Spiegel der Letteren. Jaargang 1

[p. 266]

In margine

Een eigenhandig Vondel-manuscript te Trondheim

In de gedrukte catalogus (Kopenhagen 1808) van de bibliotheek van Det Kongelige Norske Videnskabers Selskab, de oudste academie van Noorwegen, leest men onder ‘Manuscript i Qvart’ N^o 124 het volgende: ‘I. van Vondel Afscheit van de Königinne te Dännemark Sophia Amalia votu haer Gemal Könige Frederick de derde. It. Ej. op de Afbilldinge van Herrn Christian Chron-Prins te Dennemark en Norwegen, afgeschildert door Karel van Mandern. It. Ej. op de Afbilldinge van Eryck Seesteed, door Karel van Mandern geschildert’.

De vele germanismen van deze tekst moet men aan de samensteller van de catalogus toeschrijven, daar het handschrift bij nader onderzoek inderdaad een echt en eigenhandig Vondel-manuscript blijkt te zijn, met drie gedichten uit de bundel ‘De Parnas aen de Belt. Verscheidene Dichten in Denemerck gedicht’.

Het handschrift bevat zeven beschreven bladzijden, waarvan de eerste vijf door het lange gedicht aan de Deens-Noorse koningin Sofia Amalia in beslag worden genomen. Daar het handschrift in de WB-uitgave van Vondels werken niet vermeld is, wordt verondersteld dat het totnutoe de Vondel-filologie onbekend is geweest. In een voetnoot van mijn studie ‘Vondel og Danmark-Norge’ (Edda, jaargang 1954 blz. 287) heb ik het handschrift voor het eerst vermeld, en ik heb het Vondel-Museum te Amsterdam een fotokopie van het handschrift bezorgd.

Bij een vergelijking van het handschrift met de bekende tekst in ‘De Parnas aen de Belt’, volgens de tekst in de oudste druk van 1657, weergegeven in de WB-uitgave b. VIII, blz. 612/17, blijken niet vele varianten voor te komen. De meeste varianten blijven tot het gebied van orthografie (Vondel schrijft bijv. nooit -ij- maar altijd -y-), typografie en interpunctie beperkt. Zo leest men bijv. in ‘Afscheit’ v. 4 zoon in plaats van Zoon, in v. 10 vindt men een komma zowel voor als na de woorden in het oogh, en in v. 11 leest men smert i.p.v. smart. Komma's vindt men ook na het woord ziel in v. 48 en na Och in v. 99. Na vall' in v. 79 heeft het handschrift een dubbele punt. Na out in v. 66 is er daarentegen geen komma.

De belangrijkste variant van het handschrift vindt men in een nieuwe

[p. 267]

lezing in dit gedicht. In de verzen 65-67, waar er sprake is van de Zweedse koning Gustav Adolf, leest men namelijk:

Gij storf in't velt: de naem
Blyft leven op de tong
Van d'uitgebreide Faem,

In de gedrukte tekst leest men in v. 66: Blijft eeuwig op de tong. Men moet zich afvragen waarom Vondel het woord leven in eeuwig heeft veranderd vóór hij het gedicht in Amsterdam liet drukken. Van een verbetering kan men hier wel nauwelijks spreken.

Het tweede gedicht in het handschrift geeft een variant in de titel, die in zijn geheel luidt: ‘Op d'afbeeldinge van den doorluchtighsten Vorst en Heere, CHRISTIAEN, Gekoren Prins te Denemarck en Noorwegen &c. Geschildert door Karel van Mander, Hofschilder van zyne Majesteit’.

In de tekst is het woord erfgenaem in v. 2 met geen hoofdletter geschreven, en in v. 4 staat getrouw waar de gedrukte uitgave getrou heeft. Na geboren in v. 3 is er een komma; eveneens na bevolen in v. 5, waar men in gedrukte tekst een kommapunt vindt.

In het derde en laatste gedicht van het handschrift, ‘Op d'afbeeldinge van den edelen en gestrengen Heere ERYCK SEESTEED. Door Karel van Mander geschildert.’, staat in v. 3 beelt i.p.v. beeldt. In v. 4 leest men raetstyl, maar hier zal wel de schrijfwijze -aa- in de WB-uitgave een drukfout zijn. Na steden in v. 5 is er geen komma, en na nam in v. 8 is er een punt i.p.v. een komma.

Men moet veronderstellen dat Vondel dit handschrift in Kopenhagen heeft nagelaten. Misschien heeft hij het aan Karel van Mander gegeven, of aan de minister Erik Sehested, aan wie hij misschien hulp kan hebben gevraagd met de hoop een goed resultaat te bereiken in de onderhandelingen met zijn Deense debiteuren. Men zal hier wel moeilijk verder dan tot gissingen kunnen komen. Het is ook mogelijk dat het handschrift in het bezit van de koninklijke familie is geweest. Dat was ook mijn eerste gedachte, en ik heb daarom in de vermelde voetnoot in ‘Edda’ de mogelijkheid aangestipt, dat het handschrift in bezit van de Trondheimse academiebibliotheek via een lid van de koninklijke familie was gekomen. De academie had vroeger geregeld een koninklijke prins als officiële preses. Deze theorie is echter niet juist. In de bibliotheek te Trondheim weet men met zekerheid dat het handschrift in het bezit is geweest van Benjamin Dass (1706-75). Deze man was een van de grootste Noorse humanisten in de 18^de eeuw en was in de jaren 1734-51 rector aan het gymnasium te Trondheim. Hij leefde uiterst zuinig om boeken en handschriften te kunnen kopen. Toen hij in 1751 afscheid nam als rector om zich geheel aan zijn studies te kunnen wijden, werd hij opgevolgd door zijn leerling Gerhard Schöning (1722-80), de eerste Noorse wetenschappelijke historicus en een van de stichters van Det Kongelige Norske Videnshabers Selskab

[p. 268]

(1760). Benjamin Dass verhuisde later, in 1753, naar Denemarken, waar hij in 1775 overleden is. In zijn testament heeft hij Schöning het Scandinavische gedeelte van zijn grote boekenverzameling en alle handschriften geschonken, die na de dood van Schöning in 1780 in de bibliotheek van de Trondheimse academie terecht zijn gekomen. Wanneer het handschrift in het bezit van Benjamin Dass is gekomen, weet men niet. Waarschijnlijk zal hij het in Kopenhagen hebben gekocht. Hij kan het dan reeds in zijn studietijd aan de universiteit te Kopenhagen in de jaren 1726-34 gevonden hebben of in de jaren 1753-75 toen hij weer in Denemarken woonde. De huidige signatuur van het handschrift is qMS 124.

Oslo

K. Langvik Johannessen