Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxxvij. Capittel.

Ioseph, boven sijne broederen van Iacob bemint zijnde, wort deshalven van hen gehaet, vers 1. etc. voornemelick door 't verhael sijner droomen, 5. waeromme sy t' samen spannen om hem (als hy door sijns vaders last tot hen te Dothan quam) om te brengen, 12. maer werpen hem, door Rubens voorspreken, in eenen kuyl, 21. verkoopen hem daerna door raet van Iuda, aen voorbyreysende Ismaëliten, die hem voeren in Egypten, 26. Sijne broeders bedecken haer feyt met bedroch by Iacob, 31. die groot misbaer maeckt over 'tverlies van Ioseph, 33. die ondertusschen verkocht wort aen Potiphar, 36.

1

ENde Iacob woonde in 't ^a lant ¹ der vreemdelinckschappen sijns vaders; in 't lant Canaan.

a Bov. 36.7. Hebr. 11.9.

1 Siet bov. cap. 17. op 't vers 8.

2

Dit zijn Iacobs ² geschiedenissen: Ioseph zijnde een soon van seventien jaer, weyde de cudde met sijne broeders, ende hy was een jongelinck, met de sonen van Bilha, ende de sonen van Zilpa sijns vaders wijven: ende Ioseph brachte haer ³ quaet geruchte tot haren vader.

2 Hebr. geboorten. D. 't gene Iacob in sijn geslachte ende nakomelingen wedervaren is. So wort het Hebreeusch woort somtijts genomen. Siet bov. cap. 6. op vers 9.

3 D. wat sy quaets mochten seggen, ofte bedrijven, streckende tot onteeringe van hen selven, ende het gantsche huys.

3

Ende Israël hadde Ioseph lief boven alle sijne sonen; want hy was hem een sone ⁴ des ouderdoms: ende hy maeckte hem eenen ⁵ veelverwigen rock.

4 Om dat hy hem ontrent 91 jaren out zijnde, gewonnen hadde, als ooc om dat hy was de Eerstgeboren uyt Rachel, dien sy na lange ende verdrietige onvruchtbaerheyt Iacob gebaert hadde. Verg. ond. 44.20.

5 Hebr. van verscheydene stucken. T.w. die van verscheydene coleuren waren. Verg. 2.Sam. 13.18.

4

Als nu sijne broeders sagen, dat haren vader hem boven alle sijne broederen lief hadde, ^b hateden sy hem: ende en konden hem niet ⁶ vredelick toespreken.

b Ond. 49.23.

6 Hebr. tot, ofte, ten vrede. dat is: dat uyt een sachtmoedich, ende vreedsaem herte voortgaende, tot onderhoudinge van liefde ende vrede diende.

5

Oock droomde Ioseph eenen droom, dien hy sijnen broederen vertelde: dies ⁷ hateden sy hem noch te meer.

7 Hebr. Sy deden, ofte, voechden toe, ofte, voeren voort hem noch, ofte, te meer te haten. alsoo ond. vers 8. sy namen 3 oorsaken om hem te haten.1. om dat hy haer quaet geruchte tot Iacob bracht, vers 2.
2. om dat de vader hem liever hadde, dan sijne broederen, vers 4.
3. om sijne droomen die hy hen vertelde, hier, etc.

6

Ende hy seyde tot hen; Hoort doch desen droom, dien ick gedroomt hebbe.

7

Ende siet, wy waren schoven bindende in 't midden des velts; ⁸ ende siet, mijn schoof stont op, ende ⁹ bleef oock staende; ¹⁰ ende siet, uwe schoven quamen rontsom, ende boogen haer neder voor mijnen schoof.

8 Godt heeft door desen, ende den volgenden droom willen openbaren, wat namaels geschieden soude, om te weten dattet niet by gevalle, maer by sijne regeringe geschiedde.

9 And. stont oock over eynde.

10 Dit woordeken Siet, gebruyckt Ioseph hier tot drymalen toe, daer mede toonende, dat dese droom hem seer seltsaem dachte, ende seer bewoog. Siet de vervullinge daer van, ond. 42.6.

8

Doe seyden sijne broeders tot hem; ¹¹ Sult ghy dan gantschelick over ons regeren? sult ghy dan gantschelick over ons heerschen? so hateden sy hem noch te meer om sijne droomen ende om sijne woorden.

11 Ofte sekerlick. Hebr. Sult, ofte, sout ghy regerende regeren? ende so in 't volgende, heerschende heersen? Iosephs broeders duyden desen droom op haer selven, gelijck de Midianiten, Iud. 7.13.

9

Ende hy droomde noch eenen anderen droom, ende verhaelde dien sijnen broederen: ende hy seyde; Siet, ick hebbe noch eenen ¹² droom gedroomt; ende siet, de Sonne, ende de Mane, ende elf sterren boogen haer voor my neder.

12 Siet de vervullinge hier van, ond. 46.29, etc.

10

Ende als hy het aen sijnen vader, ende aen sijne broederen verhaelde, ¹³ bestrafte hem sijn vader, ende seyde tot hem; Wat is dit voor eenen droom, dien ghy gedroomt hebt? sullen wy dan gantschelick komen, Ick, ende uwe ¹⁴ Moeder, ende uwe broeders, om ons voor u teraerde te buygen?

13 Meer om sijne andere sonen wat te versachten, als dat hy inder daet op Ioseph soude vergramt zijn; want hy wel merckte dat dese droom wat bysonders, gelijck blijckt uyt het volgende vers, in hadde.

14 Verstaet sijne stiefmoeder Lea, ofte Bilha, Rachels dienstmaecht. Wilmen het nemen van Rachel sijne eygene moeder, die overleden was, het sal zijn, als of Iacob seyde; Sal uwe moeder uyt den dooden opstaen, ende haer voor u ter aerde buygen?

11

Sijne broeders dan ^c benijdden hem: doch sijn vader bewaerde ¹⁵ dese sake.

c Actor. 7.9.

15 And. Dit woort, dat is, dese woorden. De sin is; dat hy de droomen Iosephs overleyde, ende in sijn herte opsloot, oordeelende datse wat beduydden, ende verwachtende wat metter tijt daer van geworden soude. Verg. Luc. 2.19.

12

Ende sijne broeders gingen henen om de cudde van haren vader te weyden by ¹⁶ Sichem.

16 Siet bov. cap. 12. op vers 6. ontrent dese plaetse hadde Iacob te vooren een stuck lants gekocht, Bov. 33.19.

13

So seyde Israël tot Ioseph; Weyden uwe broeders niet by Sichem? komt, dat ick u tot hen sende: ende hy seyde tot hem; ¹⁷ Siet [hier] ben ick.

17 Siet bov. cap. 22. vers 1. ende de aenteeckeninge.

14

Ende hy seyde tot hem; Gaet doch henen; Siet nae den ¹⁸ welstant van uwe broederen, ende nae den welstant vande cudde, ende ¹⁹ brengt my een woort wederom: So sondt hy hem uyt den dale ²⁰ Hebron, ende hy quam te Sichem.

18 Hebr. vrede, dit woort beteeckent allerley welvaren der menschen, niet alleen in 't gemeyne, Levit. 26.6. 1.Reg. 2.33. Psalm 125.5. Ierem. 29.7. maer oock in 't bysonder, ten aensien van harer lichamen gesontheyt ende sterckte, 2.Sam. 18.32. Psalm 38.4. ende hier. item van hare ziele, Num. 6.26. Ies. 48.22. Luc. 2.14. Ioh. 14.27. mitsgaders van alle hare goederen, roerende, ende onroerende. 1.Sam. 25.6. Iob 5.24. ende hier inde volgende woorden.

19 Ofte, brengt my de sake weder over. D. brengt my van alles bescheyt.

20 Siet bov. cap. 23. op vers 2.

15

Ende een man vondt hem, (want siet hy was dwalende in 't velt) so vraegde hem dese man, seggende; Wat soeckt ghy?

16

Ende hy seyde; Ick soecke mijne broederen, geeft my doch te kennen, waer sy weyden.

17

So seyde die man; Sy zijn van hier gereyst, want ick hoordese seggen, Laet ons nae ²¹ Dothan gaen: Ioseph dan ginck sijnen broederen nae, ende vondtse te Dothan.

21 Eene plaetse gelegen niet verre van Sichem ende Samaria, alwaer metter tijt eene stadt getimmert is, hebbende den selven naem, 2.Reg. 6.13.

18

Ende sy sagen hem van verre: ende eer hy tot hen naederde, ²² sloegen sy tegens hem eenen listigen raet, om hem ²³ te dooden.

22 Het Hebreeusch woort beteeckent, eenich quaet tegens yemant archlistelijck uyt te vinden, ofte practiseren.

23 Een droevich ende deerlick schandael in Israels huys; hoewel Godt, die uyt duysternisse licht treckt, het selve wonderlick heeft geregeert tot sijner eere ende voltreckinge sijnes raets over Iacobs huysgesin: alsoo het blijckt uyt het volgende.

19

Ende sy seyden ²⁴ d'een tot den anderen; Siet daer komt dese ²⁵ Meester-droomer aen.

24 Hebr. de man tot sijnen broeder.

25 Ofte, opperdroomer. Hebr. Meester der droomen. Siet bov. 14. op 't vers 13.

20

Nu comt dan, ende laet ons hem dootslaen, ende hem in eene deser kuylen werpen; ende wy ²⁶ sullen seggen, Een boos dier heeft hem opgegeten: so sullen wy sien, ²⁷ wat van sijne droomen worden sal.

26 T.w. tot onsen vader ende andere. alsoo soecken sy die schandelicke daedt met leugen te verbergen.

27 Hebr. wat sijne droomen zijn sullen.

21

²⁸ Ruben hoorde dat, ²⁹ ende verloste hem uyt hare hant: ^d ende hy seyde; Laet ons hem niet aen 't ³⁰ leven slaen.

28 Ofte, als Ruben dat gehoort hadde; ende soo in 't volgende. het schijnt dat Ruben merckende, dat sijne broeders Ioseph wilden dooden, dese maniere in 't voorgaende vers voorgeslagen, liever heeft willen toestaen; om dat hy van voornemen was, hem naderhant uyt de cuyle te verlossen, als in 't volgende vers verhaelt is.

29 D. hy sochte hem te verlossen.

d Ond. 42.22.

30 Hebr. ziele; dat is, leven. hy wil seggen, laet ons hem het leven met onse eygene handen niet nemen. het woort ziele wort aldus elders oock gebruyckt: siet bov. cap. 19. op vers 17.

22

Oock seyde Ruben tot hen; Vergietet geen bloet, werpet hem in desen kuyl, die inde woestijne is ³¹ ende en legget de hant niet aen hem: op dat hy hem uyt harer hant verloste, om hem tot sijnen vader weder te brengen.

31 D. en doodet hem niet met eygene hant. Siet een gelijcke maniere van spreken, bov. cap. 22.12. alwaer de hant aen yemant te leggen, is hem te dooden met sijn hant; gelijck Abraham met sijnen sone te doen voor hadde. 'Tis even 't selve dat staet ond. vers 27. onse hant zy niet aen hem.

23

Ende het geschiedde, als Ioseph tot sijne broederen quam, so togen sy Ioseph sijnen rock uyt, ³² den veelverwigen rock, dien hy aen hadde.

32 Siet bov. vers 3. waerom sy dit gedaen hebben, siet ond. vers 31.

24

³³ Ende sy namen hem, ende wierpen hem inden kuyl: doch de kuyl was ledich, daer en was geen water in.

33 Hoe hem Ioseph in dese gelegentheyt gedragen heeft, siet ond. 42.21.

25

Daerna saten sy neder ³⁴ om broot te eten, ende hieven hare oogen op, ende sagen, ende siet, een reysich geselschap van ³⁵ Ismaëliten quam uyt ³⁶ Gilead: ende hare kemelen droegen ³⁷ speceryen ende ³⁸ balsem, ende ³⁹ mirrhe, reysende, om dat af te brengen nae ⁴⁰ Egypten.

34 D. om haer mael te houden. siet bov. cap. 31. op vers 54.

35 Een volc afkomstich van Ismaël den sone Abrahams uyt Hagar: van welcker lant men sien mach, bov. 25. op vers 18. Ond. worden ooc genoemt Midianiten ende Medaniten vers 28, 36. waer uyt blijckt dat het is een geselschap geweest van verscheydene natien, woonachtich in Arabien.

36 Siet bov. cap. 31. op't vers 21.

37 Het Hebr. woort beteeckent in't gemeyne allerley soorte van Specerye.

38 And. Hers, Termentijn.

39 And. Mastick, ofte stacte. Siet van dese specerye oock ond. 43.11.

40 Siet bov. cap. 12. vers 10.

26

Doe seyde Iuda tot sijne broederen; Wat gewin sal't zijn dat wy onsen broeder dootslaen, ende zijn ⁴¹ bloet verbergen?

41 D. sijne doot, ofte moort. Soo is het woort bloet genomen Deu. 17.8. 2.Sam. 1.16. ende 3.28. 2.Reg. 9.7. etc.

27

Comt, ende laet ons hem desen Ismaëliten verkoopen, ende ⁴² onse hant en zy niet aen hem; want hy is onse broeder, ons vleesch: ende sijne broeders hoorden [hem].

42 Siet bov. vers 22.

28

Als nu de ⁴³ Midianitische coop lieden voor by togen, so trocken ende hie-

43 Een volc afcomstich van Midian den sone Abrahams uyt Ketura. siet bov. 25. op vers 2. ende 36. op vers 35.

[fol. 20r]

ven sy Ioseph op uyt den kuyl, ende ^e vercochten Ioseph desen Ismaëliten voor ⁴⁴ twintich silverlingen: die brachten Ioseph nae Egypten.

e Psalm 105.17. Actor. 7.9.

44 Hebr. Twintich silvers. D. ontrent, vijf rijcksdaelders. siet bov. cap. 20. op't vers 16. ende cap. 23. op vers 15.

29

⁴⁵ Alsnu Ruben tot den kuyl wederkeerde, siet, so en was Ioseph niet inden kuyl: doe ⁴⁶ scheurde hy sijne kleederen.

45 Want hy hadde sich van sijne broederen versteken, om Ioseph daer na heymelick uyt den kuyl te trecken maer middelertijt wert hy verkocht.

46 Dit was soo een gebruyck by den ouden, wanneer hen yet swaers ende droevichs voorquam ofte wedervoer. Siet ond. vers 34. Num. 14.6. 2.Reg. 19.1. Ezr. 9.3. Iob 1.20. ende 2.12. Matth. 26.65.

30

Ende hy keerde weder tot sijne broederen, ende seyde; ⁴⁷ De jongelinck en isser niet; ende ick, ⁴⁸ waer sal ick henen gaen?

47 Ioseph was ontrent desen tijt 17 jaren out. Siet bov. vers 2.

48 Ruben is seer ontstelt uyt vreese van sijnen vader, die hem als den outsten, sonder twijffel, reeckenschap soude afeyschen over het verlies van Ioseph, ende dit hem te qualicker afnemen, om dat hy onlangs hem seer vergrepen, ende sijnen vader grootelicx vertoornt hadde. bov. cap. 35. vers 22.

31

Doe namen sy Iosephs rock, ende sy slachteden eenen geytenbock, ⁴⁹ ende sy dopten den rock in't bloet.

49 Niet twijffelende, of de vader soude daer uyt oordeelen, dat Ioseph van een wilt dier verscheurt was, gelijck hy oock geoordeelt heeft, ond. vers 33.

32

Ende sy sonden den veelverwigen rock, ende deden hem tot haren vader brengen; ende seyden: Desen hebben wy gevonden; bekent doch, of dese uwes soons rock zy, ofte niet.

33

Ende hy bekende hem, ende seyde; 'Tis mijns soons rock; ^f een boos dier heeft hem opgegeten: ⁵⁰ voorseker is Ioseph verscheurt.

f Ond. 44.28.

50 Hebr. is verscheurende verscheurt. dat is, gewisselick, ende buyten allen twijffel, ofte, gantsch ende t'eenemael verscheurt. Siet bov. 2.15, 16.

34

Doe ⁵¹ scheurde Iacob sijne kleederen, ende leyde eenen ⁵² sack om sijne lendenen: ende hy ⁵³ bedreef rouwe over sijnen sone ⁵⁴ vele dagen.

51 Siet bov. vers 29.

52 D. een seer grof, slecht ende onkostelick kleet, (ende niet juyst als eenen rechten sack) daer mede de Oude hen plachten te bewinden, als met eenen sack, tot bewijs van groote rouwe ende droefheyt. Siet 2.Sam. 3.31. 1.Reg. 20.32. ende 21.27. Psal. 35.13. Thren. 2.10. Matth. 11.21.

53 Ofte, droech. alsoo 1.Sam. 15.35. ende 2.Sam. 13.38.

54 D. langen tijt, meer dan men gewoon was te doen.

35

Ende alle sijne sonen, ende alle ⁵⁵ sijne dochteren maeckten sich op om hem te troosten: ⁵⁶ maer hy weygerde hem te laten troosten, ende seyde; ^g Want ick sal rouwbedrijvende ⁵⁷ tot mijnen sone in 't ⁵⁸ graf nederdalen: also beweende hem sijn vader.

55 Sijne dochter Dina, sijne behouwde dochteren, en sijner sonen dochters.

56 Niet dat Iacob geenen geestelicken troost soude gehadt ofte toegelaten hebben, maer dat hy uyt menschelicke swackheyt, ende grootheyt sijner liefde tot Ioseph, sijne rouwe niet en conde soo afleggen ende matigen, of hy soude daer van eenich overblijfsel sijn leven lanck behouden.

g Ond. 42.38. ende 44.29, 31.

57 And. om mijns soons wille. Verg. 1.Sam. 4.19, 21. 2.Sam. 21.1.

58 Het Hebreeusch woort beteeckent somtijts het graf, als hier, ende ond. cap. 41.38. ende 44.29, 31. ende Psal. 6.6. ende 16.10. Eccl. 9.10. Iesai. 38.18. Item allerley groote diepten, ofte diepe verborgene plaetsen. Iob 26.6. Psal. 139.8. Amos 9.2. somtijts de helle, ofte plaetse der verdoemden, als Iob 11.8. Proverb. 15.11. Aldus en kan 't hier niet genomen worden. Want Iacob het tegendeel van sijnen sone geloofde. Somtijts beteeckent het oock over groote ende uyterste benautheden, ende het gevoelen van Godes toorn. als 1.Sam. 2.6. Psalm 18.6. ende 86.13.

36

^h Ende de ⁵⁹ Medaniten vercochten hem in Egypten, aen Potiphar Pharaos ⁶⁰ Hovelinck, Overste ⁶¹ der Trauwanten.

h Ond. 39.1. Psalm 105.17.

59 Siet bov. 25. op 't vers 2.

60 Het Hebreeusch woort beteeckent eygentlick eenen gesnedenen man, als Ies. 56.3, 4. ende over sulcks oock eenen Camerlinck, om dat de Camerlingen der groote vrouwen gesneden waren, Esth. 4.4. voorts het beteeckent oock Hovelingen ofte Officieren in Heeren hoven, als hier, ende ond. cap. 40.2. ende 2.Reg. 8.6.

61 Die gestelt waren, om de misdadige uyt des Conincks bevel te straffen. Siet ond. 40.3. 1.Sam. 22.17. Marc. 6.27. Het Hebreeusch woort beteeckent slachters van beesten ende menschen.