Spiegel der Letteren. Jaargang 6

Een merkwaardig geval van parallellisme

‘Wij willen Esten zijn, maar ook Europeërs worden!’

Deze uitroep, die ons herinnert aan de bekende uitroep van Vermeylen, en daar geen vertaling, aanpassing of plagiaat van lijkt te zijn, verscheen in 1905 in het verzamelwerk Noor Eesti (Jong Estland). De kernachtige formule is van Gustav Suits (1883-1956), Estisch dichter, criticus, essayist, literair-historicus, evenals Vermeylen hoogleraar en woordvoerder van zijn generatie. Bewuste generatie bracht met haar verzamelwerk (eigenlijk geen tijdschrift) Noor Eesti (5 dln., 1905-1915), en het tijdschrift, dat dezelfde titel had en het slechts één jaar volhield (1910-1911), een grondige vernieuwing in de Estische letterkunde zoals Van Nu en Straks die in de Vlaamse letteren bracht. De druktechnische verzorging van de publicatie was opvallend en stak gunstig af tegen wat toentertijd in Estland van de pers kwam: ook dit is een punt van overeenkomst met Van Nu en Straks.

[p. 63]

Dr. O.A. Webermann, lector aan de universiteit te Göttingen, was zo vriendelijk mij bovenstaande en enkele andere inlichtingen te verstrekken betreffende de vernieuwingsfase in de Estische letterkunde bij het begin van deze eeuw, nadat ik getroffen was geweest door een alinea in zijn artikel ‘In memoriam Gustav Suits’ (Commentationes Balticae, 6/7, Bonn 1959, overdr., blz. 18-26). Deze alinea luidt als volgt (blz. 20):

‘Um die grosse Bedeutung der Jung-Estland-Gruppe richtig zu verstehen, muss man im Auge behalten, dass in Estland jahrhundertelang eine höhere Schicht mit estnischer Muttersprache gefehlt und die Landbevölkerung die völkische Substanz gebildet hatte, eine Tatsache, die auch den Charakter des kulturellen Lebens bestimmte. Wenn nun Estnisch Kultursprache sein sollte, so musste eine eigene höhere Kultur erst aufgebaut werden. Es war also eine unvermeidliche Forderung, das Provinzielle zu durchbrechen und auch an die eigene Kultur einen höheren Masstab anzulegen. Diese Forderung hat Gustav Suits kurz und treffend zusammengefasst: Mehr Kultur, mehr europäische Kultur! Wir wollen Esten sein, aber auch Europäer werden! (Enam kultuuri, enam euroopalist kultuuri! Olgem eestlased, aga saagem ka eurooplasteks!)’

Volgens een mededeling van Dr. Webermann komt de gecursiveerde uitroep voor in het artikel-manifest ‘Noorte püüded’ (Het streven van de jeugd), waarmee de student Suits het verzamelwerk Noor Eesti (Tartu 1905) opende en inleidde. Het artikel beslaat blz. 3-9. Het citaat luidt daar volledig en in de oorspronkelijke oude spelling (blz. 17): Enam kulturi! See en kôigi wabastawate aadete ja püüete esimene tingimine. Enam europalist kulturi! Olgem eestlased, aga saagem ka europlasteks! (Meer cultuur! Dat is de eerste vereiste voor alle bevrijdende ideeën en strevingen. Meer Europese cultuur! Wij willen Esten zijn, maar ook Europeërs worden!) Nog een laatste precisering: het manuscript van het verzamelwerk was persklaar in 1904, maar kon wegens moeilijkheden met de censuur pas het volgend jaar verschijnen.

Heeft de slogan van Vermeylen Suits geïnspireerd? Die van Vermeylen verscheen in 1900, die van Suits in 1905. En er is de omstandigheid dat Suits Nederlands kende. In de jaren '20 heeft hij aan de universiteit te Tartu college gegeven over Frederik van Eeden, over wie hij trouwens een essay publiceerde in het tijdschrift Looming. Een bundel door hem in het Estisch vertaalde Nederlandse gedichten heeft hij in 1938 in het licht gezonden onder de titel Hollandi värsipôimik. Maar het schijnt wel vast te staan dat de 21-jarige student Suits, die Est wilde zijn maar ook Europeër wilde worden, nog geen Nederlands kende en niet op de hoogte was van wat enkele jaren te voren in Vlaanderen was gebeurd.

Hoogstwaarschijnlijk staan we voor een geval van parallellisme, een belangwekkend en leerrijk geval, waaruit is op te maken hoe in gelijkaardige cultureel-sociale omstandigheden op het lokaal vlak en onder de

[p. 64]

druk van de Europese vernieuwingsatmosfeer een gelijkaardige wil zich in schier dezelfde bewoordingen, in twee schier dezelfde slogans uiten kan.

Men lette ook eens op de termen ‘jong’ en ‘nieuw’ in de benamingen van groepen en tijdschriften, die tijdens de laatste decenniën van de vorige eeuw en in het begin van onze eeuw een aantal kleine literaturen hernieuwen. Ik breng er hier enkele samen: 1881: La jeune Belgique; 1885: De nieuwe gids; 1889: Jong Vlaanderen, de voorbode van Van Nu en Straks; 1891: Nuori Suomi (Jong Finland); ca. 1895: Jong Polen; 1905: Noor Eesti (Jong Estland).

Ik moge er meteen aan toevoegen dat in het pogen om het lokale te overschrijden en aan het ‘Europese’ deelachtig te worden, het nationaal motief herhaaldelijk sterk tot uiting komt. Dit kan gebeuren in een soort van wedijver: bijv. in het inleidend woord tot de eerste aflevering van La jeune Belgique: ‘Nous invitons les jeunes, c'est à dire les vigoureux et les fidèles, à nous aider dans notre oeuvre. Qu'ils montrent qu'il y a une Jeune Belgique comme il y a une Jeune France, et qu'avec nous ils prennent pour devise: Soyons-nous.’ of in het berucht opstel Nieuw Holland (nog een titel met ‘nieuw’) dat Van Deyssel in 1884 schreef: ‘Het grieft ons buitenlanders altijd van Engeland, Frankrijk en Duitschland te hooren spreken, wij willen een schittering scheppen, die hun oogen verglanst tot bewondering, wij willen hen doen knielen voor de heerlijke kleurendampen uit het waterige land.’ Het nationaal motief kan ook zeer bewust worden verbonden met het ‘Europees’, d.i. boven-nationaal motief, zoals in de merkwaardig overeenstemmende formuleringen van Vermeylen en Suits, uit eenzelfde nood geboren en door eenzelfde streven bezield.

R.F. Lissens