Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het iiij. Capittel.

Kain ende Habel worden geboren, vers 1. Sy offeren beyde, maer Habels Offer is den Heere aengenaem, 3. waer over Kain sich vergramt, ende van Godt bestraft wort, 5. hy doodt sijnen broeder, 8. wort daer over van Godt tot reden gestelt, ende ontfangt sijn vonnis, 9. gaet doolen van Godts aengesicht, bouwt, ende gewint kinderen, 16. Lamech neemt twee wijven, ende gewint kinderen, 19. spreeckt trots ende vermeten, 23. Seth ende Enos worden geboren, ende de openbare Godtsdienst wort herstelt, 25.

1

ENde Adam ¹ bekende Heva sijne huysvrouwe: ende sy wert swanger ende baerde ² Kain, ende seyde; Ick hebbe eenen ³ man ⁴ vanden HEERE vercregen.

1 Verstaet hier door, de gemeynschap, die tusschen Man ende Wijf is tot voortteelinge van kinderen. Siet onder, vers. 17, ende 25. Item, cap. 19. vers. 8. ende 24.16. 1.Sam. 1.19. Matth. 1.25.

2 Hebr. Kajin. D. verkregen.

3 D. Eenen sone.

4 Dat het Hebr. woordeken, eth, somtijts voor meëth, d. van ende uyt, genomen wort, siet daer van Ierem. 51. op vers 59. Anders: met den Heere, dat is, door de genade ende hulpe des Heeren. Andere: den Heere. als of Heva gemeynt hadde den beloofden Messiam gekregen te hebben.

2

Ende sy voer voort te baren sijnen broeder Habel: ende ⁵ Habel wert een ⁶ Schaepherder, ende Kain wert een Lantbouwer.

5 Hebr. Hebel.

6 Hebr. Een Herder van kleyn Vee, als schapen, ende geyten. Want het Hebreeusch woort dese gelijckelick beteeckent, alsoo ond. vers 4. ende 13.5. ende 26.14. etc.

3

Ende het geschiedde ⁷ ten eynde [eeniger] dagen, dat Kain van de vrucht des lants den HEERE ⁸ offer bracht.

7 Hebr. Van het eynde der dagen, dat is, naer eenigen tijt van dagen. Het woort dagen, alleen gestelt zijnde beteeckent somtijts inde heylige Schrift eenige dagen; als onder 24.55. ende 40.4. Iudic. 14.8. Mar. 2.1.

8 Hebr. MINCHA, D. gave, geschenck, ofte Spijs-offer. Siet Levit. 2. op het vers 1.

4

Ende Habel die bracht oock vande eerstgeborene sijner schapen, ende van ⁹ haer vet: ^a Ende de HEERE ¹⁰ sach Habel, ende sijn offer aen:

9 Hebr. hare vetticheden, verstaet hier door, dat Habel geoffert heeft niet alleen het vet, maer oock het beste sijner kudde, ende (soo 't schijnt) een goet getal. Vet beteeckent dickwijls het beste inde heylige Schrift, als Num. 18.12. etc.

a Hebr. 11.4.

10 D. Habels persoone ende offerhande was Gode aengenaem van wegen sijn geloove, siende op de offerhande des beloofden Messiae. Siet Hebr. 11.4.

5

¹¹ Maer Kain ende sijn offer en sach hy niet aen: doe ¹² ontstack Kain seer, ende ¹³ sijn aengesicht verviel.

11 Dit verklaert d'Apostel Hebr. 11. vers 4. sprekende van 't getuygenisse 't welck Godt gaf over Habels gaven, 't zy met woorden, met vyer van den hemel, ofte eenich ander teecken. Verg. Levit. 9.24. Iud. 6.21. 1.Reg. 18.38. 1.Chron. 21.26. 2.Chron. 7.1.

12 Hebr. Ende den Kain ontstack, te weten, de toornicheyt. alsoo in 't volgende vers siet in eene gelijcke maniere van spreken, het woordeken toorne daer by gevoegt, ond. 39.19. Exod. 32.10, 11.

13 D. het gelaet sijns aengesichts veranderde.

6

Ende de HEERE seyde tot Kain: Waerom zijt ghy ontsteken? ende waerom is u aengesicht vervallen?

7

Isser niet, indien ghy wel doet, ¹⁴ verhooginge? ende so ghy niet wel en doet, ¹⁵ de sonde ¹⁶ ligt aen de deure: ¹⁷ sijne begeerte is doch tot u, ende ghy sult over hem heerschen.

14 D. sult ghy niet (als d' eerstgeborene) verheven ende verhoocht blijven boven uwen broeder? Andere: sult ghy u hooft ofte aengesicht niet vryelick op steken? in plaetse daer het nu neder geslagen ofte soo ontvallen is. Sommige hebben: Aenneminge, aengenaemheyt. ofte, vergevinge; overmits de verscheydene beteeckenissen des Hebr. woorts.

15 D. de straffe der sonde, alsoo ond. 19.15. Levit. 5.1. Num. 18.1. Siet onder de aent. op vers 13.

16 D. is seer nae by, ende als tegenwoordich, sulcks dat van hare sekere aenkomste niet te twijfelen en zy. Verg. Mat. 24.33. Iac. 5.9.

17 Dit is te verstaen van Habel, Kains broeder: als of Godt seyde; Maer wat uwen broeder aengaet, ghy en hebt geen reden om over hem te toornen, dewyle hy tot u genegen, ende wel te vreden is, dat ghy (als d'eerst-geborene) over hem verheven blijft. Verg. Cap. 3.16.

8

Ende ¹⁸ Kain sprack met sijnen broeder Habel: Ende het geschiedde als sy in 't velt waren, dat Kain tegens sijnen broeder Habel opstont, ^b ende sloech hem doot.

18 Om (nae sommiger gevoelen) met lieflick gelaet, ende vriendelicke woorden hem alleen in 't velt te locken, hebbende in sijn herte haet ende dootslach verborgen. Hebr. Seyde tot sijnen broeder, T.w. als eenige verstaen, 't gene tusschen Godt ende hem was geschiet, also dat het een afgebroken reden soude zijn.

b Matth. 23.35. 1.Iohan. 3.12. Iudae vers 11.

[fol. 3r]

9

Ende de HEERE seyde tot Kain: Waer is Habel uw' broeder? ende hy seyde; ¹⁹ Ick en weet [het] niet: ²⁰ ben ick mijnes broeders hoeder?

19 Een onbeschaemde leugen.

20 Een vermeten hoochmoet.

10

Ende ²¹ Hy seyde: Wat hebt ghy gedaen? ^c daer is een stemme ²² des bloets uwes broeders dat tot my ²³ roept vanden aerdbodem.

21 Te w. de Heer.

c Hebr. 12.24.

22 Heb. der bloeden, in het getal van velen. so spreeckt de h. Schrift van moort ende dootslach, om dat daer in veel bloets vergoten wort.

23 Hebr. zijn roepende, in't getal van velen. Moort is eene van de wraeck-roepende sonden: van de welcke siet oock, onder 18.20. ende 19.13.

11

Ende nu zijt ghy vervloeckt; ²⁴ vanden aerdbodem, die sijnen mont heeft opgedaen om uwes broeders bloet van uwe hant te ontfangen.

24 Ofte van wegen. Siet cap. 5.29. of hy seggen wilde: de aerde, die geschapen was tot uwen segen ende dienste, sal tegens u desen vloeck ter wrake uytvoeren, u niet gevende de vruchten die sy u anders soude gegeven hebben, als vers 12. geseyt wort.

12

Als ghy den aerdbodem bouwen sult, hy en sal u sijn vermogen niet ²⁵ meer geven: ^{26 d} ghy sult swervende ende doolende zijn op aerden.

25 Hebr. hy en sal niet voortgaen u sijn vermogen te geven.

26 Vermits tweederleye ongerusticheyt, eene lichamelicke, om dat Kain van het een lant in het ander soude verloopen: d' andere geestelick, dewyle de conscientie die over al mede gaet, hem niet met vrede laten, maer in gestadige vreese houden soude.

d Prov. 28.17.

13

Ende Kain seyde tot den HEERE; ²⁷ Mijne misdaet is grooter, dan dat sy vergeven worde.

27 Anders is het woort misdaet ofte ongerechticheyt van velen genomen voor de straffe der selver, siet Lev. 5. op vers 1. ende in sulken sin moeste de oversettinge aldus staen: Mijne straffe is grooter dan dat ickse soude konnen dragen. Waer over Kain sich beklaegt vers 14.

14

Siet, ²⁸ ghy hebt my heden verdreven vanden ²⁹ aerdbodem, ende ³⁰ ick sal voor u aengesicht verborgen zijn; ende ick sal swervende, ende doolende zijn op der aerde, ende ^d[e] het sal geschieden, dat, ³¹ al die my vindt, my sal dootslaen.

28 T.w. door u vonnisse, 't welck soo seker ende vaste gaet, als of het alreets uytgevoert ware.

29 Hebr. van het aengesicht des aerdbodems.

30 Dit canmen verstaen van Kains uytbanninge uyt Godes gunste ende genade, mitsgaders van het aengesicht ofte geselschap sijner gemeynte.

d[e] Iob 15.20, 21. etc.

31 And. Al wat my vindt.

15

Doch de HEERE seyde tot hem: ³² Daerom al wie Kain dootslaet, sal ³³ sevenvoudich gewroken worden: Ende de HEERE stelde ³⁴ een teecken aen Kain, op dat hem niet en versloege, al wie hem vonde.

32 D. op dat ghy lange dwalende achter lande, anderen tot een exempel moogt zijn, om haer vanden dootslach af te schricken, ende ghy tijt van berou moogt hebben, also ghy voor alsnoch u meest ontstelt over de straffe.

33 D. veelvoudich: nae het gebruyck der heyliger Schrift. Psa. 12.7. ende 79.12.

34 Hoedanich dit teecken geweest zy, is onbekent: maer het beteeckende, wie hy was, wat hy gedaen hadde, ende dat niemant bestaen soude hem te dooden.

16

Ende Kain ginck uyt ³⁵ van het aengesicht des HEEREN: ende hy woonde in het lant ³⁶ Nod, ten Oosten van Eden.

35 Siet bov. vers 14.

36 Dit lant is alsoo genoemt, ten aensien vande straffe, die Godt Kain opgelecht hadde vers 12. want het Hebr. woordeken, aldaer ende hier gebruyckt, beteeckent omdoolende.

17

Ende Kain bekende sijne huysvrouwe, ende sy wert bevrucht, ende baerde ³⁷ Hanoch: ende ³⁸ hy bouwde eene Stadt, ende noemde den naem der selver stadt nae den naem sijns soons Hanoch.

37 Hebr. Chanoch.

38 Hebr. hy was bouwende, dat is; hy was besich om eene stadt te bouwen tot sijner versekeringe, door vreese sijner conscientie. De vroome Patriarchen woonden meest in hutten, niet in Steden, Hebr. 11.9, 10.

18

Ende aen Hanoch wert Hirad geboren, ende Hirad gewan Mechuiaël, ende Mechuiaël gewan Methusaël, ende Methusaël gewan Lamech.

19

Ende ³⁹ Lamech nam sich twee wijven: de naem vande eerste was, Ada, ende de naem vande andere, Zilla.

39 Dese Lamech is d' eerste daermen van leest, die twee wyven teffens gehadt heeft, regel-recht tegens Godts ordinantie. Bov. c. 2.24. Malach. 2.15.

20

Ende Ada baerde Iabal: dese is geweest een ⁴⁰ vader der gener die tenten bewoonden, ende ⁴¹ vee [hadden].

40 D. die eerst gevonden heeft het maken ende het gebruyck der hutten tot weydinge ende hoedinge van het vee: gelijck het volgende woordeken schijnt mede te brengen.

41 Het Hebr. woort beteeckent vee, ende oock besittinge, have, goet.

21

Ende de naem sijns broeders was Iubal: dese was de vader van alle die ⁴² Harpen ende Orgelen handelen.

42 Ofte Cytheren. Heb. Die Harpe ende Orgel handelt. D. die daer mede omgaet. Hoedanich eertijts de Musijck-instrumenten geweest zijn, is onseker: maer hier is gevolgt het gevoelen van het meestedeel der geleerden.

22

Ende Zilla die baerde oock Tubalkain, eenen ⁴³ Leermeester van allen wercker in ⁴⁴ koper ende yser: ende de suster van Tubalkain was Naëma.

43 'tHebr. woort beteeckent eygentlick een scherper, slijper; ende voorts by gelijckenisse, onderwijser, leeraer.

44 Hebr. des kopers ende ysers.

23

Ende Lamech seyde tot sijne wijven Ada ende Zilla: Hoort mijne stemme, ghy wijven Lamechs, neemt ter ooren mijn reden: ⁴⁵ voorwaer ick sloege wel eenen man doodt, ⁴⁶ om mijne wonde, ende eenen jongelinck, om mijne buyle:

45 Lamech schijnt met dit vermeten snorcken ende pocchen te sien op de conste die sijne soons gevonden hadden, als konnende sich door't middel van dien meer wreken, ofte sijnen naesten beschadigen, dan yemant anders.

46 D. indien my yemant slechs quame te verwonden, ofte eene buyle te slaen, dien soude ick onbeschroomt derven, ende konnen dooden.

24

Want ⁴⁷ Kain sal ^f sevenvoudich gewroken worden: maer Lamech ⁴⁸ tseventich mael seven mael.

47 Siet bov. de aent. op vers 15.

f Bov. vers 15.

48 Dese maniere van spreken gebruyckt oock Christus, Mat. 18. vers 22.

25

Ende Adam bekende wederom sijne huysvrouwe, ende sy baerde eenen sone, ende ⁴⁹ sy noemde sijnen naem ⁵⁰ Seth: want Godt heeft my [sprack sy] een ander ⁵¹ zaet geset voor Habel; want Kaïn hem dootgeslagen heeft.

49 T.w. met toestemminge hares mans, als te sien is ond. 5.3. alwaer dese naemgevinge Adam toegeschreven wort.

50 Hebr. Scheth. D. Settinge.

51 D. eenen anderen sone gegeven. alsoo ond. 21.23. ende 38.8. Matt. 22. vers 24, 25.

26

Ende den selven Seth wert oock een soon geboren, ende hy noemde sijnen naem Enos: ⁵² doe begonmen den Naem des HEEREN aen te roepen.

52 De maniere van spreken in den Hebr. text hier gebruyckt, wort in verscheydene plaetsen genomen voor de aenroepinge van des Heeren naem, als 1.Reg. 18.24, 25, 26. 2.Reg. 5.11. Ioel 2.32. Act. 2.21. Rom. 10.13. so isse oock hier genomen, doch daer onder begrepen zijnde, gelijck uyt eenige andere plaetsen blijckt, als ond. cap. 12.8. item cap. 26.25. de oeffeninge vanden gantschen Godes-dienst: sulcx dat de sin hier is: datmen begon opentlick ende met meerder vergaderinge den Godts-dienst aen te stellen, also hy te voren door Kain, ende de sijne, eenen tijt lanck was bedorven, ende vervalscht geweest. And. doe begonmen nae den name des HEEREN te noemen; dat is, doe begonnen de rechte kinderen Godes hen vande andere af te sonderen, ende noemden hen het volck, ofte de kinderen Godes. Dese selve maniere van spreken beteeckent oock elders, den Heere by name uyt te roepen, als Exo. 33.19. ende 34.5.