Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iiij. Capittel.

De voorneemste Vorsten, ende Amptlieden van Salomo, vers 1, etc. sijns Coninckrijcks grootheyt 20, 24. Sijne dagelicksche spijsinge voor sijn hof, 22. sijne peertstallen, 26. sijne groote wijsheyt, 29.

1

ALso was de Coninck Salomo Coninck ¹ over gantsch Israël.

1 D. over de twaelf stammen. het welcke van Salomo geseyt wort tot onderscheyt van de volgende Coningen: welcker sommige, namelick die na hem uyt den huyse Davids afkomstich waren, maer over twee stammen, Iuda, ende Benjamin regeerden; de andere over de tien andere.

2

Ende dese waren de ² Vorsten die hy hadde: Azaria de sone Zadoks was ³ Opper-amptman.

2 Verst. Opper-officieren, ofte Bevel-hebbers.

3 Ofte, Stadt-houder, T.w. des Conincks, in de geheele regeringe van het Rijcke. Men houdt desen Zadok niet voor den Hoogen-priester in de voorgaende Capittelen vermelt, maer voor eenen anderen van dien name, uyt eenen anderen stamme gesproten, ende dat hy overste President geweest zy in de regeringe des gantschen lants naest den Coninck, ende daerom eerst van allen genoemt. want het Hebr. woort niet alleen een Priester beteeckent, maer oock een politijc overste. Siet Genes. 41. op vers 45. ende ond. vers 5. Andere meynen dat hy was de neve Zadoks, ofte de soon sijns soons Achimaas, van den welcken wort gewach gemaeckt. 2.Sam. 15.27. ende dat deses sone genoemt Azaria in’t bysonder een Priester was om Salomo, ende sijn gesin in goddelicke saken te dienen.

3

Elihoreph, ende Ahia de sone van Sisa, waren ⁴ Schrijvers: Iosaphat de sone Ahiluds was ⁵ Cantzelier.

4 Ofte, Secretarisen. Siet oock van sulcke officieren. 2.Sam. 8.17. Esth. 3.12.

5 Ofte, Register-meester, ofte, Gedenck-meester. siet van dit ampt. 2.Sam. 8.16.

4

Ende Benaja de sone Iojada was over het heyr: ende Zadok ende ⁶ Abjathar waren Priesters.

6 Die den name van Priester by sijn leven heeft behouden, sonder de daet ofte actuelen dienst. Siet bov. c. 2. op vers 26, 27.

5

Ende Azaria de sone Nathans was over de ⁷ Bestel-meesters: ende Zabud de sone Nathans was ⁸ Over-amptman, des Conincks vrient.

7 Hebr. Bestellers, ofte, Bestelde. Verst. de twaelf Amptlieden hier na genoemt van het 7 vers tot het 19 die daer toe bestelt ende verordent waren, datse elck op sijne maent den Coninck, ende sijn hof-gesin, den gesetten voorraet van spijse ende dranck bestellen souden. Het Hebr. woort wort elders genomen voor eens Conincks Stadt-houder: die in de regeringe des lants sijne plaetse bewaert. ond. 22.48. item voor andere Overste. ond. 5.16. 2.Chron. 8.10.

8 Ofte, President, T.w. in des Conincx secreten raet, waerom hy dagelicks sijnen vryen toeganck tot den Coninck hadde als een gemeynsaem, ende bysondere vrient des selven. Is te onderscheyden van den Opper-ampt-man, vers 2. Vergel. de aenteeck.

6

Ende Ahisar was ⁹ Hofmeester: ende ^a Adoniram de sone van Abda, was ¹⁰ over de schattinge.

9 Hebr. was over het huys. D. over het gantsche Hof-gesin des Coninckx: gelijck het woordeken Huys alsoo is gebruyct geweest bov. c. 2. vers 24. Siet Genes. 34. op vers 19.

a 1.Reg. 5.14. ende 12.18.

10 D. over de finantien, domeynen, jaerlicksche incomen, Tollen, schattinge, etc. des Conincx: So dat dese Overste soude mogen genoemt worden generael Ontfanger, Thresorier, ofte Schat-meester des Conincks. Andere verstaen hier den Oversten over het uytschot der keurlinge die als eene schattinge den Coninck gegeven waren om hem te dienen. Siet ond. 5. vers 13, 14.

7

Ende Salomo hadde twaelf Bestel-meesters over gantsch Israël, die ¹¹ den Coninck ende sijn huys ¹² versorgden: voor elck een was een maent in den jare om te versorgen.

11 D. hem.

12 T.w. van spijse ende dranck.

8

Ende dit zijn hare namen: de ¹³ sone van Hur was in het geberchte Ephraims.

13 And. Ben Hur, ende soo in ’t volgende.

9

De sone van Deker in ¹⁴ Makaz ende in Saalbim, ende ¹⁵ Beth-Semes; ende Elon Beth-Hanan.

14 Dese waren meest steden in den stam Dans. siet Iosu. 19.41, 42, 43.

15 Genaemt Iosu. 19.41. Ir-Semes.

10

De sone van Hesed in ¹⁶ Aruboth, hy hadde [daer toe] ¹⁷ Socho ende het gantsche lant ¹⁸ Hepher,

16 Dit was eeu deel des lants van Iuda.

17 Siet van dese stadt Iosu. 15.35.

18 Siet Ios. 12.17.

11

De sone Abinadab de gantsche ¹⁹ lantstreke van Dor: dese hadde Taphath de dochter van Salomo tot eene vrouwe.

19 De welcke was in den stam van Manasse over de Iordane. Ios. 17.11. Iud. 1.27.

12

Baana de sone Ahilud hadde ²⁰ Taanach, ende Megiddo, ende het gantsche Beth-Sean, ’t welcke is by ²¹ Zartana beneden van ²² Iizreël; van ²³ Beth-Sean aen tot ²⁴ Abel-Mehola; tot op gene zijde van ²⁵ Iokmeam:

20 Dese behoorden oock tot den stam Manasse, Iosu. 17.11.

21 Siet van andere Zartans Iosu. 3.16.

22 Een stadt in den stam Issaschar. Iosu. 19.18.

23 Siet Iosu. 17.11. ende Iudic. 1.27.

24 Siet Iudic. 7.22.

25 De welcke was in den stam Zebulon. Iosu. 19.12.

13

De sone Gebers was te ²⁶ Ramoth in ²⁷ Gilead: hy hadde de ²⁸ dorpen Iaïrs des soons Manasse, die in Gilead zijn; [oock] hadde hy de ²⁹ streke ³⁰ Argobs, welcke is in Basan, tsestich groote steden, met mueren: ende koperen grendelen.

26 Siet Deut. 4.43. ende 1.Reg. 22.20.

27 Siet Genes. 31. op vers 21.

28 Siet van dese Num. 32.41.

29 Siet Deut. 3.4.

30 Siet Deut. 3.14.

14

Ahinadab de sone van Iddo, was te ³¹ Mahanaim.

31 Siet Genes. 32. op vers 2.

15

Ahimaaz was in Naphtali: dese nam oock Salomons dochter Basmath ter vrouwe.

16

Baana de sone van Husai, was in Aser, ende in ³² Aloth.

32 Dit woort nemen eenige niet voor eenen eygenen name, maer vertalen het selve opper-deelen, in ofte aen ’t geberchte liggende, ende behoorende meest tot de stamme Dans, ende Asers.

17

Iosaphat de sone van Paruah, in Issaschar.

18

Simei de sone van Ela, in Benjamin.

19

Geber de sone van Uri, was in den lande ³³ Gilead, den lande Sihons des Conincks der Amoriten, ende Ogs des Conincks van Basan, ende was de eenige Bestel-meester die in dat lant was.

33 Verst. deses lants resterende deel van het gene hier te vooren is genaemt geweest. vers 13.

20

Iuda [nu] ende Israël waren vele, als zant dat aen de Zee is in menichte, etende, ende drinckende, ende blijde zijnde.

21

³⁴ Ende Salomo was heerschende over alle de Coninckrijcken, van de ³⁵ riviere ³⁶ [tot] ³⁷ het lant der Philistijnen, ende tot aen de ³⁸ lantpale van Egypten, die brachten geschencken, ende dienden Salomo alle de dagen sijns levens.

34 Wy hebben hier de vervullinge der beloften dickwijls voor desen gegeven, als Genes. 15.18. Exod. 23.31. Deut. 11.24. Ios. 1.4.

35 N. Euphrates. siet Gen. 2. op vers 14. Dese riviere was der Israeliten lantpale tegen ’t Noord-oosten.

36 Dit is hier in gevoegt uyt 2.Chron. 9.26.

37 Het welcke hare pale was tegen ’t Westen.

38 Verst. de riviere Sichor de Zuyd-pale hares lants.

22

³⁹ De spijse nu van Salomo was voor eenen dach, dertich ⁴⁰ Cor meel-bloeme, ende tsestich Cor meel:

39 Hebr. het broot.

40 Verst. door dit woort de grootste mate der Hebreen van drooge waren, houdende 10 Epha, een Epha 432 gemeene eyer-schalen, ende volgens een Cor 4320 eyer-schalen: Dese mate wort oock genoemt Homer, Levit. 27.16.

[fol. 156v]

23

Tien vette runderen, ende twintich weyde-runderen, ende hondert schapen; uytgenomen de herten, ende rehen, ende buffelen, ende gemeste vogelen.

24

Want hy hadde heerschappye over al dat op dese zijde ⁴¹ der riviere was van ⁴² Tiphsah tot aen ⁴³ Gaza, over alle Coningen op dese zijde der riviere: ende hy hadde vrede van alle ⁴⁴ sijne zijden rontom.

41 N. Euphrates. alsoo bov. vers 21. siet de aenteeck.

42 De naem van eene stadt gelegen aen de Noord-oost-pale van het Israelitische Coninckrijcke. Siet van dese oock 2.Reg. 15.16.

43 Hebr. Hazza. eene stadt gelegen aen de Zuyd-west-pale des lants van Canaan. Genes. 10.19. Deut. 2.23.

44 Hebr. overgangen.

25

Ende Iuda ende Israël ^b woonden seker, een yegelick ⁴⁵ onder sijnen wijnstock, ende onder sijnen vijgeboom, ⁴⁶ van Dan tot Ber-Seba, alle de dagen van Salomo.

b Levit. 26.5.

45 Eene maniere van spreken, beteeckenende den tijt van groote vrede, overvloet, ende welstant in allen dingen, niet alleen tijdelicke, als hier, maer oock in geestelicke, als Micha 4.4. Zach. 3.10.

46 D. van de Noortpale des lants van Canaan tot de Suyt pale. alsoo Iud. 20.1. van Dan siet Gen. 14. op vers 14. van Ber-Seba Genes. 21. op vers 31.

26

^c Salomo hadde oock veertich duysent ⁴⁷ peertstallen tot sijne ⁴⁸ wagenen, ende twaelf duysent ruyteren.

c 1.Reg. 10.26. 2.Chron. 1.14. ende 9.25.

47 Verst. dit van peerd-steden, in welcker yedere een peert stont. Nu Salomo heeft gehadt 4000 peerd-stallen 2.Chron. 9.25. waer van elcken stal hadde tien peerd-steden, makende t’samen het getal van 40000.

48 Deser getal was 1400. ond. 10.26.

27

⁴⁹ Die Bestel-meesters nu, een yeder op sijne maent, versorgden den Coninck Salomo ende alle de gene die tot des Conincx Salomons tafel naederden; sy en lieten geenes dincks gebreken.

49 De welcke bov. vers 7, etc. zijn genaemt geweest.

28

De gerste nu, ende het stroo voor de peerden, ende voor de ⁵⁰ snelle kemelen, brachten sy aen de plaetse daer ⁵¹ hy was, een yegelick nae sijnen last.

50 Genoemt Dromedarisen. Andere vertalen het Hebr. woort post-peerden, snelle peerden, ofte muylen, die oock seer snel waren in’t loopen. Siet Esth. 8.10, 14.

51 N. de Coninck Salomo. And. in de plaetse daer het [bestelt] was, ofte, daer sy waren, ofte, daer een yegelick was, nae sijnen last.

29

Ende Godt gaf Salomo ⁵² wijsheyt, ende seer veel verstants, ende een ⁵³ wijt begrijp des herten, ⁵⁴ gelijck zant dat aen den ⁵⁵ oever der Zee is.

52 Siet bov. 3. op vers 12.

53 Hebr. wijdte, ofte, breetheyt des herten: de welcke somtijts in’t quade genomen wert, beteeckenende grootscheyt des herten. Prov. 21.4. somtijts in’t goede, als hier, ende beteeckent een groot begrijp, niet alleen van wetenschap, onderscheyt, ende memorie, maer oock van moedicheyt, couragie, ende lust om in vele dingen alles treffelick uyt te richten.

54 D. der voor seyden dingen hadde hy so veel als het zant, etc. een overtollige maniere van spreken. als bov. cap. 1. vers 40.

55 Hebr. Lippe der Zee.

30

Ende de wijsheyt Salomons was grooter dan de wijsheyt ⁵⁶ van alle die van ’t oosten, ende van alle wijsheyt der Egyptenaren:

56 Hebr. kinderen van Oosten. Siet Genes. 29. op vers 1. Dese, gelijck oock de Egyptenaren, waren beroemt van groote wijsheyt in allerley wetenschap, hoewelse daer na tot ydele, ende superstitieuse konsten vervallen zijn. Ies. 2.6.

31

Ia hy was wijser dan alle menschen; dan ⁵⁷ Ethan de Ezrahiter, ende Heman, ende Chalcol, ende Darda de sonen Mahols: ende sijn naem was onder alle Heydenen rontom.

57 Siet van dese mannen 1.Chron. 2.6.

32

Ende hy sprack ⁵⁸ drie duysent ⁵⁹ spreucken: daer toe waren sijne liederen duysent ende vijve.

58 Waer van een deel zijn in de boecken der Spreucken, in Ecclesiaste, ende in het Hooge-liet.

59 Het Hebr. woort beteeckent eene reden, die om hare kortheyt, wijse, ende diepsinnige leeringe boven andere uytsteeckt. Prov. 1.1.

33

Hy sprack oock ⁶⁰ van de boomen; van den ⁶¹ Cederboom aen, die op den ⁶² Libanon is, tot op den ⁶³ Ysop die aen den wandt uytwast: hy sprack oock van het vee, ende van het gevogelte, ende van de kruypende [dieren], ende van de visschen.

60 De schriften hier van en zijn nu niet voorhanden, ende dat sonder verminderinge der H. Schrift, ofte nadeel van onse salicheyt.

61 Siet Iud. 9. op vers 15.

62 Een kostelick geberchte gelegen aen de Noort-pale van Palestina. Siet Deuter. 3.25. ende 11.24. Iosu. 9.1. Psal. 92.13. Iesa. 35.2.

63 Het Hebr. woort Ezob hebben de Griecxsche oversetters Hyssopos overgeset, welck woort de Apostel behoudt Hebr. 9.19. hoewel eenige het selve houden voor wilde majoleyne, andere voor keule, ofte, Hofkumure, andere voor Rosemarijn, ofte, parietaria, D. muer-kruyt, glas-kruyt, mos. So dattet onseker is wat het by den ouden voor een kruyt geweest zy. Siet Exod. 12.22.

34

Ende van alle volcken quamender, om de wijsheyt Salomons te hooren: van alle Coningen der aerde, die van sijne wijsheyt gehoort hadden.