Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xx. Capittel.

Abraham vertreckt nae Gerar, ende seyt dat Sara sijne suster zij, vers 1. Dies de Koninck Abimelech Sara laet halen, om haer te trouwen, 2. Maer Godt belett hem door plagen ende aensprake in eenen droom, 3. Daerom hy Abraham sijn wijf weder geeft met sonderlinge beleeftheyt ende geschenken, 9. Abimelech ende de sijne worden door Abrahams voorbede genesen, 17.

1

ENde Abraham reysde ¹ van daer ² nae 't lant van 't Suyden, ende woonde tusschen ³ Kades ende tusschen ⁴ Sur: ende hy verkeerde als vreemdelinck te ⁵ Gerar.

1 T.w. van de eycken bosschen Mamre, by Hebron. siet c. 13.18. ende 14.13. ende 18.1.

2 Hebron ende Mamre waeren wel in 't Zuyd-eynde van Palestina gelegen, maer Abraham is noch Zuydwaerder opgetrocken, om redenen die de Schrifture niet en meldt.

3 Siet bov. 14.7.

4 Siet bov. 16.7.

5 Eene Stadt gelegen inde Zuyd-palen van Canaan, niet verre van Bersaba ende Ziklag. siet boven 10.19. ende ond. 26.1. ende 2.Chron. 14.13.

2

Als nu Abraham van Sara sijne huysvrouwe ⁶ geseyt hadde, ^a Sy is mijne suster; so sandt ⁷ Abimelech, de Koninck van Gerar, ende nam Sara wech.

6 T.w. uyt gelijcke vreese, als hem oock te vooren, reysende nae Egypten, over-gekomen was. siet bov. Capit. 11.29. ende 12, 13. ende in dit Capit. vers 12.

a Bov.12.13. Ond. 26.7.

7 Men meynt dat dese naem den Koningen van dat lant is gemeyn geweest: gelijck de naem Pharao in Egypten. Siet bov. 12.15. Vergel. ond. 26.1. ende Psalm 34.1.

3

Maer Godt quam tot Abimelech ⁸ in eenen droom des nachts: ende hy seyde to hem, Siet, ⁹ ghy zijt doodt om der vrouwen wille, die ghy wech genomen hebt; want sy is met eenen man getrouwt.

8 Godt heeft in voortijden hem geopenbaert door droomen, niet alleen den sijnen, maer oock den genen, die vreemt van sijnen volcke waren, ende dat ten besten van de sijne. Siet onder 28.12. ende 31.24. ende 40.8. ende 41.1. Dan. 2.1. ende 4.2.

9 And. Ghy gaet sterven. dat is, ghy sult stracks sterven, so ghy dese vrouwe niet terstont ongeschent wederom en geeft. Vergel. ond. vers 7. ende siet dese maniere van spreken, ond. 30. vers 1. ende 48.21. ende 50.24.

4

Doch Abimelech en was tot haer niet ¹⁰ genaedert: daerom seyde hy; Heere,

10 Dat is, hy en hadse niet beslapen. Dese maniere van spreken komt over een met eene vrouwe bekennen, bov. 4.1. tot eene vrouwe in gaen, bov. 6.4. ofte, eene vrouwe aenroeren. Proverb. 6.29. ende 1.Corinth. 7.1. ende ond. vers 6. Verstaet, dat hy van Godt belett was door sieckte. Siet onder vers 6, 17.

[fol. 10r]

sult ghy dan oock een ¹¹ rechtveerdich ¹² volck dooden?

11 D. onschuldich ende onnoosel in dese sake. Verg. 2.Sam. 4.11.

12 D. niet alleene mijn huysgesin, als vers 17. maer oock de andere ondersaten, als vers 9.

5

Heeft hy selve my niet geseyt; Sy is mijne suster? ende sy oock, heeft geseyt; Hy is mijn broeder; ¹³ in oprechticheyt mijnes herten, ende in reynicheyt ¹⁴ mijner handen hebbe ick dit gedaen.

13 D. hier in is mijn herte suyver van overspelich voornemen ende mijn lichaem van onkuysche daet. Soo wort de inwendige ende uytwendige onschult, ende ongeveynstheyt, ofte in 't gemeyne vanden geheelen wandel der vroomen, ofte in 't bysonder van eenige sake, ende werck, oock elders uytgedruct. als 1.Reg. 9.4. 1.Chron. 29.17. Psal. 24.4. ende 73.13. ende 78.72. ende 101.2.

14 Hebr. mijner palmen, ofte, van het hol mijner handen. Siet Iob 17.9.

6

Ende Godt seyde tot hem in den droom: Ick hebbe oock geweten, dat ¹⁵ ghy dit in oprechticheyt uwes herten gedaen hebt, ende ick heb u oock belett ¹⁶ van tegen my te sondigen: daerom en hebbe ick u niet ¹⁷ toegelaten, haer aen te roeren.

15 Hier mede wil Godt niet seggen, dat hy teenemael in 't nemen van Sara onschuldich was, maer ten aensien van het voornemen, ende de daet des overspels. Selfs een enckel ongeveynst voornemen, in eene quade daet, maer uyt onbedachtheyt oft onwetenden yver spruytende, wort alsoo uyt-gedruckt. als 2.Sam. 15.11. ende 1.Reg. 22.34. ende 2.Chro. 18.33.

16 De misdaet aen Sara ende Abraham rekent Godt als hem selven aengedaen. Verg. Psal. 51.6. ende 105.14, 15. Act. 9.5.

17 Hebr. gegeven.

7

So geeft dan nu deses mans huysvrouwe wederom, want hy is ¹⁸ een Propheet, ende ¹⁹ hy sal voor u bidden, op dat ghy levet: maer so ghyse niet wederom en geeft, weet dat ghy voor seker sterven sult, ghy, ende ²⁰ al wat uwe is.

18 Dat is; een man Godts, van sonderlinge wetenschap, ende godtvruchticheyt, aenden welcken ick my seer vrijelic openbare, ende dien ick seer lief ende weert hebbe.

19 Ofte, laet hem voor u bidden.

20 Ofte; alle die uwe zijn.

8

Doe stont Abimelech 's morgens vroech op, ende riep alle sijne ²¹ knechten, ende sprack alle dese ²² woorden ²³ voor haren ooren: ende die mannen ²⁴ vreesden seer.

21 Verstaet, Raetsheeren, Officieren, ende voornaemste Hovelingen. alsoo 1.Reg. 1.2. ende 10.5. 2.Reg. 6.8. 2.Chron. 24.25.

22 Ofte, saken; te weten, die hem inden droom waren wedervaren. alsoo oock ond. vers 10. ende c. 24.66. etc.

23 D. dat syse hoorden.

24 Als hebbende ten dienste van haren Koninck het nemen van Sara gevordert. Verg. bov. 12.15.

9

Ende Abimelech riep Abraham, ende seyde tot hem; Wat hebt ghy ons gedaen? ende wat hebbe ick aen u gesondicht, dat ghy over my, ende over mijn Koninckrijcke ²⁵ eene groote sonde gebracht hebt? ghy hebt daden met my gedaen, ²⁶ die niet en souden gedaen worden.

25 D. ghy soudt over ons allen gebracht hebben door uwe onbedachtheyt, de groote sonde des overspels, ende der selver straffe. 't is aenmerckelick in desen Heydenschen Koninck, dat hy het overspel selfs te dier tijt (voor de Wet) gehouden heeft voor soo eene grouwelicke sonde, dat oock sijn gantsch Koninckrijcke sijnent halven daeromme soude hebben moeten lyden. Siet ond. 38.24. Levit. 20.10. Deuter. 22.22. 2.Sam. 12.5, 10, 11. Ierem. 29.22, 23. Ezech. 16.38, 40. ende 23.45, 47. Iohan. 8.5.

26 D. die ongeoorlooft ende onbetamelick zijn. Siet de selve maniere van spreken ond. 34.7. Levit. 4.2, 13.

10

Voorder seyde Abimelech tot Abraham; ²⁷ Wat hebt ghy gesien, dat ghy dese sake gedaen hebt?

27 Ofte, wat hebt ghy ingesien, ofte, aengemerckt, dat u bewogen heeft om sulcks te doen.

11

Ende Abraham seyde; Want ²⁸ ick dachte, ²⁹ Alleen en is de vreese Godes in dese plaetse niet, so dat sy my om ³⁰ mijner huysvrouwen wille sullen dooden.

28 Hebr. ick seyde, dat is, ick dachte. Aldus wort, seggen, voor dencken genomen, Exod. 2.14. Ios. 22.24. 1.Reg. 5.5. 2.Chron. 2.1. Ies. 8.12. Actor. 7.28.

29 Hy schijnt te willlen seggen, hier is wel eene schoone landouwe ende allen overvloet: maer alleenlick ontbreeckt de vreese Godts. And. sekerlick en is, etc.

30 Hebr. om de sake mijner huysvrouwe.

12

Ende oock is sy waerlick mijne suster, ³¹ sy is mijnes vaders dochter, maer niet mijner moeder dochter: ende sy is my ter vrouwe geworden.

31 Siet bov. cap. 11. op het vers 29.

13

Ende het is geschiet, als my Godt uyt mijnes vaders huys ³² dede dwalen, so sprack ick tot haer: Dit zy uwe weldadicheyt, die ghy by my doen sult; ³³ aen alle plaetse daer wy komen sullen, ^b segt van my, Hy is mijn broeder.

32 Hoe wel de Naem Godts ELOHIM die in het getal van velen staet, gemeynelick gevoecht wort met een woort dat in 't eenvoudich getal staet, 't welcke beteeckent de eenicheyt des Goddelicken wesens, nochtans wort het hier gevoegt met een woort, dat oock in 't getal van velen is, om (gelijck sommige geleerde oordeelen) te beteeckenen de dryvuldicheyt der persoonen. Hebr. als my ELOHIM deden dwalen. siet dergelicke maniere van spreken, ond. 35.7. Ios. 24.19. 2.Sam. 7.23. Psal. 58.12. Ier. 10.10.

33 Hier mede schijnt Abraham te willen seggen: dat hy uyt sijnes vaders huys treckende, vermoedde dat hy geene vreese Godts vinden en soude by eenige volcken, tot de welcke hy soude komen: sulcx dat die van Gerar dit hen in 't bysonder niet en hadden aen te trecken.

b Bov. 12.13.

14

³⁴ Doe nam Abimelech schapen ende runderen, oock dienstknechten, ende dienstmaechden, ende gafse Abraham: ende hy gaf hem Sara sijne huysvrouwe weder.

34 Dit, mitsgaders het voorgaende ende volgende, is eene sonderlicke beleeftheyt in eenen Heydenschen Koninck, voort gekomen uyt Godes beleyt, ende regeringe.

15

Ende Abimelech seyde; Siet, mijn lant is ³⁵ voor u aengesichte: woont daer 't goet is in uwe oogen.

35 Dat is, voor u open, ende t'uwen besten. Anders dede Pharao, bov. 12.19, 20. Siet bov. Cap. 13. op het vers 9.

16

Ende tot Sara seyde hy; Siet, ick hebbe ³⁶ uwen broeder ³⁷ duysent silverlingen gegeven, siet, hy ³⁸ zy u een decksel der oogen, allen die met u zijn: ja by ³⁹ allen, ⁴⁰ ende weest geleert.

36 Hier mede geeft hy Sara bedecktelick te verstaen, dat sy occasie gegeven hadde tot dit quaet; seggende, dat Abraham haer broeder was.

37 Hebr. duysent silvers. dat is, nae 't gemeen gevoelen, duysent silveren sikels, ofte silverlingen. Ende alsoo de sikel tweederley was, de burgerlicke sikel, bedragende wat meer dan een oort eenes rijcxdalers: d'ander, des heylichdoms, wegende eens soo veel, wort gemeynt, dat hier gemeyne ofte burgerlicke sikelen te verstaen zijn: makende dese duysent silverlingen weynich meer dan de somme van 250 rijcxdalers.

38 Dat is: Bekent na desen vryelick, dat hy u echte man is, ende deckt u aengesicht, tot een teecken dat ghy getrout zijt; ende dat hy, volgens dien, een schut en scherm uwer kuyscheyt is, siet van dit decken des aengesichts der vrouwen, ond. 24. vers 65. ende 1.Corinth. 11.10. And. Het zy u tot een decksel, etc. T.w. het gelt zy u gegeven om sodanigen decksel te koopen.

39 D. niet alleen, die by u verkeeren, maer oock by de vreemde.

40 D. zijt geleert ende gewaerschout, om hier na voorsichtiger te zijn. ofte: ende dit alles, op dat ghy geleert zijt. Sommige nemen dit, als Mosis woorden, aldus: so wert sy bestraft.

17

Ende ⁴¹ Abraham badt tot Godt: ende Godt ⁴² genas Abimelech, ende sijne huysvrouwe, ende sijne dienstmaechden, so ⁴³ dat sy baerden.

41 Siet bov. vers 7.

42 Sulcks dat hy niet en sterf van de sieckte, gelijck Godt de HEERE hem gedreygt hadde, vers 3. ende 7.

43 D. baren konden. Siet 't volgende vers.

18

Want de HEERE hadde alle de baermoeders van het huys Abimelechs ⁴⁴ gantschelick toegesloten, ⁴⁵ ter oorsake van Sara Abrahams huysvrouwe.

44 Hebr. Toesluytende toegesloten over alle baermoeder. D. hy hadse onvruchtbaer gemaeckt. Siet dese maniere van spreken. 1.Sam. 5.6. daer en tegen, de openinge der baermoeder, beteeckent de gave der vruchtbaerheyt. Ond. 29.31.

45 Hebr. Om de sake van Sara.