Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xlj. Capittel.

Pharao gedroomt hebbende twee droomen, ende onder sijn volck niemant vindende, diese konde uytleggen, so gedenckt de opperste Schencker aen Ioseph, vers 1. etc. Dien Pharao uyt de gevanckenisse doet voor sich brengen, ende verhaelt hem sijne droomen, die Ioseph uytleyt, ende geeft Pharao met eenen goeden raet tegens den toekomenden dieren tijt, 14. Daerom stelt hem Pharao tot eenen Regent naest sich over sijn gantsche Rijck, vereert hem hoochlick, vernoemt hem, ende geeft hem eene vrouwe, 37. Ioseph, nu 30 jaren out zijnde, reyst door gantsch Egypten, ende bestelt voorraet in de seven goede jaren, 46. Gewint twee sonen, Manasse ende Ephraim, 50. De quade jaren komen aen, waer in Ioseph van den voorraet des koorns aen den volcke verkoopt, 54.

1

ENde het geschiedde ten eynde van ¹ twee volle jaren, dat Pharao droomde, ende, siet, hy stont aen de ² Riviere.

1 Hebr. twee jaren der dagen. D. twee volle jaren. dese maniere van spreken wort oock gevonden, 2.Sam. 14.28. ende Ierem. 28.3. Also wort een maent der dagen genoemt een volle maent bov. 29.14.

2 Verstaet de vermaerde Riviere, genoemt Nilus, dewelcke het lant van Egypten door haren overloop jaerlicx op eene bysondere maniere bevochtigt ende vruchtbaer maeckt. Hierom wort sy, ten aensien van hare uytnementheyt, de Riviere genoemt, sonder byvoechsel. Siet Exod. 1.22. ende 2.3. ende 27.24, 25. alsoo wort oock Euphrates, de Riviere genoemt sonder byvoechsel, bov. 31.21.

2

Ende, siet, daer quamen op, uyt die riviere sevn koeyen, schoon van aensien, ende vet van vleesche, ende sy weydden ³ inden grase.

3 And. broecklant, vochtige weyde, meersche.

3

Ende, siet, seven andere koeyen quamen na die op, uyt de riviere, ⁴ leelick van aensien, ende dunne van vleesche; ende sy stonden by [d' andere] koeyen ⁵ aen den oever van de riviere.

4 Hebr. quaet, D. ongestalt, mismaeckt, van leelicke gedaente. Soo oock ond. vers 4.20, 21. Daertegen worden de schoone goede genoemt. vers 22, 26.

5 Hebr. aen de lippe.

4

Ende die koeyen, leelick van aensien, ende dunne van vleesche, aten op, die seven

[fol. 21v]

koeyen, schoone van aensien, ende vet: doe ontwaeckte Pharao.

5

Daerna sliep hy, ende droomde andermael, ende, siet, seven aren reesen op, in eenen halm, vet, ende ⁶ goet.

6 D. schoon, vol, dick.

6

Ende, siet, seven dunne, ende vanden ⁷ oosten wint versengde aren, schoten na de selve uyt.

7 De eygenschap des oostenwints is, de vruchten te verbranden, ende te versengen, insonderheyt in die landen, siet Ezec. 17.10. ende 19.12. Hos. 13.15.

7

Ende de dunne aren verslonden de seven vette, ende ⁸ volle aren: doe ontwaeckte Pharao, ende, siet, het was een ⁹ droom.

8 D. vol van sap ende vochticheyt.

9 T.w. niet een natuerlicke, maer een goddelicke droom, van Godt, ende niet van natuerlicke oorsaken voortkomende. And. dit was de droom.

8

Ende het geschiedde ¹⁰ inden morgenstont, dat sijn geest ¹¹ verslagen was, ende hy sondt henen, ende ^a riep alle ¹² de tooveraers van Egypten, ende alle ¹³ de wijse, die daer in waren: ende Pharao vertelde hen sijnen droom, maer daer en was niemant, diese ¹⁴ Pharao uytleyde.

10 T.w. na dat hy eenen tijt lanck wacker geweest was.

11 Siet bov. 40. op't vers 6.

a Dan. 2.2.

12 Ofte, sterrekijckers, teecken-bedieders, ofte, waerseggers, gelijckse gemeynlick t' onrechte genoemt worden. Verstaet de gene, die met natuerlicke ofte superstitieuse, ja ooc somtijts met duyvelsche konsten ommegingen, om yets verborgens te voorseggen, ofte beduyden, ende om wat wonderlicks te bedrijven. Siet van dese Exod. 7.11. ende 8.19. ende 9.11. Dan. 2. vers 2, 10.

13 Verstaet alle de gene, die in eenige wetenschap, ofte scherpsinnicheyt, oordeel, ofte ervarentheyt uytstaken. Siet Exod. 17.11. Dan. 2.12.

14 T.w. de droomen, al hoe wel, droom, voorgaet. het waren twee droomen, oft een dobbele droom.

9

Doe sprack de overste der Schenckeren tot Pharao, seggende; ick gedencke heden aen ¹⁵ mijne sonden.

15 Die ick tegen den Koninck voor eenigen tijt begaen hebbe.

10

¹⁶ Pharao was seer vertoornt op sijne dienaers, ende leverde my in bewaringe ten huyse van den ¹⁷ oversten der Trauwanten, my, ende den oversten der Backeren.

16 D. de Koninck; want de name Pharao is een naem geweest, gemeyn allen Koningen van Egypten, so dat Pharao by de Egyptenaers so veel beduydde, als wanneer wy seggen, de Koninck, ofte, sijne Konincklicke Majesteyt, ofte gelijckmen seyt, de Keyser, in Duytslant, ende Sire, in Vranckrijck. Siet bov. 12.14.

17 Siet bov. cap. 37.36.

11

Ende ^b in eener nacht, droomden wy eenen droom, ick ende hy: wy droomden, elck ¹⁸ nae de uytlegginge sijnes drooms.

b Bov. 40.5.

18 Siet bov. cap. 40 op't vers 5.

12

Ende aldaer was by ons een Hebreeusch ¹⁹ jongelinck, een knecht van den oversten der Trauwanten; ende wy verteldense hem, ende hy leyde ons onse droomen uyt: eenen yederen leyde hyse uyt, na sijnen droom.

19 T.w. van ontrent 28 jaren, als blijckt ond. vers 46.

13

²⁰ Ende gelijck hy ons uyt leyde, alsoo ist geschiet: my heeft hy herstelt in mijnen staet, ende hem gehangen.

20 Hebr. ende het is geschiet, gelijck als hy ons uytgeleyt heeft, soo ist geschiet. Psal. 105.20.

14

Doe sondt Pharao, ^c ende riep Ioseph, ende ²¹ sy deden hem haestelick uyt den kuyl komen: ²² ende men schoer hem, ende men veranderde sijne kleederen, ende hy quam tot Pharao.

c Dan. 2.25.

21 Hebr. sy deden hem loopen.

22 And. hy liet sich scheeren. Ioseph liet sijn hayr wassen inde gevanckenisse tot een teecken van droeffenisse, siet 2.Sam. 19.24. ofte, na de gewoonte der gevangenen; maer nu heeft hy sich laten scheeren, ende sijne kleederen verandert, op dat hy niet in een eyselick ende treurich gelaet met vuyle ende versletene kleederen voor den Koninck en soude verschijnen het welcke ongeoorlooft was. Siet Esth. 4.2.

15

Ende Pharao sprack tot Ioseph; Ick hebbe eenen droom gedroomt, ende daer is niemant die hem uytlegge: maer ick hebbe van u hooren seggen, [als] ghy eenen droom hoort, dat ghy hem uytlegt.

16

Ende Ioseph antwoordde Pharao, seggende; ²³ Het is buyten my: Godt sal Pharaos ²⁴ welstant aenseggen.

23 And. sonder my sal Godt, etc. ofte, 'T is niet in my. alsoo poocht Ioseph met beleeftheyt Pharaos oogen, die nu vaste op hem sagen, tot Godt te wenden, van de welcke de uytlegginge der droomen komt. Siet bov. 40.8. ende Dan. 2.28.

24 Hebr. vrede antwoorden. D. 't gene dat dient tot Pharaos, ende der sijner welvaren, ende ruste. Siet bov. cap. 37. op 't vers 14.

17

Doe sprack Pharao tot Ioseph; Siet, in mijnen droom stont ick aen den ²⁵ oever der riviere:

25 Hebr. lippe.

18

Ende siet, daer quamen op uyt de riviere seven koeyen, vet van vleesche ende schoon van gedaente, ende sy weydden ²⁶ in het gras.

26 Siet bov. vers 2.

19

Ende siet, seven andere koeyen quamen op na dese, mager ende seer ²⁷ leelick van gedaente, ²⁸ ranck van vleesche: ick en hebbe dier gelijcke van leelickheyt niet gesien inden gantschen Egypten lande.

27 Hebr. quaet. alsoo in 't volgende.

28 And. ledich, uytgeteert.

20

Ende die rancke ende leelicke koeyen aten die eerste seven vette koeyen op;

21

Dewelcke ²⁹ in haren buyck in quamen, maer men merckte niet datse in haren buyck in gekomen waren, want haer aensien was leelick gelijck als in den beginne: doe ontwaeckte ick.

29 Hebr. in haer binnenste, ofte, in haer midden.

22

Daerna sach ick in mijnen droom, ende siet, seven aren reesen op in eenen halm, vol ende ³⁰ goet.

30 D. schoon. alsoo in 't volgende.

23

Ende siet, seven dorre, dunne [ende] vanden oosten wint versengde aren schoten na de selve uyt:

24

Ende de seven dunne aren verslonden die seven goede aren: ende ick hebbe 't den ³¹ tooveraers geseyt, maer daer en was niemant die 't my verklaerde.

31 Siet. bov. vers 8.

25

Doe seyde Ioseph tot Pharao; Pharaos droom die ³² is een: 't gene Godt is ³³ doende, heeft hy Pharao te kennen gegeven.

32 D. eenerley, te weten, ten aensien van de bediedinge.

33 D. dat hy doen sal, ofte, gaet doen. De toekomende dingen worden dicmaels inden tegenwoordigen tijt gestelt, om datse by Godt so seker zijn, als ofse alreets geschiet waren: als ond. vers 28. Exod. 9.14. Ios. 11.16. Mat. 24.40. ende 26.28.

26

Die seven ³⁴ schoone koeyen ³⁵ zijn seven jaren; die seven schoone aren zijn ooc seven jaren: de droom die is een.

34 Hebr. goede, Siet bov. op 't vers 3.

35 D. beteeckenen 7 jaren. Siet bov. 40. op 't vers 12.

27

Ende die seven rancke, ende leelicke koeyen, die na gene op quamen, zijn seven jaren; ende die seven rancke vanden oosten wint versengde aren, sullen ³⁶ seven jaren des hongers wesen.

36 D. voorbeelden, ende waerteeckenen van 7 jaren, door de welcke Godt te verstaen geeft, dat hy in die jaren eenen dieren tijt in 't lant senden sal.

28

Dit is het woort, 't welck ick tot Pharao gesproken hebbe: 't gene dat Godt is doende, heeft hy Pharao vertoont.

29

Siet, de seven aenkomende jaren, salder grooten ³⁷ overvloet in het gantsche lant van Egypten zijn.

37 Hebr. versaetheyt, dat is, van alles, daer mede men sich kan versadigen, ende noch vele overhouden.

30

Maer na de selve sullender opstaen seven jaren des hongers, dan sal in 't lant van Egypten al dien overvloet ³⁸ vergeten worden, ende den honger sal ³⁹ het lant verteeren.

38 Want gemeynlick wat uyt de ooge is, dat gaet oock uyt de gedachten des herten. Siet vers 31.

39 D. menschen ende beesten, die inden lande zijn. Soo oock onder vers 36.

31

Oock en sal de overvloet in het lant niet gemerckt worden, ⁴⁰ van wegen dien selven honger, die daerna wesen sal: want hy sal seer swaer zijn.

40 Hebr. van 't aengesichte des selven hongers.

32

Ende aengaende dat die droom aen Pharao ⁴¹ ten tweedenmael is herhaelt; is om dat de sake ⁴² van Godt ⁴³ vast besloten is, ende dat Godt haestet, om de selve te doen.

41 't Is aen te mercken, dat de herhalinge hier betekent de vasticheyt van Godts besluyt, ende verhaestinge der uytvoeringe.

42 Hebr. van met, ofte, by Godt. And. van Godes wegen.

43 And: vaste geset is.

33

So sie nu Pharao nae eenen verstandigen ende wijsen man: ende sette hem over 't lant van Egypten.

34

Pharao doe [soo], ende bestelle Opsienders over het lant: ende ⁴⁴ neme het vijfde deel des lants van Egypten in de seven jaren des overvloets.

44 Hebr. hy vijve het lant. Dat is, hy ontfange het vijfde deel vande vruchten des lants; te weten voor eenen billicken prijs, om het naderhant in den tijt van honger aen de onderdanen weder alsoo te verkoopen.

35

Ende dat sy ⁴⁵ alle spijse van dese aenkomende goede jaren versamelen, ende koorn opleggen, ⁴⁶ onder de hant van Pharao, tot spijse in de steden, ende bewaren't.

45 D. voorraet van lantsvruchten, die tot spijse konden dienen.

46 Door last, macht ende beleyt, alsoo Exo. 4.13. ende 9.35. ende Num. 7.8, etc.

36

So sal de spijse zijn tot voorraet voor 't lant, voor seven jaren des hongers, die in Egyptenlant wesen sullen: op dat het lant van honger ⁴⁷ niet en vergae.

47 Hebr. niet afgesneden, ofte, uytgeroeyt en worde.

37

^d Ende dit woort ⁴⁸ was goet inde oogen van Pharao, ende in de oogen aller sijner knechten.

d Actor. 7.10.

48 D. het beviel hem wel. Siet bov. 19. op vers 8.

38

^e So seyde Pharao tot sijne knechten: Souden wy wel eenen man vinden als desen, inden welcken ⁴⁹ Godts geest zy?

e Psal. 105.22.

49 Verstaet wijsheyt ende voorsichticheyt, die Godt door sijnen geest desen man op eene bysondere wijse gegeven heeft. Alsoo wrocht Godt in 't herte van Pharao om sijnen raet uyt te voeren.

39

Daer na seyde Pharao tot Ioseph; Nadien Godt u dit alles heeft kont gedaen, so en isser niemant [soo] verstandich ende wijs als ghy.

40

Ghy sult ^f over ⁵⁰ mijn huys zijn, ende ⁵¹ op u bevel sal al mijn volck ⁵² [de hant] kussen; alleen desen throon sal ick ⁵³ grooter zijn als ghy.

f Psal. 105.21

50 Siet bov. 34. op vers 19.

51 Hebr. op uwen, ofte, nae uwen mont. Alsoo wort mont voor bevel genomen. Exod. 17.1, ende 38.21. Num. 3.16, 39. ende 4.25. ende 9.10. Deut. 17.10. etc.

52 Tot een teecken van eerbiedinge, ende gehoorsaemheyt. Het was te dier tijt als oock noch hedensdaegs, gebruyckelick, dat de onderdanen de hant aen de mont brachten, ofte kusseden, wanneer eenige groote Heeren de selve aenspraken, ofte hen yet belasteden. Verg. Iob 31.27. Hos. 13.2. alwaer dese maniere van spreken voor eene afgodische eerbiedinge gebruyckt wort, ende aldus wort door kussen oock verstaen eene gewillige gehoorsaemheyt, als 1.Reg. 19.18. Psal. 2.12. And. aen uwen mont sal al mijn volck kussen.

53 Verg. dese maniere van spreken met cap. 36. vers 9.

41

Voorder sprack Pharao tot Ioseph; ⁵⁴ Siet, ick hebbe u over gantsch Egyptenlant gestelt.

54 D. merct ende versint, tot hoe groote eere ende macht ick u verheven hebbe.

42

Ende Pharao nam sijnen rinck van sijne hant af, ende ⁵⁵ dede hem aen Iosephs hant, ende liet hem ⁵⁶ fijne lijnen

55 Tot een teecken, dat hy hem macht gaf, in sijnen name alles te segelen.

56 Een soorte van lijnen, ofte doec, het welcke by de Egyptenaren seer kostelick, fijn ende wit was. siet van het selve Exod. 25.4. ende 39.27, 29. Pro. 31.22.

[fol. 22r]

kleederen aen trecken, ende leyde een gouden keten aen sijnen hals.

43

Ende hy dede hem rijden op den ⁵⁷ tweeden wagen dien hy hadde; ende sy riepen voor sijn aengesichte, ⁵⁸ Knielt: also stelde hy hem over gantsch Egyptenlant.

57 Den tweeden naest den eersten, die des Konincks was, tot een teecken, dat hy naest den Koninck boven alle Heeren des lants verheven was, Esth. 10.3.

58 Sommige leggen het woort Abrech uyt: teere Vader. Teere, van wegen sijne jonckheyt; ende vader van wegen sijn ampt; gelijck de Heeren des lants worden genoemt Vaders des vaderlandts.

44

Ende Pharao seyde tot Ioseph; ⁵⁹ Ick ben Pharao: doch sonder u en sal niemant ⁶⁰ sijne hant ofte sijnen voet opheffen in gantsch Egyptenlant.

59 D. ten aensien van de Konincklicke Majesteyt ben ick boven u. Andere nemen dese woorden voor eenen eedt, als of hy seyde: soo waerachtich als ick Koninck ben, ofte, by mijne Konincklicke Majesteyt, en sal niemant, etc.

60 D. yets voornemen ofte bestaen.

45

Ende Pharao noemde Iosephs name, ⁶¹ Zaphnath Paaneah, ende gaf hem Asnath, de dochter van Potiphera, ⁶² Overste van ⁶³ On, tot eene vrouwe: ende Ioseph tooch uyt door het lant van Egypten.

61 D. uytlegger van verborgentheyt.

62 Het Hebr. woort beteeckent wel een Priester, maer oock in 't gemeyn een Overste inden politijcken staet, ende een persoon van grooten aensien. Siet 2.Sam. 8.18. ende 9.4. 1.Chron. 18.17. Iob 12.19. Ioseph wort genootsaeckt door sijne tegenwoordige gelegentheyt dit houwelick te doen, zijnde niet te min de kinderen daer van by Iacob gereeckent voor vaderen van twee stammen in Israel. ond. cap. 48.16.

63 De naem van eene stadt in Egypten.

46

Ioseph nu was ⁶⁴ dertich jaer out als hy stont voor 't aengesichte van Pharao, koninck van Egypten: ende Ioseph ginck uyt van Pharaos aengesichte, ende ⁶⁵ hy tooch door gantsch Egyptenlant.

64 Hebr. een soon van dertich jaer.

65 T.w. om volgens des Konincx last over al amptlieden te stellen, ende koornhuysen te bereyden tegen den aenstaenden dieren tijt.

47

Ende het lant ⁶⁶ brachte voort inde seven jaren des overvloets, ⁶⁷ by hant vollen.

66 Hebr. maeckte.

67 D. als oftmen van een graen hantvollen bekomen hadde.

48

Ende hy vergaderde ⁶⁸ alle spijse der seven jaren, die in Egyptenlant was, ende dede de spijse in de steden: de spijse van het velt elcker stadt, het welcke rontom haer was, dede hy ⁶⁹ daer binnen.

68 D. eetbare granen, ende vruchten; ende so in 't volgende. Verstaet het vijfste deel: als bov. vers 34.

69 Hebr. in haer midden.

49

Also brachte Ioseph by een, seer veel koorns, ⁷⁰ als het zant der Zee: tot datmen ophield te tellen; want ⁷¹ des en was geen getal.

70 Dese maniere van spreken beteeckent eene ontallicke veelheyt bov. cap. 22.17. Iud. 7.12. 1.Sam. 13.5.

71 D. daer was geen tellen aen. Soo oock Iud. 6.5. Iob 21.33.

50

^g Ende Ioseph werden twee sonen geboren, eerder een jaer des hongers aenquam, die Asnath, de dochter van Potiphera, overste van On, hem baerde.

g Ond. 46.20. ende 48.5.

51

Ende Ioseph noemde den naem des eerstgeboren, ⁷² Manasse: want, [seyde hy] Godt heeft my doen vergeten ⁷³ al mijne moeyte, ende het gantsche huys mijns vaders.

72 Hebr. Menasscheh. D. die doet vergeten.

73 D. het verdriet, ende de moeyte, die my so hier in Egypten, als in mijns vaders huys wedervaren is.

52

Ende den naem des tweeden noemde hy, ⁷⁴ Ephraim: want [seyde hy] Godt heeft my doen wassen ⁷⁵ in 't lant mijner verdruckinge.

74 Dat is, dobbele vrucht.

75 D. in dit lant, daer in ick te vooren verdruckt was.

53

Doe eyndigden de seven jaren des overvloets, die in Egypten geweest was.

54

^h Ende de seven jaren des hongers begonnen aen te komen; gelijck als Ioseph geseyt hadde: ende daer was honger in ⁷⁶ alle de landen; maer in gantsch Egyptenlant was ⁷⁷ broot.

h Ond. 45.5. Psal. 105.16.

76 T.w. omliggende; als Canaan, Syrien, Arabien: als ond. vers 57.

77 D. allerley voorraet van eetbare granen ende vruchten.

55

Als nu gantsch Egyptenlant ⁷⁸ hongerde, riep het volck tot Pharao om broot: ende Pharao seyde tot alle Egyptenaren; Gaet tot Ioseph, doet wat hy u seyt.

78 T.w. als de particuliere voorraet der inwoonderen op was.

56

Als dan honger over het gantsche lant was, so opende Ioseph ⁷⁹ alles waer in [yet] was, ende verkocht aen de Egyptenaren: want de honger in Egyptenlant sterck wert.

79 T.w. alle koornhuysen, daer in het koorn vergadert ende opgeleyt was.

57

Ende ⁸⁰ alle landen quamen in Egypten tot Ioseph om te koopen: want de honger ⁸¹ in alle landen sterck was.

80 Hebr. al het lant quamen: D. de inwoonderen quamen van alle omliggende landen.

81 T.w. die omliggende waren: gelijck als vooren.