Spiegel der Letteren. Jaargang 27

In memoriam Ger Schmook 1898-1985

Met het overlijden op vrijdag 5 juli 1985 van Ger Schmook verliest Spiegel der Letteren een lid van de oorspronkelijke redactie die in 1957 bij de oprichting van het tijdschrift aantrad. Zonder twijfel heeft Schmook in die periode zijn vertrouwde en langjarige vriend Eugeen de Bock, directeur van de uitgeverij De Sikkel N.V., er mee toe aangezet in te gaan op de wens van de professoren-neerlandici van de Vlaamse universiteiten (dat waren er toen vier) om een tijdschrift in het leven te roepen dat zowel de theoretische literatuurwetenschap als de voortgang van de literaire geschiedschrijving van eigen bodem zou volgen en stimuleren, samen met de Noordnederlandse collega's: een Vlaams forum voor een alomvattend Nederlands literatuuronderzoek. Schmooks participatie was haast vanzelfsprekend want elk initiatief dat van aard was om de voortgang van het culturele leven in de hand te werken, kon rekenen op zijn steun, op zijn actieve belangstelling. Als publicist, als spreker, als bibliothecaris, als geleerde of gewoon als mens onder de mensen was hij zijn leven lang in ruime kring een bekende en geziene persoonlijkheid. Alleen al een beknopte bibliografie en de opsomming van zijn vele stipt waargenomen bevoegdheden zouden méér plaatsruimte vergen dan hier voorhanden is; daarvoor kan verwezen worden naar het huldeblijk Ger Schmook LX! uit 1958 en naar zijn op een academische zitting gepresenteerde Componenten van 1963 en last not least naar zijn volumineuze, met feiten en beschouwingen volgepropte memoires Stap voor stap langs kronkelwegen uit 1976, de neerslag van meer dan één tijdsgewricht sinds het geboortejaar 1898.

Zijn leven en karakter, zijn dynamisme en zijn voortdurende actie

[p. 163]

op het gebied van het bibliotheekwezen, zijn redenaarsgave, zijn aanstekelijk enthousiasme, zijn doorzicht en zijn zin voor persoonlijke en collectieve verantwoordelijkheid, zijn ernst en zijn humor, dat alles kan slechts terloops worden aangestipt waar de nadruk moet vallen op de verdienste voor de literatuurhistorie van de Zuidelijke Nederlanden, meer bepaald in de negentiende eeuw. Ook hier moet met een summier overzicht worden volstaan. Stevig voorbereid door een degelijke normalistenstudie vond Ger Schmook na een praktische leerschool in de Antwerpse zetel van de Algemene Diamantbewerkersbond (1919-1937) een ideale betrekking in het Museum van de Vlaamse Letterkunde (in 1945 omgedoopt in Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven) en in het directeurschap van de Antwerpse Stedelijke Bibliotheken. Hij bouwde het AMVC stevig uit en wist het met steeds nieuwe documenten te verrijken, wat hem de gegevens leverde voor een steeds grondiger kennis over de geschiedenis van de negentiende eeuw. Hij had toen al de Wordingsgeschiedenis van het boek (1931), zijn baanbrekende Het oude en het nieuwe kinderboek (1934) en zijn jarenlang gezaghebbende handleiding Boek en bibliotheek (1937) op het actief. De faam als literairhistoricus liet niet op zich wachten. Het Consciencejaar 1938 gaf aanleiding tot het opzetten van een tentoonstelling (hoevele zijn er niet gevolgd?) en tot een grondige studie over het ontstaan van de Leeuw van Vlaenderen (pas in 1954 in boekvorm). Vruchten van dezelfde speurzin, volgden dan jaar na jaar in vlug tempo talloze kleinere en grotere studies. Zo onderzocht hij het aandeel van de Rubensviering in de wording van het Vlaamse bewustzijn, hij ging het spoor van Jacques Perk in Vlaanderen na, bracht nieuws over Virginie Loveling, ging de werking van Multatuli in Vlaanderen na, bestudeerde Jan Frans Willems, Frans Rens, de wording van de studie van de volkskunde, de curve van Langendoncks dichterschap, deed verrassende ontdekkingen omtrent Eugeen Zetternams leven, stelde onbekende en treffende facetten over de schilder Jan van Beers jr. te boek en deed nieuwe gegevens over Peter Benoit aan de hand. Hendrik Conscience c.s. schrijven aan zijne Majesteit Leopold I: 10. 10. 1846 zou zijn laatste volumineuze detailstudie in boekvorm worden (1984). De erkenning van zijn grote eruditie was niet uitgebleven: in 1947 werd hij opgenomen in de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, in 1968 kwam een Amsterdams en in 1976 een Gents eredoctoraat. Alhoewel de zin voor synthese en overzicht hem allesbehalve ontbrak ligt het specifieke van Schmooks filologische

[p. 164]

arbeid in het naspeuren van de kleinste details; méér dan tekstanalyse, stijl- of structuurstudie interesseerden hem menselijke verhoudingen, ideeën, vriendschappen en tegenstellingen, invloeden, stromingen en juist hier stelde zijn fenomenaal geheugen hem in staat verbanden te leggen, toestanden te begrijpen en handelingsmotieven te doorzien, toespelingen te vatten; zo kreeg de negentiende eeuw, doorgaans als grijs en esthetisch-oninteressant opgevat, geleidelijk kleur en kon zij voortaan wat de literatuur betreft als even boeiend gaan gelden als de eeuwen daarvoor of de tijd daarna. Men mag zeggen dat het apport van Schmook die eeuw in een heel ander licht heeft doen zien en daarom mag het jammer heten dat deel 8 van de Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden, waarvan de hoofdredactie bij hem berustte, tijdens zijn leven niet tot stand zal gekomen zijn. Een boordevol en actief geleerdenleven is afgesloten, scripta manent, maar er is een niet op te vullen leegte gekomen. Hij heeft zijn vriend, geestverwant en mederedacteur Garmt Stuiveling niet lang overleefd. De zoon, de Gentse geograaf Ger Schmook jr. stierf luttele maanden vóór zijn vader. Zoals hij schreef n.a.v. Lode Zielens' dood: zo voltrekt het noodlot zich aan elk van ons.

em. willekens