Spiegel der Letteren. Jaargang 6

[p. 317]

Boekbeoordelingen

Lanceloet en het hert met de witte voet. Tekstuitgave met inleiding en woordverklaring door Dr. Maartje Draak. 2e druk. N.V. Uitgeversmaatschappij W.E.J. Tjeenk Willink, Zwolle, 1962. (Zwolse Drukken en Herdrukken voor de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde). 32 F.

Ik weet niet, wie het is geweest, die zijn (haar) keuze heeft laten vallen op dit zonderlinge verhaal, de uitgever, de Redactie van de Zwolse Reeksen of de bewerkster. De eerste noch de tweede druk geeft hierover uitsluitsel. Men kan zich afvragen, of nu juist de ‘Witte Voet’ voor een afzonderlijke uitgave in aanmerking moest komen, of uit de vrij omvangrijke ridderromantiek, of de ‘matière de Bretagne’ (als het die per se moest zijn), of zelfs uit de Lancelot-stof uitgerekend deze episode, die van onwaarschijnlijkheden aan elkaar hangt, in het middelpunt van de belangstelling moest worden geplaatst. Wellicht heeft alleen de omvang de keuze bepaald en de overweging, dat men altijd op ‘truffen’ (nonsens) stuit, als men in de Arthurstof duikt. Voor de moderne lezer, een dierenvriend o.a., is deze stof nog aanstotelijk ook. Wat kan men achteraf goed begrijpen, dat zovele serieuze tijdgenoten tegen deze waardeloze sensatieverhalen hebben gefulmineerd. Laten we onze tranen maar drogen over het verbranden, verknippen of verscheuren van al die codices tegen het aanbreken van de Nieuwe Tijd. Er is nog genoeg van deze ontspannings- (of spannings-?) literatuur bewaard gebleven.

De vakgenoten weten wel, dat de Lancelot het laatste decennium weer wat meer onder de aandacht is gekomen, o.a. door Prof. Draaks studie over de middelnederlandse vertalingen van de Proza-Lancelot. Van huis uit (ik bedoel haar studie onder Van Hamel en haar proefschrift af) is ze vertrouwd met de Arthur-romantiek; ze heeft daarbij het geluk, dat haar ambtsbezigheden niet al haar tijd opslokken. En tenslotte bezit ze naast de daarvoor vereiste begaafdheid ook de nodige flair om betrekkelijk ingewikkelde zaken zo duidelijk, zo simpelweg, ik bedoel meesterlijk uit de doeken te doen, dat zelfs analfabeten geboeid zouden. luisteren. Wie zou haar trouwens narekenen? Daarvoor moet men wel van zeer goeden huize komen. Ik wil hier dan ook alleen enkele opmerkingen maken bij de toelichting, waarmee Prof. Draak misschien haar nut kan doen bij de voorbereiding van een eventuele derde druk. Vooraf alleen nog dit. Op blz. 8 ‘stoten wij’ (dit ‘stoten’ i.p.v. ‘stuiten’ komt steeds meer in de mode, schr. legt er een uitgesproken voorkeur voor aan de dag, vg. bijv. blz. 18 en 23) op het Franse ‘lai de Tyolet’. Wie zijn die ‘wij’? In elk geval is Jan te Winkel Ontwikkelingsgang I, 2e dr., p. 293, n. 1 er al op ‘gestoten’, die daar tevens wijst op een verwante redactie in de Moriaen.

[p. 318]

Vs. 48 al sonder wanc = waarlijk (i.c. een weinig zeggende rijmlap, die wel beter onvertaald kan blijven); vs. 69 inne, 1. sine; vs. 72 ember = zeker; vs. 79 des ander dages = de volgende dag (vg. vs. 90); vs. 98 menechfout = luid; vs. 114 pensdi = dacht hij er over; vs. 117 een deel = flink(zo ook op vele plaatsen in MNW 2, 95); vs. 146 als di = omdat hij; vs. 161 = hij rustte niet; vs. 174 ‘toen verstelde hij enz.’ (ging hij het repareren?); vs. 211 daer = ofschoon; vs. 224 ‘van kunnen afbrengen’, beter: afgebracht; vs. 235 weder ende vort = overal heen, in alle richtingen; vs. 238 en deel = goeddeels, grotendeels; vs. 242 ‘luister nu wat L. toen toepaste’, beter: hoor(t) nu wat L. toen deed; vs. 304 die rime werd gelesen = het gedicht uit is? Vs. 337 verstoet - hoorde; vs. 524 mesquame = rampspoed (vg. vs. 542); vs. 560 Lettel = in 't geheel niet; vs. 588 te vorne, liever = te voren (in een of andere bet., bijv. speciaal aan jou (MNW 9, 1033) of: zo maar, zonder bedenking of aarzeling); vs. 692 nomen = met ere noemen, prijzen; vs. 703 des = dit, als volgt; vs. 705 uwes selfs ere = wat eervol voor U is; vs. 716 = bewezen hem toen vele beleefdheden; vs. 740 geval = gelegenheid; vs. 813 blieft = blijft (× drieft = drijft). Een vrij groot aantal plaatsen zou nadere toelichting verdienen (o.a. vs. 87, 118, 129, 153, 177, 201 (= fel waren, agressief?), 209, 212, 230, 364, 399, 488, 570, 576, 679, 732).

J.J. Mak

Hans Schwerte, Faust und das Faustische. Ein Kapitel deutscher Ideologie. Stuttgart, Ernst Klett Verlag, 1962. 359 blz.

Deze studie verdient onze bijzondere aandacht: niet slechts omdat ze een interessant licht werpt op een tot nog toe niet behandeld en uiterst belangrijk aspect van de Duitse literatuurgeschiedenis der laatste twee eeuwen, doch ook omdat haar betekenis zeker niet beperkt blijft tot het gebied van de Duitse literaire geschiedschrijving alleen.

De auteur, docent in de Duitse letterkunde aan de Universiteit te Erlangen, stelt zich ten doel, de ontwikkeling van het begrip ‘faustisch’ te beschrijven, en vooral ook aan te tonen welke rol dit begrip gespeeld heeft als bestanddeel der ideologieën die in de 19e en 20e eeuw het intellectueel en politiek leven in Duitsland gekenmerkt hebben.

Na een inleidend hoofdstuk met enkele, het thema betreffende beschouwingen van algemene aard, behandelt hij (hoofdstuk II) om te beginnen de betekenis die het woord ‘faustisch’, vooral als adjectief met negatieve strekking, in de 17e en 18e eeuw heeft gehad. In de hoofdstukken III tot V concentreert hij zich dan op de ontwikkeling die het begrip onder invloed van Goethes Faust gedurende de periode vanaf de publicatie van het drama tot omstreeks 1870 heeft ondergaan.

Vervolgens splitst zich de behandeling van de stof (hoofdstukken VI en VII): nadat omstreeks het stichtingsjaar van het Duitse Keizerrijk een

[p. 319]

intensieve ideologisering van de Duitse literatuur en literaire geschiedschrijving was begonnen, kwam de Faust-mythe in Duitsland inderdaad steeds meer in het centrum der philosophische en politieke discussies te staan. Zo werd het zogenaamde ‘Faustische’ enerzijds door de ideologen van de imperialistische periode tot een heel bepaald soort van ‘Duits’ ideaal verheven, terwijl het anderzijds tengevolge van een zekere oppositie tegen deze politieke tendens door anderen weer als doelwit voor aanvallen werd gekozen, die zich even weinig op het literaire vlak bewogen als de enthousiaste tendentieuze eloges van de tegenpartij.

De auteur behandelt in de laatstgenoemde twee hoofdstukken (die zeker als de belangrijkste van het gehele boek mogen worden beschouwd) de verschillende aspecten van deze Faust-discussie op een manier die aan scherpzinnigheid en kritisch inzicht niets te wensen overlaat. Zo doet zich aan ons het beeld van twee tegengestelde ontwikkelingslijnen voor: naast de lijn van de ‘ideologische Aufhöhung’ die, beginnend bij G. von Loeper, over een hele reeks van germanisten en historici doorloopt tot Moeller van den Bruck en Spengler, wordt ons even duidelijk en objectief de lijn der ‘kritische Abwertung’ gedemonstreerd, waarin dan naast namen als Hartmann, Frenzel en Biedermann vooral ook verschillende kerkelijke critici behandeld worden, die de discussie over het Faust-thema zelfs tot een bestanddeel van de ‘Kulturkampf’ maakten.

Schwerte beëindigt zijn studie met een hoofdstuk (VIII) waarin hij aantoont hoe zich, naast de Faust-discussie en in nauw verband ermee, een gelijksoortig geesteshistorisch proces afspeelde in de interpretatie van Dürers ets Ritter, Tod und Teufel.

Dit alles zou op zich zelf al voldoende zijn om dit werk een reeds lang noodzakelijk geworden publicatie te noemen en het aan ieder die zich met de Duitse geestesontwikkeling van de 19e en 20e eeuw bezig houdt, ten zeerste aan te bevelen.

Er is echter nog meer: dit Kapitel deutscher Ideologie is in feite een soort van afrekening die de waarde heeft van een model. De auteur noemt verschijnselen zoals de Faust-mythe terecht typische voorbeelden van de ‘ideologische Überhöhungen und Verzerrungen von Kunstwerken im Dienst weltanschaulicher, schliesslich politischer Programme.’ Hij wijst erop, hoe op deze wijze kunstwerken uit hun oorspronkelijke sfeer gerukt worden en tenslotte, tengevolge van simplificaties, door iedereen voor welke doeleinden dan ook kunnen worden misbruikt. Het ontrafelen van dergelijke voorstellingen, die hij ‘Pseudo-Leitbilder, in Vergewaltigung des künstlerischen Phänomens’ noemt, beschouwt de auteur tenslotte als ‘eine der Aufgaben wissenschaftlicher Genauigkeit, die gerade dort ihre Frage anzusetzen hat, wo alle Fragen in dem guten Gewissen einer communis opinio omnium aufgehoben und erledigt erscheinen.’ Deze opmerkingen, die we in elk opzicht kunnen beamen, zijn richtinggevend voor een be-

[p. 320]

paalde vorm van literatuurwetenschappelijk onderzoek, die - trouwens vooral ook in de Duitse literatuurwetenschap - tot nog toe al te zeer verwaarloosd werd.

Daarmee is meteen ook gezegd, waar de algemeen-literatuurwetenschappelijke betekenis van deze studie te vinden is. Het ware inderdaad wenselijk dat de hier toegepaste methode ook op het ruimere gebied der Europese letteren - waar menige dergelijke ‘mythe’ voorkomt - navolging zou vinden.

H. Dyserinck

Verder ontvingen wij:

Jan F. Vanderheyden, Hervorming en Neo-filologie. Gent, Secretariaat van de Kon. VI. Academie voor taal- en letterkunde, 1962. Reeks X, nr. 11. 64 blz.

Dr. W.H. Toppen, Conscience in Shakespeare's Macbeth. J.B. Wolters, Groningen, 1962. 295 blz.

Dr. P.J.H. Vermeeren, Alte Drucke aus den Niederlanden. Auf zwei Ausstellungen 1960. Overdruk uit Imprimatur, Ein Jahrbuch für Bücherfreunde, Neue Folge Band III, 1961-1962, blz. 278-287.

Prosper Arents, Cervantes in het Nederlands. Bibliografie. Gent, Secretariaat van de Kon. Vl. Academie voor taal- en letterkunde, 1962. 474 blz.