Spiegel der Letteren. Jaargang 6

(1962-1963)– [tijdschrift] Spiegel der Letteren– rechtenstatus



[pagina 241]
[Nummer 4] Een presentspel van Colijn Cailleu ‘Op die geboerte van die hertoginne van Savoye vrou margriete’, d.i. Margaretha van Oostenrijk, op 10 januari 1480, heeft Colijn Cailleu, stadsdichter te Brussel van 1474 tot 1485, een gelegenheidsstuk geschreven. Het werd ons in het Algemeen Rijksarchief te Brussel bewaard in een klein vierkant manuscript van ongeveer 14 × 15 cm (nr. 2270), waar J. Cuvelier de aandacht op vestigde in een mededeling in de Verslagen van de Koninklijke Vlaamse Academie van 1937 (blz. 89-99). Op het perkamenten omslag staat onduidelijk: Spelen van Sinne op de geboorte van die Hertoghinne van Savoye... Een ander spel van menigh simpel... Jan Smeken. Op de eerste bladzijde wordt deze titel duidelijker herhaald maar is hier niet helemaal bewaard. Door een andere hand (die van Houwaert?) werd hier bijgevoegd ‘Houwaert’ en ‘houdt middel mate’. De tweede bladzijde begint met ‘Item een spel van colyn op die geboorte van vrou magriete dochter van vrou marye van Bourgounyen perfect.’ Dit spel gaat tot folio 14 recto. Op de verso zijde begint een spel ‘Van menych sympel ende outgedachte (?) ende van cronyke (?)’, tot ongeveer de helft van folio 25 verso. Daar begint ‘Den droom van rovere op die doot van hertoge kaerle van bourgonyen saliger gedagten’, een gedicht van Anthonis de Roovere, opgenomen in de uitgave van J.J. Mak, tot 29 recto. Op 29 verso begint iets als de regieaanduiding voor een toog, tot 32 verso. Volgt nog ‘een spel op hertoge Karle ons Keyser nu es...’ dat op folio 54 verso eindigt met ‘Jan Smeken maectet’. Karel V werd keizer in 1519; het manuscript werd dus niet vóór 1519 voltooid, althans niet dat van het laatste stuk; het geschrift lijkt niet doorlopend hetzelfde en de eerste stukken kunnen vroeger geschreven zijn. W. van Eeghem wijdt aan het stuk van Colyn nr. 51 van zijn ‘Brusselse dichters’ in De Brusselse Post van 15 maart 1956. Hij noemt het het eerste presentspel. Het schijnt ons aantrekkelijk genoeg om het volledig uit te geven. In onderscheid met andere presentspelen waarin het geschenk effec-
[pagina 242]
tief aan de gehuldigde overhandigd werd, blijkt hier deze handeling symbolisch te zijn geweest en werden Maria van Bourgondië en haar kind in een toog voorgesteld. Het is zeer tekenend voor de verhouding van het volk tegenover zijn vorsten, of dan toch voor wat die verhouding verondersteld werd te zijn. Het behoort eigenlijk tot de officiële literatuur, zoals die rond het hof en dan meest in het Frans ontstond, maar er klinkt hier en daar een oprecht gevoel door. Het is niet overal even duidelijk uitgewerkt en de overvloedige rijmen dekken wel eens een holle plaats (het stuk is vermoedelijk zeer vlug op bestelling geschreven), maar het is tamelijk ingenieus bedacht en het heeft over het algemeen een densiteit die voordelig afsteekt bij die van sommige officiële gelegenheidspoëzie uit de XIXe eeuw. Margaretha werd geboren vier dagen na Driekoningen, in wier teken het stuk geplaatst wordt. De koning ‘der scyencyen’ (de geestelijkheid, de klerken), de koning der edelheid, de koning des arbeids (de steden), de drie standen vertegenwoordigend, krijgen (daar op het toneel staande!) de revelatie van een zeer bijzondere gebeurtnis. Hun gezamenlijke reactie uit zich in een rondeel (Wat siet den hemel dunct my ontsteken / met onverganckelyker melodyen...). Zij horen muziek en zang en hebben een heraldisch vizioen van liebaarden, vogels onder de vlerken van een arend, en bloemen die ‘den hemelschen dau van boven’ ontvangen. Zij vragen elkaar vanwaar zij komen. Scyencyen, die ‘alle der werelt een exempele’ is, komt uit Salomons tempel, waar grote vreugde was en waar ‘Yonst’ hem een present deed aanvaarden voor de vrucht van menselijke trouw (25-32, de plaats is niet zeer duidelijk, maar de verzen vloeien als in de beste rederijkerij). Edelheid, die de ‘mogendheid’ verheft, komt uit de boomgaard van Hercules waar de gulden appelen zijn (37-9) en waar hij een ster met een kind zag en een liebaard die 't kind tussen zijn klauwen verhief; hij voelde zich genegen dit kind zijn offerande te brengen. Arbeid, die 's lands welvaart ter harte neemt, komt uit het aards paradijs, waar de boom des levens staat. Hij hoorde een zeker gerucht en kwam naar hier met een present. Hij heeft verstaan dat ‘Maria’ een kind gebaard had. Hier begint een dubbelzinnigheid zoals er vele voorkomen in de middeleeuwse letteren. Welke Maria meent u, vraagt Scyencyen. - Maria Davids nicht. - Maar die is toch al lang ten hemel gevaren? Zou onze Heer dan willen herboren worden, of zouden de joden gelijk krijgen die menen dat de Messias nog moet
[pagina 243]
komen? En waar gebeurde dat? - In Betlehem. - Dat kan toch niet? - De herders hebben 't mij gezegd. Scyencyen vraagt zich af wat dit alles betekent, in ieder geval zij kwamen samen zoals vroeger die koningen uit Orienten. Waar wilt gij eigenlijk heen, vraagt Arbeid aan Adel. - Naar 't huis van vrede. - En Scyencyen? - Naar 't huis van minne. Het geslacht van dit kind, zeggen ze eensgezind, zal de ‘mogendheid’ van Alexander, de vriendschap van Octavianus, de ‘verheugentheid’ van Salomon verwerven, en de blijdschap die ontstond toen David Goliath overwon. Dit kind zal Israël verlossen, 't land van belofte openen enz. Dan vragen ze elkaar wàt ze gaan offeren. Arbeid: de zoete bladeren van de boom des levens; zij strekken zo ver als 't land van belofte, zij bevorderen het verstand, doden corruptie, maken de zieke gezond, Adam en Eva hebben er hun schamelheid mee bedekt, zij beschermen kruiden en bloemkens voor alle onweer, mensen en beesten kunnen er onder schuilen, zoals Nabuchodonosor in zijn droom een boom zag waar alle mensen en dieren onder schuilen konden. Als de anderen hun verwondering hierover hebben uitgesproken licht Arbeid nog toe dat onder deze bladeren worden ‘geëerd’... Hector, Hercules, Gedeon, Jozef, Heraclytus, Moses en Trayanus. Edelheid verstaat hem niet, maar Scyencyen denkt aan koning Astrages die in een droom uit het lichaam van zijn dochter een wijngaard zag groeien waarvan de vrucht de bladeren zo bedauwde (?) dat ze heel het koninkrijk overschaduwden. Neen, neen, zegt Arbeid, 't zijn geen bladeren gezien in een droom. Zijn het de bladeren niet van de vijgeboom, vraagt Edelheid, die voor Maria neeg tot de aarde als ze in Egypte trok? Neen, antwoordt Arbeid (en ook hier vatten wij de bedoeling niet precies), 't zijn bladeren die we eerweerdig noemen. De Geestelijkheid begint dan de roos te loven die hij meebracht. De veldbloemen ontlenen er hun reuk aan, de bieën halen er hun honig uit. Uit twee rozen die de koningin van Saba hem meebracht, een kunstmatige en een natuurlijke, heeft Salomon de natuurlijke eens herkend door er bieën bij te brengen, en deze natuurlijke roos nu heeft hij meegebracht. Door de kracht van deze roos wordt Crassus' gierigheid verdreven, de ootmoedigheid van David zal onder ons komen, we zullen verlost worden gelijk de kinderen van Israël. Ook dit begrijpt Edelheid niet. Arbeid meent dat het wat anders moet beduiden en Geestelijkheid erkent dat zijn woorden veel te
[pagina 244]
denken geven (tsyn woorden die nypen), en dat wij er met ons verstand niet bij kunnen. Edelheid heeft een gouden appel uit de boomgaard van Hercules. Deze appel verhoogt de prinselijke staat, hij vuurt de tornooien aan, doet de vijand verdrijven en ‘eer verwerven... die wolven doerkerven... die d'onnosel scapen des lants onterven’ (een handvol springlevende verzen!). Dit is nog het vreemdste van al, vindt Arbeid. Zelfs Scyencyen is er ‘t'einden raad’ om. De appel, gaat Edelheid voort, doet landen en steden gehoorzamen, het volk in vrede leven, hij verdrijft ‘eruer’. Door deze appel verkreeg Octavianus zelfs dat hij aanbeden werd als een god. De drie ‘koningen’ zijn blijkbaar zelf nog altijd wat verwonderd over hun ongewone geschenken. We horen nu dat Experyencye hun de opdracht gaf, zij beloofde overigens bij de overhandiging aanwezig te zijn. Zij komt en wordt welkom geheten. Arbeid verklaart nu dat hij Betlehem ziet, Scyencyen 't huis van minnen, Edelheid 't huis van vrede. Dat is alle drie hetzelfde, explikeert Experyencye, en Betlehem is eigentlijk Brussel. Heeft Maria dan in Brussel een kind gebaard, vraagt Edelheid aan Arbeid (die immers in de aanvang het nieuws vermond heeft). Ja, antwoordt Arbeid, Maria onze edele hertogin. Scyencyen: maar gij zegde dat het Davids nicht was. Dat is ook zo, komt Experyencye nu tussenbeide, want de bisschop van Utrecht is haar oom; en de herders die Arbeid hebben ingelicht, dat waren de heren die 't land regeren. Edelheid had gehoopt dat het een zoon zou geweest zijn, maar het is een dochter. Bij wijze van troost explikeert Experyencye dat wie een dochter heeft ook wellicht nog een zoon zal krijgen, en jubileert verder over de vruchtbaarheid in verzen die vloeiend maar niet al te duidelijk zijn (het zijn om in de eigen beeldspraak van Colyn te blijven bladeren die iets onherkenbaars bedekken). Wat wordt er b.v. juist bedoeld met ‘want die die vrucht bemynt van tpryeel die bemynt thoefken oic int geheele met cruyekens die daer bynnen groyen’? Hoe dan ook, deze dochter zal toch een prins kunnen huwen, waardoor alle landen zouden opgaan in peis en minnen. Dan wordt er over getwist aan wie de eer toekomt om het eerste geschenk aan te bieden. Het zal Edelheid zijn, maar eerst wordt nog eens uitgeweid over de betekenis van de geschenken en hun toepasselijkheid op het kind. Edelheid zegt ‘soe salic beginnen dan / dexpryencye die ic aenschouwe’. Hij ziet daarbij waarschijnlijk naar Ex-
[pagina 245]
peryencye die daar staat en na hem aan het woord komt. De plaats is treffend door de identificatie van het begrip met zijn lichamelijk aanwezige personificatie op de wijze van het zinnespel. Zijn ‘experyencye’, zijn kennis van de wereld dus raadplegend, explikeert hij dat de gouden appel de ‘mogendheid’ van de nieuwgeborene voorstelt. Gelijk het goud de zinnen van de mens verlicht zal haar mogendheid die van alle prinsessen te boven gaan. Experyencye bevestigt dat en Edelheid besluit dat deze vrucht zal ‘landen en steden doen in subjectie aan haar liefde verbonden blijven’ en al de onrust des lands verdrijven. Ook Scyencyen beroept zich op Experyencye om te betogen dat de roos de bloem verbeeldt die nu geboren is. Hij doet het zeer dichterlijk: ‘dmynlyc reusken boven alle rosen treyn presyeusken’; en Edelheid valt hier in met een ‘och dyts soet om horen’. Experyencye ontwikkelt de parallel nog wat en spreekt van de bijen die van deze roos honig zullen halen en die vergeleken mogen worden met het gemene volk. Nu het geschenk van Arbeid. Het stelt voor, zegt hij, ‘de getrouwicheyt van desen jongen kynde’. Immers de bladeren versieren de boom waar ze aan gegroeid zijn, gelijk dit maagdeken met haar trouw de boom des levens van haar moeder en de bloem der edelheid van haar jongen broeder versiert. Deze bladeren zullen ons voor onrust en schande behoeden zoals ze de fout van Adam bedekt hebben; onder de trouw van deze maagd mag alles schuilen wat liefde draagt, corruptie en wederspannigheid worden er onder te niet gedaan. Experyencye besluit deze ingewikkelde uiteenzettingen wel aardig met ‘die bladeren, die rose en oic die vrucht / die muegen wel op een cleyn taxken staen / van den boeme der natuere gedaen / verenycht in eenen telg te samen’. Tenslotte zullen dan de presenten gegeven worden, wat enige beweging meebrengt. Edelheid zegt dat hij 't kind zo gaarne zien zou ‘met oogen’ maar hij is beschaamd; Scyencyen er Arbeid zijn het niet minder. Zij gaan nog eens over tot een laatste verklaring van de betekenis van hun geschenken (van zulke verklaringen hadden de rederijkers niet gauw genoeg), waarbij Experyencye hen herhaaldelijk helpt. De appel is goud, de roos is wierook, de bladeren zijn mirre, zij betekenen immers ook bitterheid, ‘want sy dragen die bytterheyt van den bome... sonder verdriet oft clage’. Edelheid bedankt Experyencye met een ‘yc en hoorde nooit scoender bewijs mijn dage / dan experyencye hier bryngt voer oogen’.
[pagina 246]
Scyencyen zegt nu: ‘Doet open Betlem’. Wij veronderstellen dat hier een gordijn opengeschoven werd op een ‘toog’. Experyencye laat er op volgen: ‘Wylt u verhoogen hier es die moeder met hueren kynde’. Ieder geeft dan zijn geschenk en zegt zijn strofe van een refrein vol bewogen rijmenspel. Als de kroon op het werk volgen dan twee afscheidsrondelen; maar ze praten toch nog wat na als om hun maskerade te verontschuldigen (‘elc es conync in synen staet’ enz.) en hun goede bedoelingen te beklemtonen. Het is een kleurig en welluidend stuk populaire kunst. Wij laten hieronder nu de tekst van ons presentspel volgen. De aanduiding van de personages werd van vers 8 af geünifieerd (Scy., Ed., A., Exp.). Deze namen werden ook ingevuld op het einde van de laatste bladzijde van het ms., waar ze blijkbaar door plaatsgebrek werden vervangen door een streepje. U werd waar het pas geeft vervangen door v en de afkortingen werden stilzwijgend door ons opgelost. De emendaties worden in voetnoot verantwoord. die cuenync der scyencyen Wat siet den hemel dunct my ontsteken met onverganckelyker melodyen die cuenync der edelheyt eendrachticheyt sal ons droefheyt breken wat siet den hemel dunct my ontsteken die cuenync des aerbeyts soo dyts daer ons die propheten af spreken dat dlant van beloften hun sonde verblyen Scy. wat ic sic den hemel dunct my ontsteken met onvergankelyker melodyen Ed. Venus yngelen syngen aen alle syen A. 10[regelnummer] Davyds herpe maect een geclanc van vruegden
[pagina 247]
Scy. Marcueryus fluytynge verwect veel duegden Ed. Tryton blaest claroenen en basynen A. die lybaerden verhuegen bosschen en woestynen metten saechmoedegen lybaert van gouwe. Scy. die cleyn vogelkens vallen den/aer getrouwe die subgectelyc onder syn vleerken duyken Ed. die blomkens die achter velde ontpluken ontfangen den hemelschen dau van boven A. yc soude den oversten Scepper loven waeric geraect Ed. 20[regelnummer] ghy edel heeren weest mynlyc gegroet Scy. danc hebt der eeren van ouwer duegdelyker obedyencyen Ed. wie sydy ghy heere Scy. yc ben dye cuenync der syencyen die alle der werelt es een exempele A. en wanen comdy Scy. wt Salomons tempele daer die ertsche voysen als hemelsche tongen glorye tot ynden hemel songen over die blyscap van der eerden doen dede my yonst een present aenveerden 30[regelnummer] om die exaltacye tot onser behouwenesse die vrucht der menschelyker betrouwenesse daer den troost van alder Werelt aen leyt
[pagina 248]
A. wie sydy ghy her cuenync Ed. die cuenync der edelheyt verheffende muegentheyt van aerde Scy. en wane comdy Ed. wt Herculus bogaerde daer ic die gulden appelen yn vynde en daer sag ic een sterre met eenen kynde en eenen guldene lybaert mynlyc die verhyef tkynt tusschen syn clauwen synlyc 40[regelnummer] en doen was ic den kynde seer goederande genegen te doene myn offerande dat ynt huys van vruegden sou syn geboren Scy. dyts ymmers bequamelyc om horen het verlycht duegt der liefden claerheyts Ed. en wie sydy ghy heere A. die cuenync des aerbeyts die slans welvaert exaltere en pryse Scy. en wanen comdy A. wtten eertsschen paradyse daer den boom des levens staet in syn groysele verchyert met blommen bequaem int bloysele 50[regelnummer] en daer ic alsulken luyt vernam dat ic herweert met eenen presente quam god geve dat duegdelyc moet vergaen Ed. en wat voert u hier toe A. yc hebbe verstaen dat marya die god den heere bewaert heeft
[pagina 249]
met vruegden een lieffelyc kynt gebaer heeft dat ic hertelyc met goeder yonst begychte Scy. en wat maryen meendy A. Marya Davyds nychte Scy. Davyds nychte Ed. wat horic u verclaren en Marya es lange ten hemel gevaren 60[regelnummer] en syt ter rechter hant gecroent van hueren suene Scy. ghy syt seere gehoent oft moet abuyselyc om aenhoren syn en soude die heere willen herboren syn om die menschelyke kettyvychede op eerde te lydene Ed. hola hier mede sou die vermaledyde yoderye confoermeren dat huer prophesye nu comen ware die wy lange hebben vernomen waer die gesontmaker ter werelt tomen 70[regelnummer] Messyas soe ghy ons hier verclaert Scy. en waer heeft Marye haer kynt gebaert A. yn betleem Ed. yn betleem waer heb dyt tverstant gecregen A. die herderen daer ontrent gelegen die hebbenGa naar voetnoot1 die wete hier af gedaen
[pagina 250]
Scy. sou dyt onser materyen slaen dat waer vremde want wy geraken tsamen soe die conyngen wt oryenten quamen die ihesum huer offerande deden A. waer wyldy wesen Ed. ynt huys van vreden A. en ic in bethieem Scy. 80[regelnummer] en ic ynthuys van mynnen om den kynde met verhuegden synnen eerlyc te doene my sacrafijcije Ed. yc wyl oic den kindeGa naar voetnoot2 van soeter condijcije met blyder herten doen myn offerande A. yc wyl met duegdelyken onderstande wt rechter mynnen doen presentacye Scy. hy eest weerdych Ed. stkynts nacye verwect nu elexanders muegentheyt A. Octavyanus vrientscap Scy. ya en die verhuegentheyt 90[regelnummer] van salamoen die synder moeder croneerde Ed. en die groote blyscap die men hanteerde doen Dabyd golyas bracht int gequel
[pagina 251]
A. ya en die verlossynge van ysrahel wort noch by desen kynde ontfaen Scy. ya en dlant van beloften open gedaen en alle bedructe herten verblyt worden Ed. die werelt salder af bevryt worden van trybelacyen en van plagen A. tdunct my een dync dat wy yagen 100[regelnummer] dies verhuegt my therte syn en memorye Scy. yc laet my dunken Ed. dyts een glorye A. twort segt van wonderlycke offertorye na dat wy met vruegden byeen vergaderen Scy. Wat seldy ghy offeren A. ycke heere Scy. ya A. die soete bladeren vanden boeme des levens die ic hyer bracht hebben wtten eersschen paradyse Ed. bladeren Scy. synt bladeren die macht hebben A. tsyn bladeren die alsoe verre strecken selen dat sy dlant van beloften geheel bedecken sellen tsyn die bladeren die tverstant verwerft
[pagina 252]
110[regelnummer] daer fernynege corupcye onder sterft tsyn die bladeren die men loven en nygen sal daer die siecke gesontheyt onder crygen sal tsyn sulke bladeren dat daer mede adam en ieve huer scamelhede gedect hebben voert alle tsondich berueren tsyn bladeren die sulc syn van natueren dat sy cruyen en bloemkens menegerande bevryden selen voer scade en scande voer ongerustegen hagel blyxeme oft dondere 120[regelnummer] tsyn sulken bladeren dat daer ondere menschen en beesten bevryt wel scuylen mach soe nabugodonosor in drome aensag eenen boem daer alle menschen en dieren onder scuylen mochten Scy. noyt wonderlycke(r) manyeren van bladeren soe ons hier mach geleert worden A. onder dese bladeren soe sal geeert worden hectors vromycheyt en hercules cracht gedeons fectorye voersienycheyt en macht peys ruste en duegdelyke hanterynge mede 130[regelnummer] yosephs liefde en goedertierenhede trouwe mynne en genadicheyt en van eraclytus die gestadicheyt en moyses duegdelyke carytate en van trayanus die rechtverdige mate sal onder dese bladeren staen in subiecteyen met grooter eeren Ed. wat vremder sexcyen van bladeren naer uus woorts wtgevens soe bryngdy hier nu A. van den boeme des levens hebbic dese soete bladeren ontfaen yc en caens nyet verstaen Scy. 140[regelnummer] yc hebbe wel verstaen dat die cuenync astrages in drome aen sach
[pagina 253]
wt synder dochter lychame daer sy lach eenen wygaert groeyen groot van vyrtuyten vrucht bryngende daer die telgeren die spruyten daer die telgeren en bladeren soe af bedauden dat die bladeren al cuenync ryke bescauden muegent die bladeren syn dat ghy meent muegende cuenync A. trouwen eer neent ten syn geen bladeren gesien in droeme Ed. 150[regelnummer] ten syn oic die bladeren nyet van den vyg boeme die voer marya neeg totter eerden die in egypten trac A. neent heer cuenync van weerden syn bladeren die wy eerwerdich noemen Ed. wat bryngdy ghy her cuenync Scy. boven alle bloemen die soetste bloem daer ic op glose A. wat bloeme eest Scy. het es een rose Ed. een rose Scy. ya die hebbic hier bracht A. wat rosen eest Scy. van wonderlyke macht soe schoen van verwen / soe soet van guere 160[regelnummer] dat hueren rueck gaet alle die werelt duere huer schoenheyt es tsmenschen yubelerynge
[pagina 254]
hueren rueck der herten confoorterynge want die veltbloemen die achter velde staen hueren sueten rueck dat sy ontfaen van deser rosen soe sy meest connen soe die sterren huer lycht doen vander sonnen en om die soetheyt van desen rosen bladeren sullen die bien alle by een vergaderen om huenych van deser rosen tontfaene 170[regelnummer] wt rechter liefden Ed. dyts vremt te verstaene wat rosen maegt syn A. segt ons die glose dat wyt verstaen mogen Scy. het es die rose daer die cuenyngynne van saba als donbedroefde Salamons wysheyt perfect met proefde die sy twee roosen toende fyguerlyc deen van consten gemaect en dande(r) natuerlyc die welke wt synder syencyen vant dat hy die bien om tsyngement wtsant van den twee rosen getoont te samen 180[regelnummer] en die rose daer sy huer voetsel aen namen die bryngic daer Salamon aen bekynde die natuerlyke rose Ed. yc ben ten ynde van mynder verstannesse doert dabuys van deser rosen A. yc sta al confuys ynt verwonderen van deser rosen ynlyc Scy. doert tvertuyt van deser rosen mynlyc sal ons crassus giericheyt ontspryngen en conync die gulden cruyken bryngen die nabugodonosor hadde genomen 190[regelnummer] en davydt oetmoedicheyt sal oic comen
[pagina 255]
te lande met gemeynen proffyte doert tvyrtuyt der rosen loeft met yolyte God van der rosen / sy sal ons troost werden wy selen wt phahrons handen verloost werden gelyc die kynderen van Ysrael by deser rosen Ed. noyt wonderlycker voerstel yc en can vander rosen nyet begrypen A. tmoet wat anders bedieden Scy. tsyn woorden die nypen al en connen wy tverstant nyet wt geleggen A. wat bryngdy ghy her cuenync Ed. ycke Scy. ya Ed. 200[regelnummer] dat salic v seggen tes een vrucht die ic eerweerdich houwe A. ya wat vruchten eest Ed. eenen appel van gouwe daer wonderlyke vertuyten in syn gelegen Scy. eenen appel van gouwe Ed. ya en die bryngic gedregen wt hercules bogaert die verre vermert es tes vry eenen appel die seer begeert es want hy doet den priencelyken staet verchieren hie doet alle edelheyt hantieren steken torneren voer die blosende lieren 210[regelnummer] en wympels banyeren te velde stieren
[pagina 256]
om batayllieren / en om scoffieren die vyanden als fenynegen dieren die tvelt pylieren en dlant bederven desen appel doet prys en eere verwerven die serpenten achter lande sterven die wolven doerkerven als gebroken scerven die donnosel scapen des lants onterven en tonderbryngen desen appel elc macher wel na verlyngen 220[regelnummer] dede alyxandere die werelt dwyngen en hercules die groote ruesen bespryngen die den boogaert om gyngen daer dappelen stonden van fynen gouwe A. wat horic u vermonden dyt es noch dmeeste abuys van al van desen appele Scy. wie weet wat werden sal yc en weet te seggene bue noch ba A. yc en versta den syn nyet Scy. yc ben tende ra dwerck te gronderen Ed. dat elc versta men mach desen appel wel exalteren 230[regelnummer] hy doet landen en steden obederen tvolc acoerderen / en leven in vreden hy verdryft eruer in dorpen in steden boven en beneden met synder cracht doer desen appel van grooter macht woude octavyanus die keyser getrouwe datten elkerlyc aenbeden souwe als een levende god hier op der eerden A. wat sulken appele soumen aenveerden Scy. ya en houwen in weerden
[pagina 257]
A. 240[regelnummer] die presenten syn wonderlyc die wy noemen Scy. ghy bryngt bladeren A. en ghy bloemen Scy. en ghy die vruchten na dat ic glose A. myn present syn bladeren Scy. en myn present een rose Ed. en myn present es eenen appel van gouwe A. experencye die ic voer duegdelyc houwe gaf my den last Scy. en my oic mede Ed. en sy was die my aenverden dede den guldenen appele Scy. en my die bloemen A. en my die bladeren Ed. beyt sou sy versoemen 250[regelnummer] te comene daer wy deere verwaren Scy. sou sy oic achter blyven A. neen dat sou my varen want myn verstannesse es seer ruyt
[pagina 258]
Ed. myn yonstich herte crygt nu vyrtuyt dat ic exprencye aen schouwe Experyencye God gruet u ghy Heeren A. syt wellecome vrouwe exprencye gedessenteert dat ghy ons bryngt tot fayteeren met ouwer syencye Exp. yc doet geerne ghy heeren goyds gracye geve tvyrtuyt van boven A. yc mach den heere wel dancken en loven yc sie tbethleem Scy. 260[regelnummer] en ic thuys van mynnen Ed. en ic thuys des vreets A. dat om dat wy kynnen expreyencye hier staende voor ons oogen Exp. thuys van bethleem wylt u verhoogen es tpaleys van mynnen en thuys van vreden en bethleem vol duegdelyker seden daer vrede en mynne es in beloken dats bruesel na den verstande gesproken die God met gracyen wil syn verhuegende Ed. nu segt ons eerweerdich conync muegende 270[regelnummer] heeft marya soe ghy ons hebt verclaert bynnen bruesele een lieffelyc kynt gebaert dit verstant maect my verdoelt van synne A. yaes marya ons edel hertogynne heeft een lieffelyc kynt soet int gesychte met vruegden gebaert
[pagina 259]
Scy. ghy seyt twas Davydts nychte Exp. soe eest oic neempt mynder talen goom want die bysscop van Wtrecht dat es haer oom dus moet syn nychte syn diet wel grondeert Ed. wie soude dat peysen A. tes wel gefantaseert 280[regelnummer] al en costic den syn nyet wel verstaen Scy. ya hebben die herden die wete gedaen van deser geboorten A. yaes in veel manyeren Exp. die herden die heeren diet dlant regyeren hebben waerachtighe kynnesse gegeven dat marya ons edel priencersse verheven van eender schoonder dochter gelegen es lof heb den heere Ed. alst al verswegen es yc meendet een sone sou hebben geweest A. neent tes een dochtere Scy. serteyn dat eest Exp. 290[regelnummer] die een dochter heeft talder duegt gewoene die vercrygt wel eenen yongen soene en die den boom der natueren heeft die groote vruchtbarycheyt die daeraen cleeft verhuegt wel tsoete pryeel van bynnen en men macht die vruchten soe duegdelyc kynnen dat men met mynnen die vruegt beseffen wylt en vrucht in alle pryelen verheffen wylt
[pagina 260]
en sonderlynge vrucht dat wy wel prysen muegen daer die vruchten der edelheyt wt rysen muegen 300[regelnummer] want die die vrucht bemynt van tpryeel die bemynt thoefken oic int geheele met cruyekens die daer bynnen groyen Ed. sy seyt waerheyt Exp. en laet u nyet vernoyen dat een dochter es die wy loven en nygen dese dochter mocht sulken prience gecrygen alle landen die souwender by verstercken yn peyse en in mynnen Scy. die godlycke vlerken moet die vrucht met alle vruegt omryngen Exp. nu die presenten Ed. die selen wy voertbryngen 310[regelnummer] om den kynde offerande te doene Scy. nu eerweerdich muegende conync coene omtdect de bladeren A. neen bryngt voert die rose die elken behoeden mach voer nose want u die weerdicheyt toe behoort Scy. bryngt hier den gulden appel voort ghy conync der edelheyt Ed. by ouwer weerden Exp. neen ghy moet deere voel al aenveerden het betaemt u na dat ic versynnen can A. wy begerens oic alle
[pagina 261]
Ed. soe salic begynnen dan 320[regelnummer] dexpryencye die ic aenschouwe desen schoonen mynnelyke appel van gouwe yn hercules bogaert gepluyct seer vromelyc es die muegentheyt van deser vrucht bequomelyc die nu geboren es / en seer verheven wort daer menych edel feyt om bedreven wort want soe tgout verlycht des menschen synnen sal huer muegenticheyt sulken name gewynnen dat hy alle priencerssen te boven slaen sal Exp. die de muegentheyt van deser vrucht verstaen sal 350[regelnummer] men moet hem met redene plat bewysen hoge in geboorten machtych int oprysen muegende boven die muegende muegende alle muegentheyt onder huer macht veryuegende wort dese vrucht die lieffelyc es en schoone boven serinamis van babylone yn muegenthede geexalteert oft panthaselya Ed. diet wel grondeert dese muegende vrucht groot van perfectyen sal landen en steden doen in subiectyen 340[regelnummer] van huerder liefden verbonden blyven en alle die onruste des lands verdryven soec ic vore vercleert hebbe A. tes wel genomen Exp. nu die mynlyke rose Scy. die sal oic voercomen by experencyen verhaelt seer synlyc die edelheyt van der bloemen mynlyc die nu geboren es dats dmynlyc ruesken boven alle rosen treyn presyeuskenGa naar voetnoot3 dat ic hier brynge
[pagina 262]
Ed. och dyts soet om horen Exp. die edelheyt van deser bloemen vercoren 350[regelnummer] yn vertuyten van duegden soe hoge rysen sal dat men in alle prysen sal den guer van deser bloemen bequame want de excelencye van hueren name sal die bien wtter locht doen dalen op dese rose daer sy huenich in halen welc bien dat wy gelyken muegen voert gemeyn puepele Scy. wylt v verhuegen yn dese mynlyke rose vol alder goetheyt om die eerweerdege duegt van hue(r)der soetheyt 360[regelnummer] sal die edel prience(rs) vol der rechtverdicheyt eerweerdich houwen met grooter weerdicheyt en giericheyt wtten lande veryagen en myltheyt van herten ter feesten dagen oetmoedelyc met gemeynen proffyte boven alle priencerssen A. och by desen yolyte vat ic veel duegdelycx in gevens Ed. nu die bladeren van den boeme des levens A. die bryng ic set alle droefheyt op dynde Scy. wat eest A. die getrouwicheyt van desen yongen kynde Ed. die getrouwicheyt A. ya Scy. 370[regelnummer] diet wel verstaet syn getrouwicheyt bladeren
[pagina 263]
A. trouwen eere yaet sy verchieren den boem daer sy gegroyt syn en alst die bloemen die schoon gebloyt syn soe sal dyt meegdeken sonder flouwicheyt verchieren met huerder getrouwicheyt den boem des levens huerder weerdeger modere en die bloeme der edelheyt hue(rs?) yongen broedere die god gesontheyt geve en lanc leven Exp. en goyds gracye wille onser priencerssen geven enen salegen ker(c)ganc Ed. 380[regelnummer] amen in trouwen A. die grouwicheyt die wy voer bladeren houwen van deser vrucht ser goederande sal ons voer trybelacye en schande bedecken daer duegt verwect hebben soe die bladeren adams mesval bedect hebben want onder die trouwe van deser maegt soe maegt al scuylen dat liefde draegt peys vruegt en onderdanychede want coreuptcye en wederspanychede 390[regelnummer] wort onder dees bladeren te nyente gedaen getrouwicheyt heeten Scy. tes wel verstaen hy waer plomp dies nyet verstaen en souwe Ed. yc brynge den soeten appel van gouwe voer die vrucht van alder muegentheyt Scy. en ic brynge die rose der duegentheytGa naar voetnoot4 die ons bescermen sal voor rouwicheyt A. en ic brynge die bladerkens der getrouwicheyt die af werende syn alle meskief en ducht
[pagina 264]
Egp. die bladeren die rose en oic die vrucht 400[regelnummer] die muegen wel op een cleyn taxken staen, van den boeme der natueren gedaen vereenych(t) in eenen telg te samen alsoe mach dese edel vrucht van namen hoogheyt edelheyt en getrouwicheyt reene wel besluyten in hueren persone alleene want den soeten boom der natuerlychede mach bladeren en bloemen en vruchten mede alle yare vernyeuwen Ed. dats emmers waer Exp. alsoe mach ons edel priencersse eerbaer 410[regelnummer] ons yaerlycx met eender vrucht verblyen Scy. God geefts huer gracye A. wat melodyen soe vatic in dese moralysacye Ed. nu laet ons doen presentacye den weerden kynde soet int beschouwen Exp. langt die presenten Ed. geerne in trouwen yc sou tkynt soe geerne aensien met ogen och noyt dus beschaempt Scy. yc ben plats tynden A. en ic soe erre Ed. myn present es gout Scy. en dmyne wieroeck
[pagina 265]
A. en myn present es merre wy muegent met schanden wel laten staen Exp. 420[regelnummer] neen trouwen ghy hebbet noch wel gedaen en dat sal sy oec lyden die bevroetsel heeft soe den appel natuerlyc voetsel geeft soe crygtmen met gouwe daer wy na wenschen al dat behoefelyc es alle menschen dus mach ment by den appel wel compa(r)eren en die roose die wy seer exalteeren kynnen wieroock dat te hemel wert slaet aen die lucht die den soeten rueck ontfaet en vander roosen daer groote cracht aen leyt 430[regelnummer] en die bladeren betekene oic bytterheyt gelyc die merre daer ic op gome wan sy dragen die bytterheyt van den bome alweest vrolyc sonder verdriet oft clage Ed. yc en hoorde noyt scoender bewys myn dage dan expryencye hier bryngt voer oogen Scy. doet open bethlem - Exp. Wylt u verhoogen hier es die moeder met hueren kynde Ed. o vrucht der muegentheyt reyn wel gemynde soete gesynde 440[regelnummer] doer die hoecheyt die ic in v bevynde bryngic u desen appel ter eeren machtichste priencersse die ic noyt kynde blust ons alynde met ouwen duegdelyken bewynde soe muegen blyscap en vruegt vermeeren alle priencen en heeren hem tuwers keeren doer die hoogheyt uus wesens die u aen gaet reyn toeverlaet myn hoge gyfte in dancke ontfaet
[pagina 266]
Scy. 450[regelnummer] o rose der edelheyt excelente meegdelyke prente dese rose soe bryngic u teenen presente die de weerdicheyt uus persoon bewysen sal waer wy hopen als die obediente rose yente als dat noch wt ouwen regemente die welvaert van alle landen rysen sal dies peys en nerynge ons veryolysen sal reyn edel rose die nu ontploken staet 460[regelnummer] schoon duegdelyc saet myn hooge giefte in dancke ontfaet A. o bladerkens van trouwen menegertiere maget fiere yc brynge u dies ic solaes hantiere dese bladeren ouwer getrouwicheyt te baten hopende dat ghy reyn balsemyere yn geenen dengiere met ouwen duegdelyken bestiere ons nemmermeer ongetroo(s)ten sult laten 470[regelnummer] maer alle die serpenten die ons haten holpen vernyelen met ouwer daet o meegdelyc beraet myn hooge giefte in danche ontfaet Ed. ouwen oorlof moedere der edelhede ouwen oorlof lieffelyc kynt van machte Scy. ouwen oorlof roesboem soet van seden ouwen oorlof moeder der edelhede A. ouwen oorlof priencersse des huys vol vreden die ons die vrucht der muegentheyt brachte Exp. 480[regelnummer] ouwen oorlot moeder der edelhede ouwen oorlof lieffelyc kynt van machte boven alle meegden hoogst van geslachte
[pagina 267]
Ed. elc mach hem int lieffelyc kynt verblyen dat ons solaes en (vruegt)Ga naar voetnoot5 vercregen heeft Scy. maect nu genuechte aen alle syen elc mach hem in dyt lieffelyc kynt verblyen A. den soeten lychaem wyl god gebenendyen die de vrucht der edelheyt gedregen heeft Exp. elc mach hem in dyt lieffelyc kynt verblyen 490[regelnummer] dat ons solaes en vruegt vercregen heeft dies men droefheyt wter herte geslegen heeft Ed. nu gaen wy met eenen verhuegden synne ter eeren van onser hertogynne God loven van deser hoger gracyen Scy. myn synnen ontpluyken van yubelacyen doer die cracht van deser vrucht voerseyt Ed. ghy syt cuenync de(r) syencyen Scy. en ghy conync der edelheyt A. en ic conync des aerbeyt Ed. dat syn ons namen Exp. laet u namen perfect luyen Scy. ya sout wel betamen Exp. 500[regelnummer] yaet tverdryft der fantasyen smerte Scy. soe ben ic thoot dan
[pagina 268]
Ed. en ic ben therte Exp. wat syde ghy A. die gemeyn beden Scy. nu weetty al vrouwe Exp. ic ben te vreden alst wel tot onser materyen slaet A. elc es een conync in synen staet soe salment nemen Exp. tmoet soe genomen syn - Ed. wt blyder herten wy hier comen synGa naar voetnoot6 onsen hertoge en onser priencerssen ter eeren en der yonger vrucht Scy. wylt ten besten keeren 510[regelnummer] dat wy met goeder herten meenen A. eenen salegen kercganc wil god verleenen onser hertogynne Exp. en welvaert en gesontheyt huerder yonger vrucht Ed. der mysteryen rontheyt wylt danckelyc nemen aen alle syen wy bevelen u der reynder maegt maryen Ed. yc hebbe dyt medeken goedertieren groeyende in duegdelyke manyeren den appel der muegentheyt gegeven om met te spelene
[pagina 269]
Scy. vruegt moeter aencleven 520[regelnummer] want myn rose der edelhey(t) esser bleven om huer meegdelyc wesen hoge verheven met te verchieren soe meegdekens toebehoort A. en ic hebbe dat meegdelyc confoort myn bladeren van(?) trouwen met eeren om dat se alle prie(n)chen en heeren sub(y)ectGa naar voetnoot7 levende onder huer genade bescudden souwen van alle quade nota E. De Bock	voetnoot1 Er staat hebden. voetnoot2 kinde, door een andere hand bijgevoegd. voetnoot3 Er staat presyeeusken. voetnoot4 Er staat dyngnytheyt. voetnoot5 Dit woord werd hier blijkbaar vergeten (vergelijk vers 490). voetnoot6 Er staat syn wy hier comen. voetnoot7 Er staat subsect.

Vorige Volgende

Spiegel der Letteren. Jaargang 6

[Nummer 4]

Een presentspel van Colijn Cailleu

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

editeurs