Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

De tijt der bouwinge van Salomons Tempel, vers 1, etc. de Forme ende grootte daer van, 2. de vensteren, kameren, ende materialen, 4. de belofte die Godt over den Tempel uytspreeckt, 11. de beschietinge der wanden, ende des vloers, 14. de Aenspraeck-plaetse, 16. de Cherubim, 23. verscheyden Cieraet, 28. deuren, 31. het binnen-voorhof, 36. de tijt hoe lange de bouwinge des Tempels geduert heeft, 37.

1

HEt geschiedde nu ¹ in’t vier hondertste, ende tachtentichste jaer, na den uytganck der kinderen Israëls uyt Egypten, in’t ^a vierde jaer van het Coninckrijcke Salomons over Israël, in de maent ² Ziu, (dese is ³ de tweede maent) dat hy ^b het Huys des HEEREN ⁴ bouwde.

1 Sommige rekenen dese jaren aldus: onder Mose in de woestijne zijn de kinderen Israels geweest 40 jaren, onder Iosua 17, onder de Richteren 299, onder Eli, Samuel, ende Saul 80, onder David 40. Dese t’samen gerekent met vier jaren van het Coninckrijcke Salomons, maken 480 jaren.

a 2.Chron. 3.2.

2 Meest overeenkomende met onsen April, ende ten deele met onsen Mey. siet van dese maent oock ond. vers 37. item Num. 1. op vers 1.

3 Nae de ordinantie des Heeren, Exod. 12.2.

b Actor. 7.47.

4 D. begonde te bouwen, also Genes. 5.52. Siet hier van breeder, ond. 37.38. 2.Chron. 3.1.

2

Ende dat huys, ’twelcke de Coninck Salomo den HEERE bouwde, was van tsestich ⁵ ellen in sijne ⁶ lengte, ende van twintich in sijne ⁷ breette, ende van dertich ellen in sijne hoochte.

5 T.w. heylige. siet van dese mate. Gen. 6. op vers 15.

6 Dese verstreckte haer van den Oosten tot den Westen.

7 Dese was van den Suyden tot den Noorden.

3

Ende ⁸ het voorhuys voor aen den ^c Tempel van dat huys, was in sijne lengte van twintich ellen, ⁹ nae de breette van het huys, tien ellen in sijne ¹⁰ breette, voor aen ’t huys.

8 Verst. hier door eene ruymte voor aen den inganck van het Heylige.

c Ioan. 10.23. Actor. 3.11. ende 5.12.

9 D. dit voorhof is soo lanck geweest, als het huys des Heeren, ofte de Tempel breet was. Vergel. het voorgaende vers.

10 Hier wort maer gesproken van sijne lengte, ende breette: maer 2.Chron. 3.4. vinden wy oock sijne hoochte. dewelcke was van 120 ellen.

4

Ende hy maeckte vensteren aen het huys van ¹¹ geslotene uytsichten.

11 D. die ten deele enge, ende als gesloten waren, tegen het inkijcken ende ongemack des weders, ten deele breet, ende alsoo bequaem voor het vatten des Sonne-schijns, ende het uytsichte. Aldus nae eeniger gevoelen, zijn de vensteren in den muer, die seer dicke was, van buyten enge, ende van binnen wijt geweest. Andere meynen datse van buyten wijt, ende van binnen enge waren, anderen van buyten ende van binnen wijt, doch alleynskens van beyden zijden nauwe, ingaende tot het midden des muers, alwaer sy met glas toegesloten waren, tegen het quaet weder. And. diemen openen ende sluyten konde.

5

Ende ¹² rontom ¹³ aen den wandt van het huys bouwde hy ¹⁴ kameren, aen de wanden van ’t huys rontom [beyde] ¹⁵ van den Tempel, ende vande ¹⁶ Aenspraeck-plaetse: Also maeckte hy zijd- ¹⁷ cameren rontom.

12 T.w. aen de zuyd, ende west, ende noort-zijden van het huys, doch niet aen de Oost-zijde, dewelcke met het portael beset was.

13 D. aen de muer des Tempels; ende dat alsoo, dat de balcken der kameren hier gemelt, niet en waren gewrocht in de muer des Tempels, maer lagen op de neuten, ofte balck-steenen van den selven muer daer hy van buyten ingekort was. Dese inkortinge geschiedde tot driemael toe, t’elcken met het opgebouw van vijf ellen, ende dan waren op die uytstekende neut-steenen de balcken der kameren, die van drie verdiepingen waren, geleyt, ende gepast.

14 Hebr. vloeren. D. kameren-gebouwselen, ende vertrecken buyten aen den Tempel ten gebruycke der Priesteren, als sy haer ampt bedienen souden, ende om daer in op te sluyten de Eerstelingen, de Tienden, de Priesterlicke kleederen, de Offerhanden ende andere dingen behoorende tot den Godes-dienst, etc. Siet 2.Reg. 11.2. ende 1.Chron. 28.12. ende Ezech. 42.13, 14.

15 Verst. het voorste deel van den Tempel, anders genoemt het Heylige, daer in de Priesters dagelicx gingen om te roocken, ende de lampen toe te maken.

16 Ofte, Antwoort-plaetse. Het Hebr. woort heeft sijnen name van aenspreken. Verst. de innerste plaetse des Tempels, anders genoemt het Heylige der Heyligen, van waer Godt sijne aensprake, ende antwoorde gaf. Vergel. ond. vers 16. ende 20.

17 Hebr. ribben. verstaet de selve kameren, van de welcke in’t begin deses vers gesproken is, ofte sekere gangen van galeryen, die voor aen lancx de tweede, ende derde verdiepinge deser kameren waren.

6

¹⁸ De onderste kamer was van vijf ellen in hare breette, ende de middelste van ses ellen in hare breette, ende de derde van seven ellen in hare breette: want ¹⁹ hy hadde aen het huys rontom buytenwaerts inkortingen gemaeckt, op datse ²⁰ haer niet en ²¹ hielden in de wanden van het huys.

18 Also de muer des Tempels drie inkortingen hadde, de onderste, de middelste, ende de opperste, so was de onderste verdiepinge der kameren eene elle nauwer, dan de middelste, ende de middelste weder so veel nauwer als de opperste.

19 Hy hadde de dickte van den muer des Tempels t’elcken een elle gesmalt, om op de neutsteenen de balcken der kameren te leggen. Dese smallinge, ofte in-kortinge was in de hoochte des muers van 5 ende 10 ende 15 ellen.

20 T.w. de kameren.

21 Dat is, met hare balcken in den muer des Tempels niet in-gelaten en wierden met door-booringe ende verbrekinge des selven. Vergel. Ezech. 41.6.

7

Het huys nu alst gebouwt wert, wert met ²² volmaeckten steen, ²³ alsoo hy toegevoert was, gebouwt: so dat geene hameren, nochte bijle [ofte] eenich yseren gereetschap gehoort en wert in het huys, alst gebouwt wert.

22 D. die te vooren tot het werck volkomentlic bereyt was: ’t welcke oock van het hout is geseyt, bov. cap. 5.18.

23 Hebr. der toevoeringe; D. met steen, alsoo hy daer aengevoert quam.

8

De deure ²⁴ der middelster zijd-kamer, was aen de ²⁵ rechter zijde van het huys: ende door wendel-trappen ginckmen tot de middelste [zijd-kamer], ende van de middelste tot de ²⁶ derde.

24 D. door dewelcke men op ginck nae de middelste zijd-kamer.

25 Hebr. Schouder. de rechter-zijde des Tempels in ’t uytgaen was het Suyden. want den inganck des Tempels stont in’t Oosten, ende het alderheylichste in’t Westen.

26 T.w. zijd-kameren. Uyt het getal van velen kanmen hier verstaen, dat elcke verdiepinge verscheydene kameren, ende hoecken heeft gehadt. Siet 2.Reg. 11.2.

9

Also bouwde hy het huys, ende volmaecktet: ende ²⁷ bedeckte dat huys met ²⁸ gewelfsels, ende ²⁹ rijgen van Cederen.

27 T.w. van binnen aen sijn dack.

28 Hebr. nae sommiger gevoelen, ruggen.

29 Hebr. ordeningen in, ofte, met Cederen, D. met ordentlicke t’samen-hechtinge van Cederen-balcken, plancken, ofte berderen.

10

Hy bouwde oock de kameren aen het gantsche huys, van vijf ellen in hare hoochte: ende ³⁰ hy voechdese vast aen dat huys met cederen hout.

30 D. hy leydese, ende pastese op de in-kortinge vanden muer des Tempels. Siet bov. het vers 6.

11

Doe geschiedde het woort des HEEREN tot Salomo, seggende:

12

Aengaende dit huys dat ghy bouwt, ^d so ghy wandelt in mijne ³¹ insettingen, ende doet mijne rechten, ende onderhoudt alle mijne geboden, wandelende in de selve: so sal ick mijn woort met u bevestigen, ^e dat ick tot uwen vader David gesproken hebbe.

d 1.Reg. 2.4. ende 9.4.

31 Hoe dese 3 woorden, insettingen, rechten ende geboden, onderscheyden worden, Siet bov. 2. op vers 3.

e 2.Sam. 7.13. 1.Chron. 22.10, 19.

13

Ende ick sal ³² in het midden der kinderen Israëls woonen: ende ick en sal mijn volck Israëls niet verlaten.

32 Siet Levit. 26. op vers 12.

14

Also ³³ bouwde Salomo dat huys, ende volmaeckte het selve.

33 D. hy ginck inde bouwinge des Tempels voort, om het selve van binnen te volmaken, ende te vercieren.

15

Oock ³⁴ bouwde hy de wanden des huyses van binnen met Cederen ³⁵ plancken; van den vloer des huyses ³⁶ tot aen ’t dack der wanden, beschoot hyse van binnen met hout: ende overdeckte den vloer van ³⁷ het huys met Dennen plancken.

34 D. hy beschoot de wanden met Cederen plancken, etc. alsoo in het volgende vers.

35 Hebr. zijden: ende soo in’t volgende.

36 Hebr. tot aen de wanden des dacks, D. tot aen het opperste deel des muers, daer op het dack rust.

37 Verst. dit niet van het innerste deel des huyses, maer van het voorste, genaemt het Heylige.

16

Daertoe ³⁸ bouwde hy ³⁹ twintich ellen met Cederen plancken aen de zijden van ’t huys, ⁴⁰ van de vloer af tot de wanden: dit bouwde hy ⁴¹ hem van binnen tot een Aenspraeck-plaetse, tot het Heylige der Heyligen.

38 De sin is, dat hy den tusschen-muer, waer door het Heylige van het Alderheylichste onderscheyden wert, met Cederen plancken beschoten heeft.

39 De lengte des Tempels was tsestich ellen; bov. vers 2. waer van het voorste hadde veertich, ende volgens het innerste twintich.

40 D. den geheelen vloer van den eenen muer tot den anderen.

41 N. den Heere, van den welcken recht te vooren in’t 13 vers gesproken is.

17

Dat huys nu was van veertich ellen; [namelick] de ⁴² Tempel die voor aen was.

42 Genaemt het Heylige. Dit was even noch soo lanck, als het Heylige der Heyligen, het welcke maer 20 ellen in de lengte en hadde. ond. vers 20.

18

Ende het Ceder aen het huys inwendich was gesneden met ⁴³ knoppen, ende ⁴⁴ opene bloemen: Het was al Ceder, geen steen en wert gesien.

43 Anders: wilde Couwoerden. Alsoo ond. cap. 7.24.

44 Hebr. openinge der bloemen. Alsoo in ’t volgende.

19

Ende de Aenspraeck-plaetse bereydde hy ⁴⁵ inwaert in ⁴⁶ ’t huys, om de Arke des verbonts des HEEREN daer te setten.

45 T.w. de plaetse daer het alderheylichste was: in ’t uyterste van den Tempel.

46 Hebr. in’t midden van het huys. het woordeken huys, beteeckent hier het geheele gestichte des Tempels.

20

Ende de Aenspraeck-plaetse ⁴⁷ voor aen was van twintich ellen in lengte, ende van twintich ellen in breette, ende van ⁴⁸ twintich ellen in hare hoochte, ende hy

47 D. dewelcke, als yemant inginck van ’t Oosten nae ’t Westen, voor hem lach in ’t eynde van het Heylige. And. de ruymte, (ofte, de aengesichten) van de Aenspraeck-plaetse, was van, etc.

48 Bov. vers 2. staet wel, van het geheele huys dattet 30 ellen in sijne hoochte hadde: maer dewijle men van het eerste Voorhof tot het tweede, ende van het tweede tot het Heylige, ende van dit tot het Alderheylichste met trappen moeste opklimmen, gelijckmen afnemen kan uyt Ezech. 40.6. so en ist niet wonder, dat de vloer eenige ellen hooger, ende naerder het dack geweest is.

[fol. 157v]

overtoochse ⁴⁹ met geslotenen goude: oock overtooch hy den ⁵⁰ Cederen Altaer.

49 D. dicht, fijn, reyn. Siet 2.Chron. 3.4. ofte, alsoo genoemt (gelijck andere meynen) om dat het van David tot de timmeringe des Tempels was opgesloten, ende bewaert geweest. 1.Chron. 29.3, 4. alwaer het oock gout van Ophir genaemt wort, het welcke om sijne weerdicheyt altijt in groote achtinge geweest is, Iob 22.24. maer het edelste, ende kostelickste gout is in ’t gemeyne oock soo genaemt geweest, om datmen dat seer nauwe pleecht op te sluyten. Iob 28.15.

50 Verst. den reuck-Altaer van den welcken oock gesproken wort ond. vers 22. ende 23. Desen heeft Salomo oock met gout overtogen: ende wort daerom genoemt den gouden Altaer, ond. 7.48.

21

Ende Salomo overtooch het ⁵¹ huys van binnen met geslotenen goude: ende ⁵² hy tooch voor de Aenspraeck-plaetse [eenen voorhanck] henen door met goude ketenen, ende overtooch dien met goude.

51 Verst. het Heylige der Heyligen, gelijck in het eynde deses verskens verklaert wort.

52 De sin is, dat Salomo eenen voorhanck heeft laten maken, dien hy lancks henen aen het schutsel, het welcke het Heylige van het Alderheylichste onderscheydde, heeft getoogen, hangende aen gouden ketenen. siet van desen voorhanck, Exod. c. 26. versen 31, 32, 33.

22

Also overtooch hy het gantsche huys met gout, tot dat het gantsche huys volmaeckt was: daertoe overtooch hy met gout den ⁵³ geheelen Altaer, die voor de Aenspraeck-plaetse was.

53 Siet bov. op vers 20.

23

^f In de Aenspraeck-plaetse nu maeckte hy twee ⁵⁴ Cherubim van ⁵⁵ olyachtich hout: elcker hoochte was tien ellen.

f Exod. 25.18.

54 Siet Genes. 3. op vers 24.

55 De Cherubim, die Moses liet maken, waren van louter gout. Exod. 25.18. Sommige nu houden dese olyachtige boomen niet voor olijf-boomen, maer voor andere boomen, die mede olye uyt geven, als Ceder-boomen, ende Pijnbomen, etc. want de olijf-boomen van de olyachtige boomen somtijts onderscheyden worden, als Nehem. 8.16.

24

Ende van vijf ellen was de een vleugel des Cherubs, ende van vijf ellen de ander vleugel des Cherubs: ⁵⁶ van het eynde sijnes eenen vleugels, tot aen het eynde sijnes anderen vleugels, waren tien ellen.

56 Hebr. van de eynden sijner vleugelen, tot aen de eynden sijner vleugelen.

25

Alsoo was de ander Cherub van tien ellen: beyde Cherubim hadden eenerley mate, ende eenerley ⁵⁷ snede.

57 D. maecksel.

26

De hoochte des eenen Cherubs was van tien ellen, ende alsoo des anderen Cherubs.

27

Ende hy settede dese Cherubim in’t midden van het ⁵⁸ binnenste huys, ^g ende ⁵⁹ de Cherubim spreydden de vleugelen uyt, so dat de vleugel des eenen raeckte aen dese wandt, ende de vleugel des anderen Cherubs raeckte aende andere wandt: ende hare vleugelen nae het midden van het huys raeckten vleugel aen vleugel.

58 D. het Heylige der Heyligen, alsoo wort het Heylige genaemt de Tempel die voor aen was. boven vers 17.

g Exod. 25.20.

59 De sin is, dat de 2 Cherubim in het Heylige der Heyligen staende, elck met haren eenen vleugel raeckten den wandt, de een, die aen de Suydzijde, de ander, die aen de Noort-zijde was, ende datse dan met hare andere vleugelen malkanderen raeckten: so datse met de selve de geheele breette der plaetse overreyckten: want gelijck dese 20 ellen breet was bov. vers 20, alsoo was elck een vleugel vijf ellen lanck. bov. vers 24. volgens stonden beyde de Cherubim van malkanderen tien ellen, ende elck van de wandt sijner zijde 5 ellen, makende tsamen 20 ellen. Vergel. 2.Chron. 3.11, etc.

28

Ende hy overtooch dese Cherubim met gout.

29

Ende alle de wanden van het huys, in’t ronde, graveerde hy met uytgesnedene graveringen van Cherubim, ende van Palm-boomen, ende opene bloemen: van binnen, ende ⁶⁰ van buyten.

60 Hier door verstaen sommige den wandt, die het Alderheylichste van het Heylige onderscheydde. dien hy verciert hebbe niet alleen van binnen aen de zijde, die in het Alderheylichste was, maer oock van buyten aen de zijde, die in het Heylige stont. Andere verstaen ’t in’t gemeyn van de wanden soo van ’t Alderheylichste als van het Heylige.

30

Daertoe overtooch hy den vloer van het huys met gout ⁶¹ van binnen ende van buyten.

61 D. in’t Alderheylichste, ende in het Heylige.

31

Ende aen den inganck der Aenspraeck-plaetse maeckte hy deuren van olyachtich hout: de boven dorpel, [met] de posten ⁶² was het vijfde deel [des wandts].

62 D. hy was soo breet ende hooge, als het vijfde deel des wandts, te weten 4 ellen. want de wandt der Aenspraeck plaetse was 20 ellen breet, ende hooge. Siet bov. vers 16. Andere vertalen dit alsoo, dat de boven dorpel, ende de posten van vijf hoecken, ofte leden waren.

32

De twee deuren oock waren van olijeboomen, ende hy graveerde daer op graveringen van Cherubim, ende van Palmboomen, ende van opene bloemen, dewelcke hy met gout overtooch: ⁶³ oock trock hy gout over de Cherubim, ende over de Palm-boomen.

63 Hier door konde het maecksel van het gegraveerde werck altijt gesien worden.

33

Ende alsoo maeckte hy aen de de deure des Tempels posten van olyachtige boomen: uyt ⁶⁴ het vierde deel [vanden wandt].

64 Want de posten (de deure mede gerekent zijnde) waren 5 ellen breet, ende hooge, het welcke is het vierde deel van 20. Andere verstaen dit alsoo van de posten datse vier-hoeckich ofte vier-ledich waren. Vergel. bov. ’t vers 31. ende d’aenteeck.

34

Ende de twee deuren waren van ⁶⁵ dennen hout: de twee zijden der eener deure waren ommedraeyende, alsoo waren de twee gegraveerde [zijden] der andere deure ommedraeyende.

65 Siet bov. 5. op vers 8.

35

Ende hy graveerdese met Cherubim, ende Palm-boomen, ende opene bloemen: dewelcke hy met gout overtooch; gericht nae het uytgesnedene.

36

Daerna bouwede hy ⁶⁶ het binnenste voorhof van drie rijgen gehouwene steenen, ende een rijge Cederen balcken.

66 Verst. het voorhof dat naest den Tempel was, ende het voorhof der Priesteren genaemt wort. 2.Chron. 4.9. om dat niemant dan sy, ende de Leviten daer in mochten komen, ende op dat de Priesteren daer op den brand-offer Altaer offerhanden deden, ende den Godes-dienst waernamen.

37

In het vierde jaer wert de gront van het huys des HEEREN geleyt in de maent ⁶⁷ Ziu:

67 Siet bov. op vers 1.

38

Ende in het elfde jaer in de maent Bul, ⁶⁸ welcke is de achtste maent, was dit huys volmaeckt nae alle sijne ⁶⁹ stucken, ende nae alle sijne behoorte: also heeft hy seven jaren daer aen gebouwt.

68 Dese maent komt over een ten deele met onsen October, ten deele met onsen November.

69 Hebr. dingen, ofte, woorden, D. nae alles dat daer van geseyt, ende geordineert was.