reden ²² op sijn pas gesproken, is [als] gouden appelen ²³ in silvere gebeelde schalen.

22 D. te sijner tijt, ende plaetse, ende ten propooste. Hebr. nae sijne wijsen, ofte, raderen.

23 Ofte, silvere schilderijen, ofte, beeltenissen. And. met silveren loofwerck verciert.

12

Een wijs bestraffer by een ²⁴ hoorende oore, is een ²⁵ gouden oorciersel, ende een ²⁶ hals-cieraet van ’t fijnste gout.

24 D. die gewillich, ende neerstich is, om nae goede vermaninge te luysteren.

25 D. gelijck een gouden oorciersel. Siet van het Hebr. woort, Genes. 24. op vers 22.

26 And. halsbant. And. juweel, ofte, cieraet.

13

^f Een trouw gesant is ²⁷ den genen, die hem senden, als de koude des sneeuws ²⁸ ten dage des oogstes: want hy ²⁹ verquickt sijns heeren ziele.

f Prov. 13.17.

27 Hy siet op de wijse der gener die in heete landen woonen, ende haren dranck in de hitte des somers verkoelen met ijs, of snee, welcke sy in diepe kelders onder d’aerde daer toe bewaren.

28 T.w. den maeyers is, als sy door de hitte des daechs, ende de swaerheyt van haren arbeyt, dorstich zijnde, verlangen nae koelen dranck.

29 T.w. als hy goede tydinge wederbrengt. Siet van het Hebr. woort, Psal. 19. op vers 8.

14

Een man die sich selven roemt over een ³⁰ valsche gifte, is ³¹ [als] wolcken, ende wint, daer geen ³² regen by en is.

30 D. die hy wel met woorden belooft, maer metter daet niet en geeft. Hebr. gifte der valscheyt.

31 Van de selve gelijckenisse kanmen oock sien, 2.Petr. 2.17. ende Iudae vers 12.

32 Het Hebr. woort geschem beteeckent wel meest eenen plas-regen, die met grooten overvloet, ende gewelt nedervalt, als Genes. 7.12. ende 8.2. Ezr. 10.9. maer hier schijnt het allen regen te beteeckenen, gelijck 1.Reg. 17.7.

15

^g Een Overste wort door lanckmoedicheyt ³³ overreedt: ende een ³⁴ sachte tonge breeckt ³⁵ het gebeente.

g Prov. 15.1. ende 16. vers 14.

33 D. beweecht, als door redenen, om te doen ’t gene daer hy andersins niet toegesint en is.

34 D. sachtmoedich propoost.

35 D. het gemoet, dat soo hart is als been, of (gelijck wy seggen) als steen.

[fol. 13v]

16

Hebt ghy ³⁶ honich gevonden, eet ³⁷ dat u genoech is: op dat ghy misschien daer van niet ³⁸ sat en wordet, ende dien uytspouwet.

36 Verstaet onder dit woort allerley lieflick voetsel, daer van wy onse bekomste mogen nemen, met vermijdinge van het onmatich misbruyck. Sommige verstaen hier door de ondersoeckinge van hooge, ende hemelsche saken, die den geest des menschen wel aengenaem zijn, maer de mate sijns begrijps te boven gaen. Men kan dit vers oock verstaen van het rechte gebruyck der warer vriendschap, die seer lieflick is, daer van in het volgende vers gesproken wort.

37 Hebr. uwe genoechsaemheyt, D. uwe bekomste; soo veel als uwe gesontheyt verdragen mach.

38 T.w. so ghy meer aet, dan u genoech is.

17

³⁹ Spaert uwen voet van het huys uwes naesten, op dat hy niet sat van u en worde, ende u hate.

39 Ofte, ontreckt uwen voet. Hebr. hout uwen voet kostelick, D. spaersaem, van in uwes naesten huys al te vrijelick te komen, ende sijne gemeynsaemheyt, die hy u toont, onbeleefdelick te misbruycken. Vergel. 1.Sam. 3. op vers 1.

18

Een man tegen sijnen naesten een valsch getuygenisse ⁴⁰ sprekende, is ^h een hamer, ende sweert, ende scherpe pijl.

40 Hebr. antwoordende. siet Iud. 18. op vers 14.

h Psal. 11.2. ende 57.5. ende 59.8. ende 120.4. Prov. 12.18.

19

⁴¹ Het vertrouwen op eenen trouwloosen, ten dage der benautheyt, is ⁴² [als] een gebroken tant, ende ⁴³ verstuyckte voet.

41 Hebr. het vertrouwen des trouwloosen, D. dat men op eenen trouwloosen vrient stelt, ofte dat de trouwloose selve yewers op heeft inden tijt des noots.

42 T.w. om daer mede te kauwen alsmen hongerich is.

43 T.w. om daer mede te loopen alsmen wech moet. Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick eenen voet, die door verstuycktheyt wanckelende gemaeckt is.

20

ⁱ Die ledekens singt by een ⁴⁴ treurich herte, is gelijck hy, die ⁴⁵ een kleet af-leyt ten dage der koude, [ende als] ⁴⁶ edick op salpeter.

i Rom. 12.15.

44 Hebr. quaet, ofte, boos, dat is, droevich, ofte treurich. Siet Genes. 40. op vers 7. Alsoo wort goet, voor blijde genomen. Siet 1.Reg. 21. op vers 7. De sin nu hier is, dattet niet wel en past blijde liedekens te singen by den droevigen; want by desen salmen droevich zijn, ende by den blijden blijde. Rom. 12.15.

45 ’T welck buyten tijts is.

46 Die het salpeter dissolveert, of, doet smelten.

21

^k Indien de gene, ^l die u haet, hongert; geeft hem ⁴⁷ broot te eten: ende so hy dorstich is, geeft hem water te drincken:

k Rom. 12.20.

l Exod. 23.4, 5.

47 Verstaet door broot, ende water, den geheelen lichamelicken nootdruft. T.w. spijse, ende dranck. siet 1.Reg. 13.8. ende d’aenteeck.

22

Want ghy sult ⁴⁸ vyerige kolen op sijn hooft ⁴⁹ hoopen: ende de HEERE sal’t ⁵⁰ u vergelden.

48 D. ghy sult hem daer toe dryven, dat hy de vyantschap, die hy tegens u heeft, haest van hem werpe: gelijck yemant die gloeyende kolen op ’t hooft gelecht souden werden, de selve terstont soude afschudden. Ofte, ghy sult sijn herte vermorwen, ende gedweech maken, dat hy van sijn ongelijck overtuycht sal zijn. gelijck de Smeden het yser met gloeyende kolen vermorwen.

49 Hebr. nemen D. nemende hoopen. De Hebreen begrijpen dickwijls onder een woort noch de beteeckenisse van een ander. Siet Genes. 12. op vers 15.

50 T.w. het goet, dat ghy uwen vyant gedaen hebt, hoewel hy tegen u ondanckbaer is.

23

De noorde wint ⁵¹ verdrijft den regen: ende een ⁵² vergramt aengesichte de ⁵³ verborgene tonge.

51 Hebr. doet smerte, ofte, weedom aen. ’twelck sommige verstaen van verdrijven, andere van baren.

52 T.w. van een wijs, ende vroom man, die daer in geen behagen en heeft.

53 Hebr. eene tonge der verborgentheyt, D. die niet recht uyt en spreeckt, maer omgaet met bedroch, vleyinge, achterklap, stekinge, ende terginge, etc.

24

^{m 54} ’T is beter te woonen op eenen hoeck des dacks, dan met eene ⁵⁵ kijfachtige huysvrouwe, ende dat in een huys van geselschap.

m Prov. 21.9. ende 19.

54 Siet de verklaringe van dit vers, bov. 21. op vers 9.

55 Hebr. eene huysvrouwe der kijvagien.

25

Eene goede tijdinge uyt verren lande, is als cout water op een vermoeyde ⁵⁶ ziele.

56 D. mensche, ofte persoone. Siet Gen. 12. op vers 5. De sin is, dat een mensche met eene goede tijdinge so wel verquickt is, als een die vermoeyt is, met versch koel water.

26

De rechtveerdige ⁵⁷ wanckelende voor het aengesichte des godtloosen, is eene beroerde ⁵⁸ fonteyne, ende verdorven sprinck-ader.

57 T.w. eenige faute doende voor d’oogen des onvroomen. Of, niet durvende sijn ampt doen, om den onvroomen te bestraffen. Vergel. Iob 4. op vers 4.

58 Der vroomen monden, ende leeringen worden vergeleken by fonteynen, ende sprinck-aderen, daer uyt alle goede onderwijsingen bloeyen, bov. 10.11. ende 12.14. ende 16.22. Wanneer sy dan door eenige swaricheyt in sulck haer ampt komen te faelgeren, soo is dat als of de fonteyne beroert, ende modderich ware, ende de sprinck-ader verstopt.

27

Veel honichs te eten en is ⁵⁹ niet goet: maer de ondersoeckinge vande heerlickheyt ⁶⁰ sulcker dingen ⁶¹ is eere.

59 Maer wel quaet, ende schadelick. Vergel. bov. vers 16.

60 T.w. die den honich gelijck zijn. D. die soet, lieflick, ende vermakelick zijn, als de ondersoeckinge der nature der wercken Godts, der geschiedenissen inde werelt, etc.

61 T.w. alsmen daer in behoorlicke mate houdt, de rechte streke der waerheyt volcht, ende het rechte gebruyck, ende eynde bekomt. Dit vers is anders aldus overgeset: Veel honichs te eten en is [den menschen] niet goet, ende [geene] eere de nasoeckinge van hare eygene eere.

28

ⁿ Een man, ⁶² die sijnen geest niet wederhouden en can, is een open-gebroken stadt sonder muer.

n Prov. 16.32.

62 Dat is, die sijn gemoet, affecten, ende bewegingen niet intoomen, nochte vermeesteren en kan. Hebr. wiens geest geene wederhoudinge, ofte, heerschappye en heeft.