Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xviij. Capittel.

Eensaemheyt tot ondersoeck van wijsheyt, vers 1. daer toe een sot geenen lust en heeft, 2. wijse redenen, 4. Richter-ampt, 5. sotte redenen, versen 6, 7. oorblasinge, 8. traechheyt in arbeyt, 9. vertrouwen op Godt, 10. op rijckdom, 11. van hoochmoet ende nedricheyt, 12. onbedachte antwoorde, 13. kloeckmoedicheyt ende verslagentheyt, 14. toenemen in wetenschap, 15. giften, 16. pleyten, 17. het lot, 18. geschillen tusschen broederen, 19. vruchten der tonge, 20, 21. goede vrouwe, 22. woorden der armen ende rijcken, 23. vrienden, 24.

1

DIe sich ¹ afsondert, tracht nae ² wat begeerlicks: hy vermengt sich ³ in alle bestendige wijsheyt.

1 T.w. van ’t geselschap der menschen, genegen zijnde om in stilheyt, ende eensaemheyt te leven.

2 Hebr. nae begeerte. D. heeft gemeynelick yet begeerlicks vooren, ’t welck hy seer neerstelick najaecht, dat soeckende in die eenicheyt te bekomen. And. soeckt met, ofte, door begeerte.

3 De wijse man spreeckt van den genen, wiens begeerte, ende lust is sich in de ondersoeckinge van alle goede wetenschap, ende ware wijsheyt in te laten, om daer van eene vaste kennisse te hebben, die hy in sijn herte opsluyte. Dese sin wort met de tegenstellinge des volgenden vers seer bevesticht. Andere verstaen hier eene quade afsonderinge, waer door yemant sich van de ware wijse, ende recht-gevoelende afscheyt, gedreven zijnde door de begeerte van ydele eere, waer toe hy soeckt te geraken, mits sich door archlistige, ende spitsvindige sinnen in alle goede wijsheyt, ende leeringe om te wentelen, daer tegen sich op te werpen, ende sijn venijn daer uyt te suygen, dat hy by alle gelegentheyt daerna met grooten schijn van hooge wijsheyt over al uytgiete.

2

De sot en heeft geenen lust in verstandicheyt; maer ⁴ daer in ⁵ dat sijn herte sich ontdeckt.

4 T.w. sal hy alleen lust hebben.

5 Ofte, in’t ontdecken sijns herten, ofte, dat hy sijn herte ontdecke: te weten, door sotte redenen bekent makende de sotheyt daermede sijn herte vervult is.

3

Als de godtloose komt, komt oock de ⁶ verachtinge; ende ⁷ met schande, versmaetheyt.

6 T.w. waer door hy de vroome niet alleen veracht in sijn herte, maer oock hen schande, ende versmaetheyt aendoet met woorden, ende wercken, ofte waer door hy van de vroome veracht wort.

7 Ofte, met den schandelicken; D. oneerlicken mensche komt oock de versmaetheyt. T.w. waer door hy andere versmaedt, ofte van andere versmaedt wort.

4

De woorden van den mont ⁸ eens mans zijn ⁹ diepe wateren: ende de sprinck-ader der wijsheyt is eene ¹⁰ uytstortende beke.

8 T.w. van groot verstant, ende aensien.

9 D. als diepe wateren, die niet en konnen uytgeput worden: gelijck oock eenen soodanigen man nemmermeer en ontbreeckt stoffe van goet onderwijs, alsse van hem begeert wort. Vergel. ond. 20.5.

10 D. die altijt vloeden, ende stroomen heeft uyt te geven, ende nemmermeer uyt en droocht.

5

^{a 11} Het en is niet goet ¹² het aengesichte des godtloosen aen te nemen; om ¹³ den rechtveerdigen in’t gerichte te buygen.

a Levit. 19.15. Deut. 1.17. ende 16.19. Prov. 24.23.

11 D. het is quaet. siet bov. 17. op vers 26.

12 Siet Levit. 19. op vers 15.

13 D. te maken dat hy, die recht heeft, het selve verliese, onderligge in ’t gerichte, ende van den Richter veroordeelt worde. alsoo Amos 5.12.

6

¹⁴ De lippen des sots komen in twist: ende sijn mont ¹⁵ roept nae slagen.

14 D. de woorden, ende propoosten. alsoo in’t volgende vers; alweaer oock het woort mont in den selven sin genomen is. Siet Iob 15. op vers 5. De sot mengt sich door sijne onwijse propoosten in den twist, daer uyt hy met eeren wel hadde konnen blijven.

15 D. brengt de twistende luyden aen malkanderen, ende histse op tot vechterye. ofte, hy en is niet gerust eer hy sijn huyt vol slagen heeft, hy roepter om.

7

De mont des sots ^b is ¹⁶ hem selven eene verstooringe; ende sijne lippen een ^{c 17} strick sijner ziele.

b Prov. 10.14. ende 13.3.

16 D. de oorsake sijner verstooringe, D. sijns verderfs, ende ondergancks.

c Prov. 12.13.

17 T.w. daer in hy selve gevangen wort. Vergel. bov. 12.13. ende de aenteeck.

8

^d De woorden des oorblasers zijn als der gener, ¹⁸ die geslagen zijn: ene die dalen ¹⁹ in het binnenste des ²⁰ buycks.

d Prov. 26.22.

18 D. die sich seer klagelick aenstellen, hen gelatende ongelijck geleden te hebben, om de gene, die sy de oore vol blasen, tot medelijden te verwecken, ende tegen haren naesten op te roepen. And. zijn als slagen; T.w. daermede sy haren naesten quetsen, ende wonden aen sijnen goeden naem. Vergel. bov. 12.18. Ofte, zijn als der gener, die vleyen; dat is, pluym-strijcken. ende schoone spreken.

19 Hebr. in de binnen-kameren.

20 D. des gemoets. Siet Iob 15. op vers 2.

9

Oock ²¹ die sich slap aenstelt in sijn werck; die is een ²² broeder ²³ van een door-brenger.

21 Verstaet den luyaert, ende tragerick.

22 D. in gelijcken graet te stellen met den doorbrenger; ofte daer by te gelijcken. Siet van sulcke beteeckeninge des woorts broeder, Iob 30.29. ende d’aenteeck.

23 D. van een groot verquister. Hebr. des Heeren doorbrengers, ofte, des meesters der doorbrenginge, ofte, verquistinge; Dat is, die daer toe seer genegen is, ende sijn werck daer van maeckt. Siet Genes. 14. op vers 13.

10

²⁴ De Naem des HEEREN is ^{e 25} eene stercke toren: de rechtveerdige sal ²⁶ daer henen loopen, ende in een hooch vertreck gestelt worden.

24 D. de Heere selve, wel verstaende voor dien die hem recht kennen, ende aenroepen. Siet 1.Reg. 5. op vers 3.

e 2.Sam. 22.51. Psal. 18.3. ende 61.4. Prov. 29.25.

25 Hebr. een toren der sterckte. D. als eene stercke toren, daer in de gene, die door eenigen noot benauwt zijn, niet alleen beschermt, maer oock vry van alle gevaer der schade gestelt worden. alsoo Psal. 61.4.

26 T.w. tot den Naem des Heeren, ofte tot den toren der sterckte.

11

^{f 27} Des rijcken goet is de stadt sijner sterckte: ende als een verheven muer ²⁸ in sijne inbeeldinge.

f Prov. 10.15.

27 Alsoo bov. 10.15.

28 D. alsoo de rijcke hem selven wijsmaeckt, ende sich laet in sijne gedachten voorstaen.

12

^g Door de ²⁹ verbrekinge sal des menschen herte sich verheffen: ^h ende de nedericheyt gaet voor de eere.

g Prov. 11.2. ende 16.18.

29 D. tegenspoet, onderganck, ende verderf. Siet van het Hebr. woort, Iob 31. op vers 29.

h Proverb. 15.33.

13

Die ³⁰ antwoorde geeft, eer hy sal gehoort hebben; dat ³¹ is hem dwaesheyt, ende schande.

30 Hebr. die een woort wederkeert. D. die antwoordt. Alsoo 1.Reg. 12. versen 6, 9. 2.Chron. 10.6, 9.

31 D. wort hem met recht tot dwaesheyt gerekent: waer over hy dan schaemte, ende schande behaelt.

14

De ³² geest eens mans sal ³³ sijne kranckheyt ondersteunen: maer eenen ³⁴ verslagenen geest, ³⁵ wie sal dien ³⁶ opheffen?

32 D. moet, te weten, die mannelick, ende kloeck is. Siet bov. 15. op vers 13.

33 T.w. ofte sijns selfs, als droefheyt, ende vreese; ofte sijnes lichaems, als sieckte, ende smerte. Dese alle wort de kloeckmoedige geest geseyt te ondersteunen, als hy daer in den mensche sterckt, ende troost, dat hy niet en beswijckt.

34 Die selve door sijn eygen, ofte sijnes lichaems lyden ter neder-geworpen is. Vergel. bov. 15.13. ende d’aenteeck.

35 Als of hy seyde; Niemant dan Godt.

36 And. dragen?

15

Het herte des ³⁷ verstandigen becomt wetenschap: ende de oore der wijsen soeckt wetenschap.

37 De verstandige, ende wijse zijn hier, die een beginsel der verstandicheyt, ende wijsheyt gekregen hebbende, soecken toe te nemen, mits in’t herte te bedencken, ende te bewaren datse geleert hebben, ende met de oore te luysteren nae ’t gene, dat noch te leeren is. Vergel. bov. 1.5.

16

De gifte des menschen ³⁸ maeckt hem ruymte: ende sy geleydt hem voor het aengesichte der ³⁹ Grooten.

38 D. opent hem den wech, om uyt den noot te komen, ofte ten eynde van eenich geschil, ofte moeyte te geraken.

39 D. die groot van staet, ende aensien zijn, ende volgens veel vermogen, om yemants sake te voorderen. Vergel. 2.Reg. 5.1. ende 10.6. ende 25.9. ende d’aenteeck.

17

⁴⁰ Die de eerste is in sijne twist-sake, [schijnt] ⁴¹ rechtveerdich te zijn: ⁱ maer ⁴² sijn naeste ⁴³ komt, ende ⁴⁴ hy ondersoeckt ⁴⁵ hem.

40 D. die in het geschil, het welck hy met sijnen naesten uytstaende heeft, in de voorbate is, mits eerst sijne sake den Richter te openen, ende met redenen te bekleeden.

41 D. gelijck te hebben, wel verstaende soo lange als sijne partye noch niet en is gehoort geweest.

i Prov. 25.8.

42 T.w. de verweerder.

43 T.w. voor den Richter, om hem oock sijne sake aen te dienen.

44 T.w. de Richter, ofte de partye.

45 N. sijnen naesten, dat is, den verweerder, om hem mede te hooren, ende te ondersoecken over het gene dat de eyscher eerst voort-gebracht hadde.

18

Het ⁴⁶ lot doet de geschillen ophouden; ende maeckt scheydinge tusschen ⁴⁷ machtige.

46 Siet bov. 16. op vers 33.

47 D. die sich verharden, stercken, ofte machtich maken in haer geschil tegen elkanderen, ofte die machts genoech hebben om malkanderen te beschadigen, sose niet vereenicht en worden.

19

Een broeder is ⁴⁸ wederspanniger

48 Ofte, meer door overtredinge verstoort, te weten, tegen sijnen broeder, van den welcken hy meynt verongelijckt te zijn, ende daerom met hem in twist is.

[fol. 10r]

dan eene ⁴⁹ stercke stadt: ende de ⁵⁰ geschillen ⁵¹ zijn als de grendel van een paleys.

49 T.w. tegen haren Prince, ofte eenigen Heere aen den welcken sy haer niet en wil overgeven, nochte met hem vrede maken, steunende op hare sterckte. Hebr. stadt der sterckte.

50 T.w. tusschen de broederen, ende naebestaende vrienden.

51 D. sy houden seer vast, ende sluyten de twistige broeders doorgaens van malkanderen.

20

^k Van yeders monts ⁵² vrucht sal ⁵³ sijn buyck versadicht worden: hy sal ⁵⁴ versadicht worden vande inkomste sijner lippen.

k Prov. 12.14. ende 13.2.

52 Verst. de propoosten, die uyt yemants mont voortkomen, ende in ’t volgende van dit vers, de inkomste der lippen genaemt wort. Vergel. bov. 12. op vers 14. ende 13. op vers 2.

53 D. hy selve in lichaem, ende ziele.

54 D. vervult worden, ofte met het goet der segeninge door sijne wijse, ende vroome redenen, ofte met het quaet der straffe door sijne dwase, ende godtloose propoosten. Vergel. Iob 7. op vers 4. ende bov. 12. op vers 14.

21

Doot, ende leven zijn in ⁵⁵ het gewelt der ^l tonge: ende een yeder, ⁵⁶ diese ⁵⁷ lief heeft, sal hare ⁵⁸ vrucht ⁵⁹ eten.

55 Hebr. Hant. Vergel. Gen. 16.6. ende siet d’aenteeck.

l Prov. 21.23. Iac. 3.2.

56 T.w. de tonge.

57 T.w. om die te gebruycken, ofte ten goede door wijse, ende deuchtsame redenen, ofte ten quade door onwijse, ende ondeuchdelicke propoosten. doch sommige nemen ’t alleen ten goede.

58 Siet bov. 1. op vers 31.

59 D. genieten met vreuchde, so hy die lief heeft, om wel te gebruycken, ofte lijden met smerte, so hy die bemint om te misbruycken. Siet Iob 21. op vers 25.

22

^m Wie eene ⁶⁰ vrouwe gevonden heeft, heeft eene goede sake gevonden: ende hy heeft wel-gevallen ⁶¹ getrocken van den HEERE.

m Prov. 19.14.

60 T.w. eene goede, ende godtvreesende. Het woort goede moetmen uyt het volgende verstaen. alsoo ond. 22.1. naem voor goede naem, item 24.6. raet-gevers, voor goede raet-gevers, ende daer vers 20. belooninge, voor goede belooninge, ende 29.4. Een Coninck, voor een goet, ende wijs Coninck.

61 D. verkregen. siet bov. 8. op vers 35. ende 12.2.

23

De arme spreeckt smeeckingen: maer de rijcke antwoordt harde dingen.

24

⁶² Een man die vrienden heeft, heeft sich ⁶³ vriendelick te houden: want daer is een lief-hebber, ⁿ die meer ⁶⁴ aenkleeft dan een broeder.

62 Hebr. een man der vrienden, D. die vrienden heeft.

63 T.w. met de gene daer mede hy in vrientschap getreden is.

n Prov. 17.17.

64 D. inden noot naerder by blijft, ende trouwelicker bystaet.