Spiegel der Letteren. Jaargang 6

[p. 133]

In margine

Descriptio per dialogismum: Revius en Euricius Cordus

Euricius Cordus (ca. 1486-1535), vooral bekend om zijn Latijnse epigrammen heeft in of voor 1520 een bijschrift gemaakt op een werk van Lucas Cranach de Oudere (1472-1553) ‘Virtus’, waarover ik geen nadere inlichtingen heb kunnen vinden. Cordus geeft een descriptio per dialogismum, een vorm van beschrijving, die de humanisten van de oudheid afgekeken en vrijwel tot een mode gemaakt hebben voor zedenkundige epigrammen en emblemata. In dezelfde vorm heeft Cordus een bijschrift gemaakt op de dochter van Virtus ‘Gloria’ - door wie geschilderd, wordt niet gezegd. Op genoemde epigrammen van Cordus gaan bij Revius terug ‘Deucht’ en ‘Eere’, hetzij direkt hetzij via enige bewerking in een der volkstalen¹. Revius weet, dat met ‘Lucas’ Cranach bedoeld is. De flitsende bondigheid waarnaar Cordus streeft, ontbreekt in Revius' versjes. Vooral ‘Eere’, waarin elke vraag en elk antwoord tenminste een hele alexandrijn moet beslaan, lijdt aan volgemaaktheid.

1 Euricius Cordus, Epigrammata (1520), Herausgegeben von Karl Krause, Berlin, 1892 (Lateinische Litteraturdenkmäler des XV. und XVI. Jahrhunderts, no 5), p. 9: In imaginem Virtutis; Revius, ed. Smit, I 75: Deucht; Cordus, Opera ed. H. Meibomius, Helmaestadii 1614, p. 318: In pictam Gloriam; Revius, ed. Smit I 75: Eere.

In imaginem Virtutis
Deught

Cuius opus? ‘Lucae.’
Wiens is dit fraye werck? van Cranach ist gemaket.

Sed quae pulcherrima? ‘Virtus’.

Wie zijt ghy, aerdich beelt? ick ben de reyne Deucht.

Quae tam deformis post comes?

Wie stapt, u achter na, zo grimmich en mismaket?

‘Invidia’

Het is de Nijdicheyt, die niet met al en deucht.
Sed quid anhelanti similis sudare videris?
Hoe gady soo bedruckt door dorenen en slijck?

‘Ardua difficili nitor ad astra via.’

Ick tree den suyren pat nae t'soete hemelrijck.

[p. 134]

In pictam Gloriam
Eere

Quae Dea?
Wie sydy eele maecht vol schoonheyt en vol jeugde?

Virtutis sum filia Gloria.

Ick ben den hooge Eer, de dochter vande Deugde.

Qui grex

Ille?

Wie sijnse die soo dick ront-om u henen staen?

petitores, improba turba, proci.

T'sijn vryers die omt seerst my lopen achter aen.

Cui nuptura faues?
Wie heeft doch het geluck dat ghy hem weder minnet?

omnes fastidio.

Niet een van dese die op my soo sijn ontsinnet.

Quare?

Hoe comt dat altemael ghy haer den necke biedt?

Clam quia matre viro nubere nolo mea.

Dit's d'oorsaeck: Ick en trou buyten mijn moeder niet,

Quem dabit haec dignum complectar grata maritum

Perpetua (fugiat me licet ille) fide.

Wanneer my die een man ten houwelijck wil geven
Al liep hy voor my wech noch sal ick met hem leven.

Cordus, evenals Cranach een medestander van Luther, heeft de descriptio per dialogismum ook in dienst van het hervormingswerk gebruikt, in bijschriften als ‘In Imaginem Sacrae Scripturae’ (die dreigt geschoffeerd te worden door de impius papa) en ‘In pictam Veritatem’ (die door Vete en Vervolging belaagd wordt)². Van calvinistische zijde maakte Beza een bijschrift op ‘Vera Religio’, dat door Revius in ‘Godsdiensticheyt’ vertaald is; zie hierover L. Strengholt, De geschiedenis van een emblema, in De Nieuwe Taalgids 51 (1958), p. 289-304. Aan de daar genoemde vertalingen en bewerkingen kan nog toegevoegd worden de vertaling van dit ‘Zinnebeelt’ ‘Uit het Latyn van T. Beza’ door G. Brandt (G. Brandts Poëzy, Amsterdam 1688, p. 607)³.

J.C. Arens

2 Cordus, ed. Meibomius, p. 455 en p. 377.

3 Een descriptio per dialogismum is ook Revius' satirische ‘Schijn-recht’, ed. Smit I 63, dat waarschijnlijk een vertaling is. Van dezelfde familie, maar niet de bron van Revius' ‘Schijn-recht’ is ‘De Falsa Iustitia’ (pendant van ‘De Vera Iustitia’) door Ignatius Albanus, in Delitiae CC Italorum Poetarum, s.l. 1608, p. 7.