Spiegel der Letteren. Jaargang 9

Het ‘schoon Coninc Spel’ uit Dboeck der Amoreusheyt (1580) geidentificeerd

Het Boeck der Amoreusheyt is een verzameling rijmwerken van verschillende rederijkers, waarvan vier Antwerpse uitgaven bekend zijn; de oudste ‘gheprint tAntwerpen by Guillaem van Parijs, anno 1580’ is in het bezit van de Maatsch. d. Nederl. Letterkunde te Leiden en draagt als signatuur 1497 F 21:1.

F. Kossmann meent dat het Boeck der Amoreusheyt, dat alle kleinere stukken bevat die in Marius Lauriers Conste der Minnen (1564) voorkomen, bedoeld is om deze laatste, die sedert 1570 op de index stond, bij de belangstellende lezers te vervangen. Hij acht het dan ook niet onwaarschijnlijk, dat de Ieperse boekverkoper de samensteller ervan is geweest¹.

1 Het Boek 26 (1940-42), blzz. 321, 332.

[p. 264]

Het is niet onze bedoeling hier de problemen te bespreken, die door het Boeck der Amoreusheyt gesteld worden. Wij willen enkel wijzen op het volgende, dat tot op heden aan de speurzin en de aandacht van onze literairhistorici schijnt ontsnapt²:

Fol. J 1v^o-J 7v^o van DBoeck der Amoreusheyt komt voor ‘een schoon Coninc Spel voor den minnaers, waerinne vele schoone gheraetselen wt ghegheuen worden, zeer nuechelyck.’ Reeds een oppervlakkige kennismaking ermee vestigde bij ons het vermoeden (hetgeen later tot zekerheid groeide), dat wij hier te doen hebben met een tekst die, behoudens geringe wijzigingen en weglating der eigennamen, woordelijk overeenkomt met cap. 94 en een groot gedeelte van cap. 95 van het volksboek van Margariete van Lymborch, dat zelf een dérimage is van gedicht tot prozaverhaal van de roman van Heinric en Margriete van Limborch, die gewoonlijk wordt toegeschreven aan Hein van Aken³. Dit volksboek, dat zekere esthetische kwaliteiten bezit, niet het minst omdat bepaalde stukken ervan, inzonderheid het gehele cap. 94 en het gedeelte van cap. 95 die ons hier interesseren, in kunstige rederijkersverzen zijn bewerkt, is voor het eerst uitgegeven door Willem Vorsterman te Antwerpen in 1516⁴ en opnieuw voor de druk bezorgd door Fr. J. Schellart in 1952⁵.

De varianten die in het ‘schoon Coninc Spel’ worden aangetroffen, zijn over het algemeen weinig belangrijk. Zij betreffen vooral uiterlijkheden in de spelling en laten slechts op enkele zeldzame plaatsen toe de lezing van het volksboek te verbeteren (wij citeren naar bladzijde, kolom en versregel in de ed.-Schellart): blz. 97a, vs. 33 Lymb. goede cier, BA goedertier; 97b, vs. 14 Lymb. dat is tsinste, BA wie is de ghesinste; 98a, vs. 25 Lymb. Mer, BA Met; vs. 28 Lymb. Ende, BA En; 99a, vs. 27 Lymb. rede, BA reden; 99b, vs. 27 Lymb. take, BA sake; 101a, vs. 5 Lymb. heren, BA ghelieuen; vs. 15 Lymb. sijn, BA zijt; vs. 30 Lymb. profect, BA perfectie; 101b, vs. 1 Lymb. My en, BA Men.

Vaak is niet zonder meer uit te maken welke de oorspronkelijke lezing kan zijn geweest: blz. 98b, vs. 3 Lymb. vlincken, BA blincken; vs. 6 Lymb. te seyse (= te cijnse?), BA dees reyse; vs. 13 Lymb. Joasteren tornueren alle manieren, BA Gracieuselyck in alle manieren; 99a, vs. 20 Lymb. breke, BA ghebreke; 101a, vs. 14 Lymb. gevuecht, BA ghenuecht; 102a, vs. 32 Lymb. smaken, BA maken.

2 Heeft wijlen prof. Van Mierlo DBoeck der Amoreusheyt ooit gezien of heeft hij zich eenvoudig laten leiden door wat te lezen staat in J. te Winkel, Ontwikkelingsgang ² II, Haarlem 1922, blz. 340? In zijn Letterkunde van de Middeleeuwen² II, Antwerpen/'s-Hertogenbosch z.j., schrijft Van Mierlo aan Marcus van Vaernewijck enige conincspelen toe, die in BA zouden zijn opgenomen. Wij hebben er slechts dit ene ‘schoon Coninc Spel’ kunnen in ontdekken en het is zeker niet van Vaernewijck. Wel kennen wij van deze Gentse rederijker de ‘schoon questien oft raetsels der Minnen’ in Lauriers Conste, bij Cornelis vander Rivieren, Doesburg 1564. De enige die er ietwat aandacht heeft aan gewijd is G. Kalff, Gesch. d. Nederl. Letterk. in de 16de eeuw I, Leiden 1889, blz. 357-358. Wij hebben thans een editie van de Questien in voorbereiding en zullen er binnenkort uitvoerig op terugkomen in een bijdrage over het koningsspel in de mnl. letterkunde.

3 Zie echter R. Lievens, Sp. d. Lett. 4 (1960), blzz. 65, 74.

4 Nijhoff-Kronenberg 3168.

5 Volksboek van Margriete van Lymborch, Amsterdam/Antwerpen 1952.

[p. 265]

Soms in de lezing van BA een aparte fout en valt die van het volksboek te prefereren: blz. 97a, vs. 20 Lymb. betert, BA breet is; 97b, vs. 7 ontbr. in BA; vs. 13 Lymb. tellen, BA telcken; 98a, vs. 31 Lymb. hant, BA hadt.

Een enkele maal is de variant het gevolg van het feit dat het ‘schoon Coninc Spel’ als een afzonderlijk stuk is bedoeld, dat niet langer verband houdt met de avonturen die in het volksboek worden verhaald: 102a, vss. 9, 10 Lymb. soude eens hertogen sone de crone ontfaen Van griecken tware naerder edelheit scande, BA Soude ghy in sulcx Jonckheere my ontfaen Twaer mijnder edelheyt groote schande; vss. 36, 37 Lymb. Ic sal hoopic uwen vadere ter wraken Den soudaen van babilonien so geraken, BA Ick sal hoop ick uwen vader soo vermaken Dat wy soo in zijn gratie sullen gheraken.

Tenslotte nog dit: het ‘schoon Coninc Spel’ is niet de eerste bewerking van een der bekoorlijkste episodes uit de roman van Limborch, met name het koningsspel⁶, waarbij de namen van de personages uit het verhaal zijn vervangen door een ongenoemde jonkheer en jonkvrouwe. Reeds eerder was dit gebeurd in de anonieme bewerking van het tot 246 verzen bekorte spel, die voorkomt in handschrift 75H57 op de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage en die door Eelco Verwijs is uitgegeven⁷.

Gent.

w.e. hegman

6 Limb. XI, vss. 67-1068.

7 Van vrouwen ende van minne, Mnl. gedichten uit de XIVde en XVde eeuw, Groningen 1871, blz. 52-60.