Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiiij. Capittel.

De Koningen van Sodom, ende d'andere 4 steden vallen af van KedorLaomer, ende worden daer over van hem, met hulpe van drie Koningen, bekrijgt ende overwonnen, vers 1. Sodom wort geplundert, ende Lot neffens andere gevanckelick wech gevoert, 11. Abram dit hoorende, treckt met sijn volck ende bontgenooten op, vervolgt dese Koningen, overvaltse ende slaetse, ende verlost Lot met d'andere gevangene, 14. wort na de victorie ververscht ende gesegent van den Koninck ende Priester Melchizedek, dien hy tienden vanden buyt geeft, 18. ende sweert, dat hy van al, wat den Koninck van Sodom toequam, voor sich niets en begeerde. 21.

[fol. 7r]

1

ENde het geschiedde inde dagen Amraphels ¹ des Konincks van ² Sinear, Ariochs des Konincks van ³ Ellasar, KedorLaomers des Konincks van ⁴ Elam, ende Tideals, des Konincks ⁵ der Volckeren;

1 Verstaet hier geene soo machtige, ofte groote Koningen, ende Monarchen, als wel eenige naderhant geworden zijn; maer sulcke Regenten, die over eenige landen ofte plaetsen, ende menichte van menschen regeerden; blijckende daer uyt, dat die vijf steden Sodom, Gomorra, etc. elck eenen Koninck gehadt hebben, vers 2.

2 Siet bov. 10. op vers 10.

3 Opper-Susiane in Assyrien. vergelijckt bov. 2. de aenteeckeninge op den naem Havila, vers 11.

4 Een Lantschap in Perside, genaemt Elymais, van Elam den sone Sems. bov. 10.22.

5 Het schijnt dat deses Konincks ondersaten, ende krijchslieden uyt verscheydene natien bestonden. Eenige meynen dat het Hebreeusch woort Gojim hier een naem zy van sekere plaetse, ofte Lantschap.

2

⁶ Dat sy krijch voerden met Bera Koninck van ⁷ Sodom, ende met Birsa Koninck van Gomorra; Sinab Koninck van Adama; ende Semeber Koninck van Zeboim; ende den Koninck van Bela, ⁸ dese is Zoar.

6 Dit is d'eerste oorloge inde H. Schrift duydelijck vermelt. Men vint oock niet in eenige andere historien der werelt van eenige Oorloge, die soo out zy als dese.

7 Dese vijf steden die hier met oorloge worden gestraft, zijn (Zoar uytgenomen) niet lange daer na, van wegen hare ondragelicke godtloosheyt met vyer, ende sulpher, uyt den Hemel verteert.

8 Siet bov. 13.10.

3

Dese alle voechden sich t'samen ⁹ in den dale Siddim, dat is, ¹⁰ de SoutZee.

9 And. nae, ofte tot. Dit was de leechte daer inne de voorgemelte steden gelegen waren.

10 Na den onderganck deser steden alsoo genoemt, om dat die lant-streke (daer in veel soute of bracke lijmputten waren, vers 10.) geworden is tot eenen grooten stinckenden poel, anders genoemt Lacus Asphaltites, dat is, de Peck ofte Lijm-zee, als oock de Doode-zee, om dat daer in geen dier levendich konde blijven.

4

Twaelf jaer hadden sy den KedorLaomer ¹¹ gedient: maer ¹² inden dertienden jare vielen sy af.

11 Zijnde van hem door eenen voorgaenden krijch, so 't schijnt, soo verre bemachtigt, dat sy hem tribuyt moesten geven.

12 Hebr. Dertien jaren. dat is, het dertiende jaer, ende alsoo in het volgende vers, veertien, voor het veertiende.

5

So quam KedorLaomer in het veertiende jaer, ende de Koningen die met hem waren, ende sloegen ¹³ de ^a Rephaim ¹⁴ in Asteroth Karnaim, ende de Zuzim in Ham, ende ¹⁵ de ^b Emim in ¹⁶ Schave Kiriathaim;

13 Een volck afkomstich van Canaan. Siet ond. 15.20. and. Reusen, diemen meynt soo genoemt te zijn van hare gesonde kracht, ende sterckte.

a Ond. cap. 15.20.

14 Een Stadt over de Iordane, oock alleen, Asteroth, genaemt, Deuter. 1.4. ende Ios. 9.10. ende 13.31. hare toenaem is Karnaim, welcke sy schijnt te hebben van hare gelegentheyt.

15 Seecker volck, 't welck men meynt Reusen geweest te zijn, Deuter. 2.10. ende 11.

b Deut. 2.9, 10.

16 Een Stadt van de Rubeniten naderhant in Gilead op-gebouwt, eerst, soo't schijnt, genaemt Schave. siet ond. vers 17. Num. 32.37. Ios. 13.10. and. inden effenen velde.

6

Ende ¹⁷ de Horiten op haer geberchte Seïr, tot aen het effen velt van ¹⁸ Paran, 't welck aen de woestijne is.

17 Hebr. Choriter, een volck dat in Seïr woonde, gelijck oock Esau, ond. 32.3. tot dat de Edomiten ofte Esaus nakomelingen hen van daer verdreven hebben. ond. 36. vers 20. ende Deut. 2.12, 22.

18 Dit is de naem van eene Stadt, geberchte, ende het omliggende lant. siet Num. 13.1. Deut. 33.2. ende 1.Sam. 25.1. Hab. 3.3. Hier van heeft de woestyne Paran haren naem. ond. 21.21. ende Num. 10.12.

7

Daerna keerden sy wederom, ende quamen tot ¹⁹ En Mispat, dat is, Kades, ende sloegen al het ²⁰ lant der ²¹ Amalekiten; ende oock den ²² Emoriter, die tot ²³ Hazezon Tamar woonde.

19 Ten tyde Mosis genoemt Kades, gelegen inde Woestyne Sin. Siet Num. 20.1, 14, 16, 22. onderscheyden, nae eeniger gevoelen, van Kades Barnea; waer van te sien is, Num. 32.8. Deut. 1.19.

20 D. de inwoonders des lants.

21 Een volck afkomstich van Esau, die dit lant daer na bewoont hebben. Siet ond. 36.12.

22 Eene der volckeren afkomstich van Canaan. Siet bov. 10.16.

23 Hebr. Chatsatson, daerna genoemt Engedi. Siet Ios. 15.62. 1.Sam. 24.1. ende 2.Chron. 20.2.

8

Doe tooch de Koninck van Sodom uyt, ende de Koninck van Gomorra, ende de Koninck van Adama, ende de Koninck van Zeboim, ende de Koninck van Bela, dese is Zoar: ende sy stelden tegens hen slachorden in het dal Siddim;

9

Tegen KedorLaomer den Koninck van Elam, ende Tideal den Koninck der Volckeren, ende Amraphel den Koninck van Sinear, ende Arioch den Koninck van Ellasar: vier Koningen tegen vijve.

10

Het dal nu van Siddim was ²⁴ vol Lijmputten: ende de Koninck van Sodom ende Gomorra vluchteden, ²⁵ ende vielen aldaer: ende de overgeblevene vluchteden nae 't geberchte.

24 Hebr. putten putten. Alsoo wort een woort by de Hebreen tweemael gestelt, om de veelheyt van eenich dinck uyt te drucken, 2.Reg. 3.16. Ier. 2.13.

25 Eene maniere van spreken van de gene die omme-komen in den slach, of andersins. Siet Ios. 8.24, 25. Iud. 8.10. ende 12.6. ende 1.Chron. 21.14. de vallende worden hier gestelt tegen de overgeblevene. Anders: vielen daer in, ofte, daer henen.

11

Ende sy namen alle de ²⁶ have van Sodom, ende Gomorra, ende alle hare spyse, ende trocken wech.

26 Siet bov. 12.5 ende ond. vers 18. ende 21.

12

Oock namen sy Loth, Abrams broeders sone, ende sijne have, ende trocken wech: want ²⁷ hy woonde in Sodom.

27 Namelijck, Lot. siet bov. 13.12.

13

Doe quam daer een die ontkomen was, ende bootschapte 't Abram den Hebreer, die woonachtich was aende ^{28 c} eycken bosschen van Mamre den Emoriter, broeder van Escol, ende broeder van Aner, de welcke Abrams ²⁹ bontgenooten waren.

28 Siet bov. 13. op 't vers 18.

c Bov. 13.18.

29 Hebr. Heeren des verbonts. het woort BAAL beteeckent in't gemeyne den genen, die wat heeft, ofte oock gebruyckt, ofte die yewers toe genegen is, etc. als onder 37.19. Heere der droomen, die veel droomen heeft. ende 49.23. Heeren der pylen, die vele pylen gebruycken, 2.Reg. 1.8. Heere des hayrs, die veel hayrs aen heeft. Prov. 29.22. Heere der vergrimminge, die tot gramschap genegen is. Alhier, Heeren des verbonts, zijn de gene die een verbont met elkanderen hebben.

14

Als Abram hoorde dat sijn ³⁰ broeder gevangen was, soo wapende hy sijne ³¹ onderwesene, d'ingeborene van sijn huys, drie hondert ende achttien, ende hy jaegdese na tot ³² Dan toe.

30 D. sijn Neve, sijnes broeders Harans sone. siet bov. 11.27.

31 Ofte leerlingen. 't Hebreeus woort beteeckent eenen die van jongs in eenich dinck onderwesen is, 't zy in religie, krijchs-saken, of andersins. Anders, toegeeygende sijns huys.

32 Een stedeken aen den voet van t geberchte Liban, ende de Noordt-pale van het lant Palestina, te vooren genoemt Leschem. Ios. 19.47. ofte Lais, Iud. 18.27.

15

Ende hy verdeelde sich tegen haer des nachts, ³³ hy, ende sijne knechten, ende sloechse: ende hy jaegdese na tot Hoba toe, welcke is ter slinckerhant van ³⁴ Damascus.

33 Mitsgaders het volck van Aner, Escol, ende Mamre, die als bont-genooten met hem uyt-getogen waren. Siet vers 24.

34 Dit is de seer vermaerde hooftstadt in Syrien. siet Ies. 7.8. ende 17.1. Ierem. 49.25. Actor. 9.2.

16

Ende hy bracht alle have weder, ende oock Lot sijnen Broeder; ende sijn have bracht hy weder, als oock de wijven, ende het volck.

17

Ende de Koninck van Sodom tooch uyt, hem te gemoete, (na dat hy wedergekeert was van het slaen KedorLaomers, ende der Koningen, die met hem waren) tot het dal ³⁵ Schave, dat is, ³⁶ het dal des Konincks.

35 Siet bov. vers 5.

36 Alsoo genoemt van wegen dese geschiedenisse. siet oock van dit dal 2.Sam. 18.18.

18

^d Ende ³⁷ Melchizedek Koninck van ³⁸ Salem ³⁹ bracht voort broot, ende wijn: ende hy was een Priester des Alderhoochsten Godts.

d Hebr. 7.1, 2, 3.

37 Hebr. Melchitsedek, die een voorbeelt was op Christum. Siet Psalm 110.4. Hebr. 7.1.

38 Hebr. Schalem, daer na genaemt Ierusalem.

39 Om Abram te vereeren, ende sijn vermoeyde Heyr te ververschen, ende niet om Godt daer mede offerhande te doen. want het Hebreeusch woort dat hier staet, wort nergens inde Heylige Schrifture voor offeren gebruyckt.

19

Ende hy ⁴⁰ segende hem, ende seyde: ⁴¹ Gesegent zy Abram Gode den Alderhoochsten, die hemel, ende aerde besit.

40 Als een Priester des Alderhoochsten. Siet Hebr. 7.7.

41 D. van den Heere begenadigt, ende met allerley weldaet nae ziele ende lichaem begaeft.

20

Ende ⁴² gesegent zy de Alderhoochste Godt, die uwe vyanden in uwe hant gelevert heeft: ende hy ⁴³ gaf hem de tiende van alles.

42 D. gelooft ende gedanckt; als boven 9.26. ond. 24.27.

43 Abram gaf aen Melchizedek tiende. Siet Hebr. 7.4. etc. ende vergelijckt dit met het volgende vers 23.

21

Ende de Koninck van Sodom seyde tot Abram: Geeft mij de ⁴⁴ zielen, maer de have neemt voor u.

44 Hebr. de ziele. dat is; de menschen, of persoonen, of lieden. siet boven cap. 12.5.

22

Doch Abram seyde tot den Koninck van Sodom; ⁴⁵ Ick hebbe mijne hant opgeheven tot den HEERE, den Alderhoochsten Godt, die hemel ende aerde besit.

45 D. ick hebbe gesworen met opgehevene hant. Siet dese maniere van sweeren oock Exod. 6.8. Num. 14.30. Deut. 32.40. Ezech. 20.5, 6. Apoc. 10.5, 6.

23

⁴⁶ So ick van eenen draet aen tot eene schoerieme toe, ja so ick van alles dat uwe is [yet] neme! op dat ghy niet en segt, Ick hebbe Abram rijck gemaeckt:

46 Dit is een onvolmaeckte reden, by de Hebreen seer gebruyckelick, waer door sy de straffe die sy verdienen, sose qualick sweeren, plegen te verswygen, toonende daer mede dat sy geenerley straffe uyt en nemen, maer die laten in het rechtveerdich oordeel Godes. verstaet dan hier op, wee my, of Godt doe my dit ofte dat, so ick, etc. Siet ond. 26.29.

24

⁴⁷ [Het zy] buyten my; alleen wat de jongelingen verteert hebben, ende het deel deser mannen, die met my getogen zijn, Aner, Escol, ende Mamre; ⁴⁸ laet die haer deel nemen.

47 Ofte, sonder my, also ick niets van het uwe sal nemen: andere setten 't over: behalven alleen wat, etc. Siet dergelijcke maniere van spreken ond. 41. vers 16.

48 D. laet volgen niet alleen den jongelingen, datse vanden roof der vyanden verteert hebben, maer oock den dryen mannen, datse van den selven noch voor haer deel souden mogen eyschen.