De spieghel der menscheliker behoudenesse
(1949)–Anoniem Spieghel der menscheliker behoudenisse–
Auteursrecht onbekend
[Folio 1a]
| |
In allen beghinne, eist goed of quaet,
Zalmer an roupen daert al anstaet
Marien der hemelscher coninghinne,
Dat zoe ghewerde van dien beghinne
Te stichtene enich hende goet,
Ende als men dit niet ne doet,
Zo mach men wel dat hende vresen.
In hystorien hebbic ghelesen
Van enen dief die groot betrouwen
Hadde up marien onser vrouwen,
Ende altoes, als hi stelen woude,
Ende huut ziere wuensten steppen zoude
Stont voor hem in ene passage
Onser zoeter vrouwen ymage
Voren an een huus ghemielt.
Devotelike hi voor hare knielt
Ende sprac / vrouwe mijns ghenaden,
Ic bem nu huut om quade daden
Te doene ieghen gods ghebod,
Maer lacen, al ben ic nu dus zot
Dat ic dustane dinghen doe,
Ic hope, vrouwe, quaemt der toe,
Dat mijn tijt zal zijn vervult,
Dat ghi voor mi bidden zult
Uwen lieven zuene minen here,
Dat hi mijn herte also kere
Ter duecht / dat ic dit laten moete.
Dus placht hi voor dit beelde zoete
Te laten menighen heeten traen.
Zo teenre tijt wart hi ghevaen
Openbare met dieften bloot
Ende wart gheiugiert ter doot.
Hi die was in vreesen, in rouwen,
Riep altoos up onser vrouwen
Ende sprac hare devote woorden,
Zo dat zoene ten laetsten hoorde
Ende hulp hem dat hi te live bleef.
Met rechte hi grote bliscap dreef,
Dat hi zo comen was van dan
Ende ewelike bleef hi goed man,
Also langhe als hi levede.
Dus al waert dat yement snevede,
Hine zal wanhopen niet no laten
Der fonteynen van caritaten
| |
[Folio 1b]
| |
Tanroupene ./ want zoe ons van gode
Verbidden mach in alre bode.
Ende zal men ooc yet goeds beghinnen,
Om dat zo wankel zijn onse zinnen,
Zo zalmen se altoos roupen an,
Want men niet goeds vulcomen can
Zonder biden toedoene van haer
Want wij lesen, ende hets waer,
Dat wij nemmermeer vulbrachten
Eene inkel dueghet bi onser machten,
Ne waere de gracie gods niet mede.
Zo groot es onse ghebreckichede,
Die ons houd in der zonden mul;
Ende maria es der gracien vul,
Also die inghel grabiel,
Als hise groette, zeide wel,
Ende dat de here met haer waere
Zeide haer die inghel openbare.
Ende es god dan waer zoe zij
Ende zoe met ons, hi es ons bi.
Nu biddic deser coninghinne,
Dat zoe ghewerde mine.v. zinnen
Met haere gracien zo te verlichten,
Dat ic dit vraylic moete dichten
En in dietsche bringhen voort
Zonder loghenlike woort.
Dat biddic u, vrouwe maria,
Want ict up uwen troost besta.
Het es voor gode grote weldaet
Dat men den mensche te weten laet
Of enigherhande deughet leert,
Daer hi hem mede ter weldaet keert,
Als ons orcond tlatijnsche gloos
Qui ad iusticiam erudiunt multos
Fulgebunt quasi stelle in perpetuas eternitates.
In dietsche dit te zecghen es:
Zo wie vele lieden wille [berichten]
Ter gherechticheit en[de hem gestichten],
Die zullen als die sterre [claer]
Blecken ende scemeren vorwaer
In de ewighe erfachtichede
Daer boven in de hoghe stede.
Ende hier bi ic stichten woude
Desen bouc om dat mer in [soude]
| |
[Folio 1c]
| |
Leeren duechdelike ghewerken
Ende hier ute enighe weldaet merken.
Den mensche, also ment vint bescreven,
En es niet beters in dit leven,
Dan dat hi een kennen heift
Van gode die hem twesen gheift;
Dit es boven allen sticken goet.
Maer die van lettren zijn vroet,
Willen zij met herten daer na poghen,
Zij sullen huut scrifturen moghen
Comen wel te gods kennesse
Bider scrifturen beteikenesse.
Maer die leeken die tbediet
Vanden lettren ne weten niet,
Die moeten in de leeke bouken
Ons heren kennesse zouken.
Der leeken bouken over waer
Dat zijn beelden die hier ende daer
Zijn ghepingiert ende ghescreven,
Daermen hem bi te kennen mach gheven
Hystorien van menighen dinghen.
Ende hier bi ic voort wille bringhen,
Alte voren ter gods eere
Ende oec mede ter leeken leere,
Desen bouc die ic in dichten
Met gods gracie zal verlichten.
Eerst meenic te toghen al
Lucifer ende ziere ghesellen val
Dien god om hare hoverde groot
Stac in de ewelike dood,
Ende daer na mijn vermoghen
Zal ic den zwaren val toghen
Van yeven ende van adame
Ende van hen allen die na hem quamen,
Ende daer na hoe gods moghentheit
Met haere groter ontfermicheit
An nam die vorme menschelijc
Ende dor ons staerf ghewillichlijc,
Ende hoe hi bi ziere dueghet groot
Ons verlossede met ziere doot,
Die hi voor ons wilde wilcueren.
Ende voort bi wat figuren
Dat hi voor zine gheboorte liet weten
Zine toecomst biden propheten.
| |
[Folio 1d]
| |
Hier in dan zo sullen wij merken,
Dat in desen cleenliken werken
Vele hystorien zijn ghetast,
Die de scrifture heift ghepast
Ende wel staen te haren acoorde,
Al eist dat zij van woorde te woorde
Niet en zijn gheexponeert.
Want wat een exponituer begheert,
Mach hi bedieden van allen dinghen,
Wille hijt te zinen propooste bringhen,
Opdat te ziere materien doocht.
Ende es zijn herte niet gheboocht
Om zomeghe dinghen te verclaren,
Hi mach dat wel laten varen
Ende nement huut alsoot best voucht
Ende ziere herten best ghenoucht.
Zo om te betere verstannesse,
Zo bringhicker toe ghelikenesse,
De welke wel es horens waert,
Want zoe hier af ghelijc verclaert.
Het gheviel op eenen tijt,
Dat eene eeke groot ende wijt
In ene abdye ghewassen stont
Met haren wertelen inden gront.
Ende dese dede hem cranc profijt,
Zo dat die moneken teenre tijt
Worden vindende in haren rade,
Dat goet ware dat mense huut dade.
Als dit was over een ghedreghen,
Die eeke wort ter neder ghesleghen
Ende gheroodt al uter erde
Ende elc nam dat hem dochte in zinen moet,
Dat te ziere officien was goet.
Die meester vander smessen quam,
Die tsinen bouf den tronc of nam
Om te zettene teere steden,
Daer hi up den tronc zouden smeiden.
De hudevettre quam oec mede
Ende gaderde de scurtsen ter stede,
Die hi in sticken malen woude,
Daer hi zijn leder mede vetten zoude.
Die de zwijnen hadde te verwaren,
Die nam oec na zijn begharen
| |
[Folio 2a]
| |
Die eekelen die hi zoude gheven
Den zwijnen daer zij bi zouden leven.
Die meester vanden temmerlieden
Die nam ooc, hoordic bedieden,
Vander eeke enen dicke stake,
Daer hi enen balke of zoude maken
Ende dien lecghen daert hem ghenouchde
Ende wel te zinen profijte vouchde.
Die visscher quam ooc ten bome
Ende nam vanden gruese gome
Dat buten an de bomen wast,
Om daer mede te voughen vast
Die sceipen, dat zij niet zouden leken
Ende te noder zouden breken.
Die meester vander muelne quam
Die de wertelen te hem wart nam,
Om dat hi vaste wilde maken
Die muelne datse niet en braken.
Ende die daer oec plach te backen
Die quam ende gaderde die tacken
Ende bracse of onder ende boven,
Om daer mede te heetene den hoven.
Die coster quam oec daer bi staden
Ende gaderde die groene bladen,
Ten welken bladen hi vant steden,
Want hi bestacker de helighen mede.
Die scriver quam ende nam met allen
Vandien eekebome die gallen,
Die hi zoot ende zo bedreef,
Dat ingt wart daer hi mede screef.
Die wijnwaerder quam oec daer
Ende nam sbooms bulsteringhe voorwaer
Daer hi vaten af maken dede
Ende zom onder zine vaten leide.
Ten laetsten quam een der cocs
Ende nam al thout ende al de stocs
Ende al dat hi ghescrapen mochte
Ende ter cuekene hijt al brochte.
Hi beseghedet ende leit an tvier.
Dese zelve maniere zal ic hier
In dese hystorie houden al,
Als icse exponeren zal.
Elc leerre of exponituer
Of van hystorien doctuer
| |
[Folio 2b]
| |
Van allen jeesten te nemen [ghenoucht]
Dat hem te zinen propooste [voucht]
Ende dat hire in can voughen wel,
Dat zal hi nemen ende niet el,
Also zijt vanden bome namen
Elc dat hem dochte tsiere vramen.
Ende dat den eenen niet en dochte
Die ander dat wel beseghen mochte.
Dus nam elc na zijn engien,
Recht ghelike dat die bien,
Die vanden bloumen nemen niet el
Dan dat hem ghevoughet wel,
Twelke veredelt in hare nature
Ende huenich werd in corter ure.
Die coppe comt oec ter selver stede
Ende neemter of haer voetsel mede,
Niet dat zoet neemt als de bie,
Maer dat haer best dinct, neemt zie.
Entie bye, diere eerst an quam
Ende hare huenich daer af nam,
Ooc an dat selve bloumekijn
Neemt die coppe haer venijn.
Aldus zo zal ic in dit werc
Allene lecghen minen merc
Te nemen dat mi best ghenoucht,
Dat best te miere hystorien voucht
Niet dat ic vertrecken sal
Die hystorien van al tal,
Want die dit lesen of lesen hoorden,
Zouden verdrieten alder woorden
Ende het zoude hem dinken quaet
Ende om dat in de bible staet.
Nu moghen wij merken, dat de scrifture
Es ghelike den wasse pure,
Twelke na elken zeghel
Mach nemen zine vorme wel,
Want wij zien ende ons es bekent
Staet in enen zeghel gheprent
Een leeu ende men daer in
Dat was prent meer no min,
Zo ziet men, dat dat was ontfaet
Den leeu die inden zeghel staet;
Ende es in eenen andren dan
Een aern gheprent ende men daeran
| |
[Folio 2c]
| |
Stappans prente dat selve was,
Dat anden andren zeghel was,
Dan ziet men in waerre dinc
Twas dat den leeu ontfinc
Vanden eersten zeghel, dat sal
Des aerns sceppenesse hebben al
Ende altemale zine figure.
Aldus eist oec vander scrifture
Een dinc houd wel bedieden inne
Diversheit na diversen zinne;
Een dinc heeft wel beteikenesse
Van goede na eenre verstannesse,
Ende na een andre zonder waen
Mach mer quaet bi verstaen.
Wine sullen oec hier in
Wonder hebben meer no min.
Want na des menschen diversche daden,
Zom van goeden, zom van quaden,
Machmen die hi heift ghedaen
Diversche dinghen bi verstaen.
Want als david hoerdom dede
Ende als hi was manslachtich mede,
Doe was bi hem wel bediet
Die dievel maer onse here god niet.
Maer als hi minde zinen viant
Ende hem gods minne daer toe bant,
Dat hi ziner vianden dede
Duecht met groter ontfermichede,
Ende als hi hielt gods ghebode,
Zo mach men bi hem verstaen gode.
Ten es oec te blameeren niet,
Dat onder wilen es bediet
God onse here bi eenen man
Die den dievel bediet nochtan;
Ten es gheen wonder als men ziet
Van haren werken dat bediet.
Al waest oec dat absaloen
Zinen vader woude mesdoen.
Als hire hem ieghen meenteneerde
Ende aerghelike persequeerde.
Nochtanne had hi beteikenesse
Gods om zome ghelikenesse;
Niet om dat hi zinen vader
Persequeerde als een verrader,
| |
[Folio 2d]
| |
Maer om dat hi was zo scone
Beteikendi gode vanden throne,
Ende om dat hi de doot ontfinc
An enen boom daer hi an hinc;
Want god was die scoonste man
Die ie ter werelt lijf ghewan
Ende hi was over ons ghevanghen
Ende in der crucen boom ghehanghen,
Daer hi ten laetsten ooc an staerf.
Men leest dat sampson enewaerf
Quam in de stede van gasa
Ende sliep met ziere amye daerna.
Zine vianden dat vernamen
Te diere steden datse quamen,
Ende sloten vaste binnen de stat,
Om dat zij wel meenden, dat
Zij hem nuchtens, alst began daghen,
Zouden <hem> endelijc hebben verslaghen.
Sampson die dit heift verwacht,
Die stont up ter midder nacht
Ende drouch die poorten ziere vaerde,
Daer hise te draghene beghaerde.
Ende als sampson daer na mesdede
Met ziere amyen in die stede
Ende verbrac daer gods ghebod,
Nochtan zo was bi hem god
Beteikent, niet omdat hi sonde
Bedreef ende hoerdom te diere stonde,
Maer om de redene, des zijt vroet,
Dat hi ter middernacht up stoet
Ende brac die poorten vander stede
Ende drouchse ziere vaerde mede
Met ziere gheweldeliker crachte;
Ende christus ooc ter middernachte
Up stont, also wi gheloven bloot,
Van ziner slape, dats van zire dood.
Ende hi doe ter hellen trac
Ende alder hellen poorte brac
Ende leedde zine vriende mede
Uter hellen, dats uter stede.
Ende bi redenen ic dit doe,
Dat ic dese notabel bringhier toe.
Vondemen iemen diet niet dochte goet
Zo mach hijs hier bi wesen vroet.
| |
[Folio 3a]
| |
O zoete Ihesu, verleene mi,
Dat ic moete ter bede van di
Dit werc maken in desen brieve
Zoe vray dat het di ghelieve,
Ende dat de lieden daer bi leeren
Wel te doene te diere eeren
Ende mi make di bequame.
Nu beghinne ic in gods name.
|
|