Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxiij. Capittel.

Wetten vande Vierdagen, ende Hoochtijden, vers 1, etc. vanden Sabbath, 3. van het Paesschen-feest, 4, 5. met de ceremonien daer in te onderhouden, 9. Van het Pinxter-feest, 15. Van het feest der Trompetten, 24. Van het feest der versoeninge, 27. Van het feest der Loof-hutten, 33.

1

DAerna sprack de HEERE tot Mose, seggende:

2

Spreeckt tot de kinderen Israëls, ende segt tot hen; De gesette Hooch-tijden des HEEREN, dewelcke ¹ ghy-lieden uytroepen sult, sullen ² heylige t' samenroepingen zijn: dese zijn mijne gesette hooch-tijden.

1 Namelick, door de Priesteren. Siet Num. 10.8, 9, etc.

2 Hebr. t' samen-roepingen der heylicheyt. Soo worden de kerckelicke byeencomsten genoemt, om datse door eenich middel van stemme, ofte ander geluyt, tot de plaetse der versamelinge by een geroepen waren, om den heyligen Godes-dienst te plegen. Alsoo in 't volgende.

3

^a Ses dagen salmen ³ het werck doen, maer op den sevenden dach is de Sabbath der ruste, eene heylige t' samen-roepinge, geen werck en sult ghy doen: het is des HEEREN Sabbath, in alle uwe wooningen.

a Exod. 20.9. ende 23.12. Deuter. 5.13. Luc. 13.14.

3 Verstaet het dagelicksche ende dienstelicke werck, dienende tot de versorginge deses tijdelicken levens.

4

Dese zijn de gesette Hooch-tijden des HEEREN, de heylige t' samen-roepingen: dewelcke ghy uytroepen sult op haren gesetten tijt.

5

^b In de Eerste ⁴ maent, op den veertienden der maent, ⁵ tusschen twee avonden is des HEEREN ⁶ Paeschen.

b Exod. 12.8. ende 23.14. Num. 28.16. Deuter. 16.1.

4 Genaemt Nisan ende Abib, beginnende met de gelijckheyt der dagen ende der nachten in de Lente, ende meest over een komende met onse Meerte. Siet Exo. 13. op het vers 4. ende Num. 9. op vers 1.

5 Siet van dese maniere van spreken Exod. 12. op vers 6.

6 Hebr. Pesach. Dat is, overschrit, ofte voor-by-ganck. Alsoo wort het Feest genoemt door eene sacramentale maniere van spreken, daer het maer een gedenckteecken vanden voorby-ganck des Engels en was. Verg. hier mede Exo. 12. vers 11. ende Gen. 17.10. met de aent. daer op.

6

Ende op den vijftienden dach der selver maent is het feest van de ongesuerde [brooden] des HEEREN: seven dagen sult ghy ongesuerde [brooden] eten.

7

Op den ⁷ eersten dach sult ghy eene heylige t' samen-roepinge hebben: geen ⁸ dienstwerck en sult ghy doen:

7 D. op desen dach, ende op den sevenden, gelijck volgt vers 8. salmen hem in Godes-dienstige wercken oeffenen, ende hem onthouden van den dagelickschen arbeyt.

8 Dat u van den Godes-dienst, dien ghy schuldich zijt te plegen, soude mogen aftrecken, ende u vermoeyen.

8

Maer ghy sult seven dagen ⁹ vyeroffer den HEERE offeren: op den sevenden dach sal eene heylige t' samen-roepinge wesen, geen dienstwerck en sult ghy doen.

9 Siet bov. 1. op 't vers 9.

9

Ende de HEERE sprack tot Mose, seggende:

10

Spreeckt tot de kinderen Israëls, ende segt tot hen: Als ghy in het lant sult gekomen zijn, het welcke ick u geven sal, ende ghy sijnen oogst sult in-oogsten, dan sult ghy een ¹⁰ garve vande eerstelingen uwes oogsts tot den Priesters brengen.

10 Het Hebr. woort beteeckent het tiendedeel van een Epha, Exod. 16.36. Hierom schijnt een schoof oock soo genoemt te zijn, om datmen een tiende deel van een Epha uyt eenen schoof konde dorschen.

11

Ende hy sal die garve voor het aen-

[fol. 58v]

gesicht des HEEREN bewegen, ¹¹ op dattet voor u aengenaem zy: ¹² des anderen daechs na den Sabbath sal de Priester die bewegen.

11 Hebr. tot uwe aengenaemheyt, ofte, welgevallicheyt.

12 D. op den sestienden dach der maent, den tweeden na den Paeschdach, ende den tweeden der ongesuerde brooden.

12

Ghy sult oock op den dach als ghy die garve bewegen sult, bereyden een volkomen Lam, dat ¹³ een-jarich is, ten brand-offer den HEERE;

13 Hebr. een soon sijns jaers. D. dat een jaer out is. Alsoo Num. 7.17, 21, 33, etc.

13

Ende sijn spijs-offer twee tienden meel-bloeme met olie gemengt ten vyeroffer, den HEERE ten ¹⁴ lieflicken reucke: ende sijn ¹⁵ dranck-offer van wijn, het vierde deel van een ¹⁶ Hin.

14 Siet Genes. 8. op vers 21.

15 Verstaet de offerhanden, in dewelcke vochtige dingen, als wijn, ende olie geoffert werden. Alsoo ond. vers 18. ende 37. Siet Genes. 35. op vers 14. ende verg. Exo. 29.40.

16 Siet van dese mate bov. 19. op vers 36.

14

Ende ghy en sult ¹⁷ geen broot, nochte geroost koorn, nochte groene aren eten, tot op dien selven dach, dat ghy de offerhande uwes Godts sult gebracht hebben: het is eene eeuwige insettinge voor uwe geslachten, in alle uwe wooningen.

17 De sin is, datse gantsch niet van de nieuwe vruchten smaken, nochte nutten en mochten, dan als sy de eerstelingen daer van Gode souden geoffert hebben: het welcke geschieden moeste op den dach te vooren gemelt, vers 11.

15

^c Daerna sult ghy u tellen van 's anderen daechs na den Sabbath, vanden dach dat ghy de garve des ¹⁸ beweechoffers sult gebracht hebben: het sullen seven volkomene ¹⁹ Sabbathen zijn.

c Deuter. 16.9.

18 Siet van het beweech-offer bov. 7. op vers 30.

19 Ofte, weken.

16

Tot 's anderen daechs na den sevenden Sabbath sult ghy vijftich dagen tellen: dan sult ghy een ²⁰ nieuw spijs-offer den HEERE offeren.

20 Verg. Num. 28.26. ende verstaet dit van het offer, dat van nieuw koorn, ofte vruchten moeste komen, ende te onderscheyden is van de vrywillige spijs-offeren; van welcke te sien is bov. 2.12.

17

Ghylieden sult uyt uwe wooningen twee beweech-brooden brengen, sy sullen van twee ²¹ tienden meel-bloeme zijn, ²² gedeessemt sullense gebacken worden: het zijn de ²³ eerstelingen den HEERE.

21 T.w. van een Epha, ende siet van dese mate breeder Exod. 16. op vers 36. ende bov. 5. op vers 11.

22 Dit was geoorloft in dese offerhanden der eerster vruchten, maer niet inde vrywillige spijs-offeren, bov. 2.11.

23 Verg. bov. 2.12.

18

Ghy sult oock met het broot seven volkomene ²⁴ een-jarige lammeren, ende eenen varre, ²⁵ het jonck eenes runts, ende twee rammen offeren: sy sullen den HEERE een brand-offer zijn, met haer spijs-offer, ende hare dranck-offeren, een vyeroffer, [ten] lieflicken reucke den HEERE.

24 Hebr. sonen eens jaers. Alsoo in 't volgende vers.

25 Hebr. de soon eens runts. D. een jonck runt.

19

Oock sult ghy eenen geytenbock ten sond-offer, ende twee een-jarige lammeren ten danck-offer bereyden.

20

Dan sal de Priester de selve ²⁶ met het broot der eerstelingen [ten] beweech-offer, voor het aengesicht des HEEREN, met de twee lammeren bewegen: sy sullen den HEERE een heylich dinck zijn, voor den Priester.

26 Ofte, na het broot der eerstelingen, na het welcke hy beyde de Lammeren bewegen sal.

21

Ende ²⁷ ghy sult op dien selven dach uytroepen, [dat] ghy eene heylige t' samenroepinge sult hebben; geen dienstwerck en sult ghy doen: het is eene eeuwige insettinge in alle uwe wooningen voor uwe geslachten.

27 T.w. ghy Priesteren.

22

^d Als ghy nu den oogst uwes lants sult in-oogsten, ghy en sult in u in-oogsten den ²⁸ hoeck des velts niet gantschelick ²⁹ afmaeyen, ende ³⁰ de opsamelinge uwes oogsts niet opsamelen: voor den armen ende voor den vreemdelinck sult ghyse laten: Ick ben de HEERE uwe Godt.

d Bov. 19.9. Deut. 24.19.

28 D. de aren, die aen de hoecken des lants, ofte de kanten des ackers wat bezyden afstaen, ende plegen in 't af-snijden vergeten, ofte nagelaten te worden.

29 Hebr. voleynden. D. niet gantsch af-snijden, ende op-samelen.

30 D. dat overblijft, om daer na opgesamelt te worden.

23

Ende de HEERE sprack tot Mose, seggende:

24

Spreeckt tot de kinderen Israëls, seggende; ^e Inde ³¹ sevende maent, op den eersten der maent, sult ghy eene ruste hebben, eene ³² gedachtenisse des geklancks, eene heylige t' samen-roepinge.

e Num. 29.1.

31 Genaemt Ethanim, 1.Reg. 8.2. ende beginnende in onsen September, als de sonne in Libra gaet, ende dach ende nacht gelijck maeckt.

32 Ofte: een gedenckfeest des geklancx. ofte, als eenige, een geklanck ter gedachtenisse, het welcke geschiedde door de Priesters, met het blasen van een trompette, 1. Om het volck te waerschouwen, dat nu het politijcke jaer inginck, nae het welcke men alle burgerlicke contracten, ende handelingen moeste bereyden, ende rekenen.
2. Om 't volck te vermanen, dat sy Godt souden dancken voor de weldaden, die sy 't geheele jaer genooten hadden.
3. Dat sy met erkentenisse ende leedtwesen harer sonden hen souden bereyden tegen den dach der Versoeninge; welcke was de tiende dach derselver maent. Siet ond. vers 27.

25

Geen dienstwerck en sult ghy doen: maer ghy sult den HEERE vyer-offer offeren.

26

Voorder sprack de HEERE tot Mose, seggende:

27

^{33 f} Doch op den tienden deser sevender maent sal de ³⁴ Versoendach zijn, eene heylige t' samen-roepinge sult ghy hebben, dan sult ghy ³⁵ uwe zielen verootmoedigen; ende sult den HEERE een vyer-offer offeren.

33 Ofte, immers.

f Bov. 16.29, 31. Num. 29.7.

34 Verstaet een feest by den Israëliten, in het welcke sy hen versoenden met den Heere over hare sonden, hen vernederende door vasten, ende bidden.

35 Siet bov. 16. op vers 29.

28

Ende op dien selven dach en sult ghy geen werck doen: want het is de Versoendach, om over u versoeninge te doen voor het aengesicht des HEEREN uwes Godts.

29

Want ³⁶ alle ziele, dewelcke op dien selven dach niet en sal verootmoedigt zijn geweest, die sal ³⁷ uytgeroeyt worden uyt hare volcken.

36 D. alle mensche. Verstaet niet alleene de Israëliten, maer oock de Israëlijt-genooten, die hen uyt andere natien tot de Israëlitische gemeynte souden begeven hebben. alsoo in't volgende vers.

37 Siet Genes. 17. op vers 14.

30

Oock alle ziele, die eenich werck op dien selven dach gedaen sal hebben; die selve ziele sal ick uyt het midden hares volcks verderven.

31

Ghy en sult geen werck doen: 't is eene eeuwige insettinge voor uwe geslachten, in alle uwe wooningen.

32

Het sal u een Sabbath der ruste zijn, dan sult ghy uwe zielen verootmoedigen: op den negenden der maent ³⁸ in den avont, ³⁹ vanden avont tot den avont sult ghy uwen Sabbath rusten.

38 Namelick, als de negende dach was voorby gegaen, ende den avont gekomen, welcke 't begin des tienden daechs was: gelijck inde scheppinge den avont voor den morgen ginck. Ende dese maniere van den dach te rekenen, hebben de Ioden gevolgt. Verg. Genes. 1.5.

39 D. vanden nederganck der Sonne, tot den volgenden nederganck der Sonne.

33

Ende de HEERE sprack tot Mose, seggende:

34

Spreeckt tot de kinderen Israëls, seggende; ^g Op den vijftienden dach deser sevender maent, sal het feest der ⁴⁰ Loof-hutten seven dagen den HEERE zijn.

g Exod. 23.16. Num. 29.12. Deuter. 16.15.

40 Welcke gemaeckt waren niet van berderen, vellen, wollen, ofte linnen-tuych: maer van tacken van groene boomen, gelijck hier nae vers 40. verklaert wort. Hier van is te sien een exempel Neh. 8.16.

35

Op den eersten dach sal eene heylige t'samenroepinge zijn: geen dienst-werck en sult ghy doen.

36

Seven dagen sult ghy den HEERE vyer-offer offeren: ^h op den achtsten dach sult ghy eene heylige t' samen-roepinge hebben, ende sult den HEERE vyeroffer offeren, het is een ⁴¹ Verbots-dach, ghy en sult geen dienst-werck doen.

h Iohan. 7.37.

41 Hebr. verbodt, ofte, op houdinge: Om dat op dien dach verboden was eenich dienstwerck te doen, ende de gemeente op-gehouden wert, om by een te blijven tot verrichtinge des publijcken Godts-diensts. Siet oock Num. 29.35. Deut. 16.8. 2.Reg. 10.20. Nehem. 8.18. Ioel. 1.14. Amos 5.21. And. solemnele vergaderinge, vierdach, ofte, byeenkomste. And. sluytdach. Dat is, den laetsten ende voornaemsten dach, waer mede het feest besloten wiert. Siet Deuter. 16.8. Ioh. 7.37.

37

Dit zijn de gesette Hoochtijden des HEEREN, dewelcke ghy sult uytroepen, [tot] heylige t' samen-roepingen: om den HEERE Vyer-offer, Brand-offer, ende Spijs-offer, Slacht-offer, ende Dranck-offeren, elck dagelicx op sijnen dach te offeren.

38

Behalven de Sabbathen des HEEREN, ende behalven uwe gaven, ende behalven alle uwe geloften, ende behalven alle uwe vrywillige offeren, dewelcke ghy den HEERE geven sult.

39

Doch op den vijftienden dach der sevender maent, als ghy het inkomen des lants sult ingegadert hebben, sult ghy des HEEREN feest seven dagen vieren: op den eersten dach salder ruste zijn, ende op den achtsten dach salder ruste zijn.

40

Ende op den eersten dach sult ghy u nemen ⁴² tacken van ⁴³ schoon geboomte, ⁴⁴ palmtacken, ende meyen van dichte boomen, met ⁴⁵ beeckwilgen: ende sult voor het aengesichte des HEEREN uwes Godts seven dagen vrolick zijn.

42 Hoewel het Hebreeusch woort gemeenlick vruchten beteeckent, so wort het evenwel oock 2.Reg. 19.30. genomen voor al 't gene dat uyt de wortel, ofte stammen schiet, ende wast. Ende dat hier de tacken verstaen worden, is genoech af te nemen uyt 't gene dat hier aenvolgt, ende uyt Nehe. 8.16. alwaer noch meer specien van tacken genoemt worden. Ende uyt dese maeckten sy hare Loofhutten.

43 Als, Olijfboomen, Myrtenboomen, Palmboomen. Siet Nehem. 8.16.

44 Hebr. handen van palmen.

45 Met welcke men die voorgemelde tacken aen malkanderen bondt, soo sommige meynen.

41

Ende ghy sult dat feest den HEERE seven dagen inden jare vyeren: het is eene eeuwige insettinge voor uwe geslachten; inde sevende maent sult ghy dat vyeren.

42

Seven dagen sult ghy inde loof-hutten woonen: alle inboorlingen in Israël sullen in loof-hutten woonen:

43

Op dat uwe geslachten weten, dat ick de kinderen Israëls in ⁴⁶ loof-hutten

46 T.w. de veertich jaren die sy in de woestijne wandelden: dat is, Ick hebse wonderbaerlick onderhouden, sonder huysen te hebben ter wooninge, ende sonder vruchten der aerde ter voedinge.

[fol. 59r]

hebbe doen woonen, als ick haer uyt Egyptenlant uytgevoert hebbe: Ick ben de HEERE uwe Godt.

44

Alsoo heeft Mose, de gesette Hoochtijden des HEEREN tot de kinderen Israëls uytgesproken.