Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxiiij. Capittel.

Benijdinge, ende geselschap der godtloosen, spotteren, ende dwasen, mitsgaders haren aert ende conditie, versen 1, 2, 8, 9, 15, 16, 19, 20. wijsheyt ende raet, 4, 5, 6, 7, 13, 14. slapherticheyt, 10. reddinge der onschuldigen, 11, 12. staet der rechtveerdigen, 15, 16. vreuchde over eens anderen ongeval, 17, 18. vreese Godts, ende des Conincks, item oproericheyt, 21, 22. Richter-ampt, 23, 24, 25. richtige antwoort, 26. huyshoudinge ende acker-bouw, 27. getuygen, wraeckgiericheyt, 28, 29. luyheyt, 30, etc.

1

^{a 1} En zijt niet nijdich over ² de boose lieden; ende en laet u niet gelusten om by hen te zijn.

a Psal. 37.1. Prov. 3.31. ende 23.17.

1 Siet Psal. 37. op vers 1.

2 Hebr. mannen der boosheyt, ofte, des quaets, D. menschen die de boosheyt toegedaen, ofte tot alle quaet genegen zijn. Siet Iob 11. op vers 11.

2

Want haer herte bedenckt ³ verwoestinge; ^b ende hare lippen spreken moeyte.

3 D. schade, ende verderf, datse haren naesten willen aendoen, ja oock alsoo over sich selven brengen.

b Psal. 10.7.

3

Door wijsheyt wort een ⁴ huys gebouwt; ende door verstandicheyt bevesticht:

4 Verstaet dit niet alleen van een materiael huys, maer voornemelick vande huys houdinge, ende vande middelen, waer door een huys, ofte huysgesin onderhouden wort. Also is het woort huys genomen, Gen. 39.4. ende het woort bouwen, bov. 14.1. Siet de aenteeck. De sin is, dat eene goede huys houdinge door wijsheyt, ende verstant wort aengestelt, ende tot grooten voordeele onderhouden.

4

Ende door wetenschap worden de binnen-kameren vervullet met alle kostelick ende lieflick goet.

5

^c Een wijs man is ⁵ sterck: ende een man van wetenschap ⁶ maeckt de cracht vast.

c Prov. 21.22.

5 Hebr. in sterckte, D. met sterckte begaeft. Verstaet niet de uytwendige, ende lichamelicke sterckte, maer de inwendige, ende geestelicke.

6 D. indien hy uyterlicke sterckte heeft, de wetenschap maeckt hem noch sterker. Daerom overtreft hy oock eenen, die sterck is, ende geen verstant en heeft. Somma, wijsheyt is beter dan sterckte. Vergel. bov. 21.22. Eccles. cap. 9.15.

6

^d Want door ⁷ wijse raetslagen sult ghy ⁸ voor u den krijch voeren: ende in de ⁹ veelheyt der raet-gevers is de ¹⁰ overwinninge.

d Prov. 11.14. ende 15.22. ende 20.18.

7 Siet van het Hebr. woort, Iob cap. 37.12.

8 D. u ten goede, ofte tot uwen besten, ende het welvaren des lants.

9 T.w. van goede raetgevers. Siet bov. 18. op vers 22. ofte, in de grootheyt, D. weerdicheyt, bequaemheyt, ende kloeckheyt der selver.

10 Ofte, behoudenisse. Siet van de beteeckenisse des Hebr. woorts teschuah 2.Sam. 8. op vers 6.

7

^{e 11} Alle wijsheyt is voor den dwasen ¹² te hooch: hy en sal in de ¹³ poorte sijnen mont ¹⁴ niet open doen.

e Prov. 14.6.

11 Hebr. wijsheden.

12 D. boven sijn begrijp. maer den verstandigen is de wijsheyt licht. bov. 14. vers 6.

13 D. int raethuys, ofte de vergaderinge der Heeren. Siet Genes. 22. op vers 17.

14 T.w. om yet bysonders voort te brengen, dewijle hy sonder wijsheyt ende raet is. Vergel. Iob 33. ende d’aenteeck. op vers 2.

8

Die denckt om quaet te doen, dien salmen eenen ¹⁵ Meester van ¹⁶ schendelicke verdichtselen noemen.

15 D. practisijn, ende qua-konstenaer, die tot schelmerye genegen is, ende de selve weet in’t werck te stellen. siet van het Hebr. woort Baal, Gen. 14. op vers 13.

16 Siet van het Hebr woort Iob 21. op vers 27.

9

De gedachte ¹⁷ der dwaesheyt is sonde: ende een spotter is den mensche een grouwel.

17 D. des menschen, die dwaes is. Vergel. Iob 24. op vers 20. ende 35. op vers 13. Ofte de dwase gedachte.

10

Vertoont ghy u ¹⁸ slap ten dage ¹⁹ der benautheyt, uwe cracht is ²⁰ nauwe.

18 T.w. dat ghy onder den tegenspoet ende de aenvechtingen beswijckt.

19 D. alsmen alderbest preuve van sijne sterckte moet hebben.

20 D. kleyn, geringe, vernepen, verkrompen, ingedwongen. Dit vers wort oock aldus vertaelt, Vertoont ghy u slap, dat is, onachtsaem om wijsheyt te leeren, ende sorgeloos, om Godt te vreesen, uwe kracht sal ten dage uwer benauwtheyt nauwe, ofte, benauwt wesen.

11

^{f 21} Reddet de gene, die ter doot ²² gegrepen zijn: ²³ want sy ²⁴ wanckelen ter doodinge so ghy u onthoudt.

f Psal. 82.4.

21 Dit raeckt eygentlick de Richteren, ende Overicheden, die van haer officie wegen gehouden zijn de onnoosele te beschermen, ja oock selfs alsse door gegevene sententie ter doot veroordeelt zijn, so dan eyndelick hare onnooselheyt bleecke. Voorts raeckt het oock alle vroome in’t gemeyn, die, nae den eysch haers beroeps, ende door wetlicke middelen schuldich zijn de onnoosele voor te staen ende te helpen.

22 N. ten onrechte.

23 D. sy staen in perijckel om gedoodt te worden. And. Want soudt ghy u onthouden van de gene die worden wech-geruckt om gedoodt te worden? Dese vrage loochent sterckelick, dat dit soude mogen nagelaten worden van de gene, dien ampts halven door wettelicke middelen sulcx te doen toestaet.

24 Ofte, worden wechtgevoert, ofte, hellen ter doodingen.

12

Wanneer ghy segt, Siet, ²⁵ wy en weten dat niet; sal hy niet, ²⁶ die de herten weecht, [dat] mercken? ende die uwe ²⁷ ziele gade slaet, sal hy’t ²⁸ niet weten? ^g want ²⁹ hy sal den mensche vergelden nae sijn werck.

25 N. dat hy onschuldich is, ofte, hoe dat wy hem souden mogen helpen. And. wy en kennen hem, ofte, desen niet.

26 D. Godt. siet bov. 16.2. ende d’aenteeck.

27 T.w. niet alleen ten opsien van de tijdelicke, maer oock van de eeuwige doot.

28 N. of uwe excuse waerachtich, ende welgegront zy.

g Iob 34.11. Psal. 62.13. Ier. 32.19. Rom. 2.6. Apoc. 22.12.

29 T.w. Godt, die de herten weecht, etc.

13

Eet ³⁰ honich, mijn sone, want hy is goet: ende honich-seem is soet voor u ³¹ gehemelte.

30 Den honich was in Palestina eene gemeene, ende seer aengename spijse. Vergel. Exod. 3. op vers 8. De Prophete verklaert nu, datmen dien wel nutten mochte voor het lichaem, maer datmen voornemelick moeste trachten nae de wijsheyt, die een spijse is aengenaem voor de ziele.

31 D. in uwen mont. Het gehemelte wort de smaeck toegeschreven, Iob 12.11. ende 34.3.

14

^{h 32} Soodanich is de kennisse der wijsheyt voor uwe ziele: als ghyse ³³ vindt, ⁱ so salder ³⁴ belooninge wesen: ende uwe ³⁵ verwachtinge en sal niet afgesneden worden.

h Psal. 19.11. ende 119.103.

32 And. alsoo kennet de wijsheyt voor uwe ziele.

33 D. bekomt, ofte verkrijcht. Alsoo bov. 8.9. Siet Genes. 26. op vers 12.

i Prov. 23.18.

34 Hebr. een laetste, ofte, achterste, D. een goet naloon. Siet ond. vers 20.

35 D. het goet dat ghy van de genade Godts verwacht. siet Iob 5. op vers 16.

15

En loert niet, ô godtloose, op de wooninge des rechtveerdigen: ³⁶ en verwoest sijne leger-plaetse niet.

36 Hy verbiet neffens de listige aenslagen, oock het openbaer gewelt.

16

Want de rechtveerdige sal ^{k 37} sevenmael ³⁸ vallen, ende ³⁹ opstaen: maer ^l de godtloose sullen in’t ⁴⁰ quaet nederstruyckelen.

k Iob 5.19. Psal. 34.20.

37 D. dickwijls. Een seker getal voor een onseker. siet Lev. 26. op vers 8.

38 T.w. in elenden, ende swaricheden. alsoo in’t volgende vers item Psal. 37.24. ofte oock in sonden, ende gebreken, inde welcke de vroome oock worden geseyt te vallen. 1.Cor. 10.12.

39 D. daer uyt verlost, ende opgeholpen worden, te weten, door Godts genadigen bystant, Iob 5. vers 19. Psal. 34.20.

l Amos 5.2. ende 8.14.

40 T.w. der straffe, ende der tegenheyt. D. sullen daer in soo gestort worden, datse niet weder en sullen konnen opstaen.

17

^m En verblijdt u niet, als uwen vyant ⁴¹ valt: ende als hy nederstruyckelt, laet u herte sich niet verheugen:

m Iob 31.29. Prov. 17.5.

41 T.w. in eenich ongeluck, ofte swaricheyt.

[fol. 13r]

18

Op dat het de HEERE niet en sie, ende ⁴² quaet zy in sijne oogen: ende sijnen toorn van hem ⁴³ afkeere.

42 D. hem mishage. Siet Genes. 21. op vers 11.

43 T.w. om den selven over u te senden.

19

ⁿ En ontsteeckt u niet over de boosdoenders: en zijt niet nijdich over de godtloose:

n Psal. 37.1. ende 73.3. Prov. 3.31. ende 23.17. ende bov. vers 1.

20

Want de quade en sal geene ⁴⁴ belooninge hebben: ^{o 45} de lampe der godtloosen sal uytgebluscht worden.

44 Verst. geene goede, ofte gewenschte belooninge, ofte geen goet eynde. Siet bov. 18. op vers 22. Hebr. achterste, ofte, uyterste, ofte, eynde. Dan het Hebr. woort is oock voor loon genomen. siet bov. 23. op vers 18. And. nakomelingen: sal geene nakomelingen hebben, ende so hyse krijcht sullense vergaen. waer op het volgende vers van sommige geduydet wort.

o Iob 18.5, 6. Prov. 13.9. ende 20.20.

45 Siet bov. c. 20. op vers 20. Iob 18 op vers 6.

21

Mijn sone, vreest den HEERE, ende den Coninck: en vermengt u niet met ⁴⁶ hen, die nae veranderinge staen.

46 Hebr. met de gene die veranderen, D. die veranderingen, ende nieuwicheden soecken, afwijckende vande gehoorsaemheyt Godts, ende harer wettelicker Overicheyt, ende sich tegen de selve opmaken.

22

Want haer verderf sal haestelick ontstaen: ende ⁴⁷ wie weet haerder ⁴⁸ beyder onderganck?

47 Als of hy seyde; Hen sal een straffe overkomen daer sy niet op en dencken: of daer van men qualick kan weten, of gissen hoe swaer datse sal wesen.

48 Soo wel der genen, die Godt niet en vreesen, als der gener die de Overicheyt niet en ontsien. ofte, ’t ongeluck van die twee. T.w. dat hen soo van Godt, als vanden Coninck toegesonden sal worden.

23

Dese [spreucken] zijn oock ⁴⁹ der Wijsen: ^{p 50} Het aengesichte in’t gerichte te kennen en ⁵¹ is niet goet.

49 Ofte, [behooren] tot de wijse, ofte, voor de wijse, ofte, raken de wijse.

p Exod. 23.3, 6. Lev. 19.15. Deut. 1.17. ende 16.19. Prov. 18.5. ende 28.21. Ioh. 7.24. Iac. 2.1.

50 Siet Deut. 1.7. ende d’aenteeck. item cap. 16.19. Het selve wort elders genaemt het aengesichte aennemen, ende vereeren. Siet Lev. 19.15. ende de aenteeck.

51 D. ten deucht niet, ’t is seer quaet. Siet bov. cap. 17. op vers 26.

24

^q Die tot den godtloosen seyt, Ghy zijt rechtveerdich; dien sullen de ⁵² volckeren vervloecken, de natien sullen hem gram zijn:

q Prov. 17.15. Iesa. 5.23. ende 24.24.

52 T.w. die goet zijn, Godt vreesen, de boosheyt haten, ende de vroomicheyt liefhebben. Vergel. bov. 18.22. op ’t woort vrouwe.

25

Maer voor de gene die ⁵³ [hem] bestraffen, sal ⁵⁴ lieflickheyt zijn; ende de ⁵⁵ segen des goets sal op ⁵⁶ hen komen.

53 T.w. den godtloosen.

54 D. het sal hen wel gaen, hen sal materie van blijdschap, ende vermakinge gegeven worden.

55 D. alle goet sal hen wedervaren van Godt, ende de menschen.

56 T.w. die de godloose bestraffen.

26

⁵⁷ Men sal de lippen kussen des genen, die rechte woorden antwoordt.

57 De sin is, dat de gene, die goede, ware, ende stichtige dingen ter bequamer tijt voortbrengt, ge-eert, ende bemint sal zijn van de gene die hem hooren, even als ofse hem met eenen vriendelicken kus ontfingen. Eertijts was het kussen een teecken van eerbiedinge, ende bewijs van goetwillicheyt. Siet Genes. 27. op vers 26. ende 41. op vers 40. And. hy kust de lippen, die rechte woorden antwoort. D. hy bewijst de meeste vrientschap.

27

⁵⁸ Beschickt u werck daer buyten, ende bereydt het voor u op den acker, ende ⁵⁹ bouwt daer na u huys.

58 D. gedenckt eerst u huys te voorsien van het gene noodichst is, om eerlick den kost te krijgen, als door middel van de lantbouwinge: daer na machmen dencken op ’t gene dat tot de vermakinge van de huysgenoten, ofte tot cieraet van het huys soude mogen dienen.

59 Verst. dit niet soo seer van de timmeringe eenes huys, als van de opschickinge, ende stofferinge des selven.

28

En weest niet ⁶⁰ sonder oorsake getuyge tegen uwen naesten; want soudt ghy ⁶¹ verleyden met uwe ⁶² lippe?

60 D. sonder redelicken, ende merckelicken noot, die eenen mensche verbindt om getuygenisse te geven, ofte sonder goede sekerheyt van het gene, datter te getuygen is.

61 T.w. met een valsch, ofte onvast getuygenisse te geven, ofte andersins met getuygen te misdoen.

62 D. met uwe woorden, ende redenen. siet Iob 2. op vers 10.

29

^r En segt niet, Gelijck als hy my gedaen heeft, soo sal ick hem doen: ick sal een yeder vergelden nae sijn werck.

r Rom. 12.17, 19.

30

Ick ginck voor by den acker eens luyaerts, ende voor by den wijngaert van ⁶³ een verstandeloos mensche:

63 Siet bov. 6. op vers 32.

31

Ende siet ⁶⁴ hy was gantsch opgeschoten van distelen; sijn gedaente was [met] netelen bedeckt, ende sijn ⁶⁵ steenen scheydt-muer was afgebroken.

64 T.w. de acker, ofte wijngaert.

65 In Palestina wierden de velden, ackeren, ende wijngaerden meest afgeschoten met eenige lichte mueren van t’samen gestapelde steenen sonder eenich kalck, ofte moortel, op dat het wildt gedierte, die niet en soude beschadigen. Vergel. Num. 22.24. Ezr. 9. op vers 9. Psal. 80.13.

32

Als ick dat aenschouwde, ⁶⁶ nam ick’t ter herten, ick sach’t, [ende] ⁶⁷ nam onderwijsinge aen.

66 Hebr. settede ick mijn herte [daer op.] D. ick namt waer, ende betrachtedet. Vergel. de maniere van spreken met Iob 1.8. ende d’aenteeck. daer op.

67 D. ick wiert met eens anderen mans schade wijser.

33

^{s 68} Een weynich slapens, een weynich sluymerens, een weynich hantvouwens, al nederliggende:

s Prov. 6.10, 11.

68 Siet de verklaringe van dit versken, ende het volgende, bov. c. 6. op versen 10, 11.

34

So sal uwe armoede [u] overkomen [als] een wandelaer, ende u veelderley gebreck als ⁶⁹ een gewapent man.

69 Hebr. een man des schilts.