Spektator. Jaargang 9

[p. 335]

Behalve als voorzetsel
Fred Landman & Ieke Moerdijk

0. Inleiding

In dit artikel willen we een behandeling geven van het woord behalve die sterk afwijkt van wat traditionele taalkundeboeken als Van den Toorn [9] en De Vooys [11] hierover te zeggen hebben. Zo wordt bijvoorbeeld in [9] gezegd dat zinnen als

(1)	Behalve Jan komt ook de vrouw van onze buurman naar het feestje
(2)	Behalve in de tuin speelt Marie ook vaak op straat

afgeleid zijn uit (als dieptestruktuur hebben) iets als

(1a)	Behalve dat Jan naar het feestje komt, komt ook de vrouw van onze buurman naar het feestje.
(2a)	Behalve dat Marie vaak in de tuin speelt, speelt zij ook vaak op straat.

We zullen een analyse met een dergelijk uitgangspunt in het vervolg ‘de deletieanalyse’ noemen. Nu is het duidelijk dat zo'n analyse gebruik moet maken van een ingewikkelde deletietransformatie, hetgeen zeer ongewenst is (cf. Chomsky [3]). Bovendien zullen we zien dat de deletieanalyse om nog andere redenen problematisch is.

Onze analyse van behalve als basisgegenereerd voorzetsel is veel meer in de lijn van Chomsky [2, 3]. Wij gaan dan ook uit van de volgende doelstellingen:

(i)

Transformaties dienen van een zeer algemene toepasbaarheid en een zeer eenvoudige vorm te zijn. (Binnen een bepaald theoretisch kader kan en moet dit natuurlijk gepreciseerd worden.)

(ii)

Er moet een verzameling (of een rij verzamelingen, cf. sektie 3.b) van kondities worden vastgesteld, die de toepasbaarheid beregelen van interpretatieregels uit Sl-1 (cf. o.a. Chomsky [3], p. 195), d.w.z. op regels die LF (logical form) afleiden uitoppervlaktestrukturen of shallowstructures. (Overbekende ‘klassieke’ voorbeelden zijn de Specified Subject Condition (SSC), de Tensed-S Condition, de A-over-A Condition (A/A), en andere uit Chomsky [2]; een minder bekende maar voor ons doel belangrijke konditie is de Head-Constraint1 (hoofdkonditie), zie Van Riemsdijk [7].

Tenslotte zullen we onderscheid maken tussen enerzijds het behalve met de betekenis van het Engelse beside(s), als in zinnen (1) en (2), dat we in het vervolg zullen schrijven als behalve₀, en anderzijds het behalve met de betekenis van het Engelse except (for), geschreven als behalve₁ dat voorkomt in zinnen als

(3)	Iedereen gaat naar het feest, behalve Henk
(4)	Hij gaat nooit naar de kermis, behalve op Hemelvaartsdag.

Zie voor dit onderscheid bijvoorbeeld Paardekooper [6].

1. De komplementen van behalve

In Van Riemsdijk [7], sekties 3.5 en 3.6, wordt overtuigend aangetoond dat een PP (op zijn minst) kan worden geëkspandeerd als

[p. 336]

(i)	PP → P,
(ii)	PP → P - NP,
(iii)	PP → P - PP,
(iv)	PP → P - ,

maar ook

(v)	PP → P - NP -{}

Daarom wordt de regel P¹¹¹ → P - N¹¹¹ - X¹¹¹ voorgesteld. (Van Riemsdijks (83); zonder de X-bar notatie is dit PP → P - NP - X, waarbij X loopt over de major categories , PP, AP, NP.)² Dubieus is de mogelijkheid

(vi)	PP → P - AP,

die Van Riemsdijks regel biedt. Marginale gevallen zijn haar kleur veranderde in vaal groen ([7], p. 75), en konstrukties als van kwaad tot erger.

Kijken we nu naar de komplementen van behalve, dan zien we dat (ii) - (vi) allemaal gerealiseerd worden, getuige onderstaande voorbeelden (5) - (17). Het ontbreken van het lege komplement (vgl. (i)) is gemakkelijk te verklaren met de interpretatieregel die in sektie 3 zal volgen.

(ii)	behalve - NP
	(5)	Iedereen behalve Henk gaat naar het feestje
	(6)	Behalve de buurman gaat ook de vrouw van Kees naar het feestje
(iii)	behalve - PP
	(7)	Behalve in de tuin speelt Marie ook vaak op straat
	(8)	Behalve voor heb ik ook achter het huis afrikanen geplant
	(9)	Behalve op zolder hebben we nu overal gezocht
(iv)	behalve -
	(10)	Behalve dat Jan komt neemt hij ook z'n vrouw mee
	(11)	Hij vindt alles best behalve dat men in zijn buro rommelt
(v)	behalve - NP - PP
	(12)	Behalve de agent met een messteek bracht hij ook een der omstanders met een pistoolschot om het leven
	(13)	Moeder vindt altijd alles van Bunuel goed, behalve die ene film op haar nuchtere maag.
	behalve - NP - AP
	(14)	? Behalve het O2- gehalte te laag vonden wij het Ozonpercentage iets te hoog
	(15)	? Behalve de hele ploeg dronken is ook nog de helft geblesseerd
(vi)	behalve - AP
	(16)	Behalve knap is onze buurvrouw ook verstandig
	(17)	Mijn zusje is alles behalve knap

We mogen daarom konkluderen, dat behalve precies die komplementen heeft die we bij een voorzetsel kunnen verwachten. (Misschien met uitzondering van (vi), dat bij de meeste andere voorzetsels onmogelijk is, doch bij behalve goede zinnen geeft ((16), (17).) (14) en (15) zijn voor sommigen twijfelachtig; dit zien we ook bij de meeste andere voorzetsels.

2 Haakjes laten we weg: allen het hoofd is verplicht. Zo staat PP → P-NP-X voor PP → P-(NP)-(X).

2. behalve in de basiskomponent

2.1. behalve₀.

We zullen nu nagaan hoe behalve₀ zich syntaktisch gedraagt. Onder aanname dat

[p. 337]

het Nederlands een SOV-taal is, kijken we allereerst naar de plaatsen die een behalve₀-groep kan innemen. Ons paradigma hierbij is

(18)	(Henk zegt) dat Willem Marie naar Rotterdam stuurt

Voor P - NP - konstrukties doen zich de volgende mogelijkheden voor:

(19)	...dat behalve de buurman Willem Marie naar Rotterdam stuurt
(20)	...dat Willem behalve de buurman Marie naar Rotterdam stuurt
(21)	?...dat Willem Marie naar Rotterdam stuurt, behalve de buurman.

Voor P - PPs krijgen we

(22)	...dat behalve naar Amsterdam Willem Marie naar Rotterdam stuurt
(23)	...dat Willem behalve naar Amsterdam Marie naar Rotterdam stuurt
(24)	...dat Willem Marie behalve naar Amsterdam naar Rotterdam stuurt
(25)	?...dat Willem Marie naar Rotterdam stuurt, behalve naar Amsterdam.

P - APs verplaatsen net als P - PPs, P - en verplaatsen alleen naar de rechtsbuitenpositie, vgl.

...dat behalve dat Willem ziek is Henk verongelukt is
?...dat Henk verongelukt is behalve dat Willem ziek is.

Deze laatste plaats is echter in bijna alle gevallen zwak. Voor het genereren van behalve₀ liggen nu twee mogelijkheden voor de hand:

mogelijkheid A. behalve₀ - X wordt samen met de Y waar X mee ‘verbonden’ is gegenereerd,

Behalve₀-NP moet dan met een ekstraktie-transformatie uit de hogere NP worden gehaald. Een voordeel van A(i) en (ii) is de semantische duidelijkheid: een interpretatieregel kan gemakkelijk werken op een nagelaten trace. Nadelig is echter: ten eerste dat voor behalve₀ (i) en (ii) niet als mogelijke posities in de oppervlakte voorkomen (*behalve de buurman Marie gaat naar het feestje, *Marie behalve de buurman gaat naat het feestje), zodat we een verplicht werkende verplaatsingstransformatie nodig hebben; en ten tweede dat de mogelijkheid bestaat om (bijvoorbeeld) adverbia tussen te plaatsen in (i) en (ii), zoals in

(26)	..dat [behalve Jan] morgen [ook Piet] naar het feest komt
(27)	..dat Wim [behalve Jan] met een pistool [ook Piet] vermoordde
(28)	..dat Marie [behalve op de stoep] stiekem [ook op straat] speelt

mogelijkheid B. behalve₀-X wordt gegenereerd op dezelfde plaatsen waar adverbiale konstituenten gegenereerd worden. Rechtvaardiging voor deze visie - die volledig in overeenstemming is met de analyse van behalve als voorzetsel - kan worden verkregen uit de verplaatsbaarheid; bekijken we (19) - (21) en vervangen we behalve de buurman door morgen dan krijgen we alleen voor (19) een ander resultaat,

(19^1)

?..dat morgen Willem Marie naar Amsterdam stuurt^3

Dit geldt echter niet als bezwaar daar (29) wel goed is,

(29)	...dat morgen iedereen aan het strand zit.

1 Voor het gemak van de lezer geven we een formulering van de hoofdkonditie:
(i) Een knoop A c-commandeert een knoop B dan en slechts dan als A niet gedomineerd wordt door B, en B niet door A, en de eerste vertakkende knoop die A domineert ook B domineert.
(ii) De hoofdkonditie: geen regel mag X_i (of X_j) relateren aan Y in een struktuur..X_i..[_a..Y..]..X_j..wanneer Y wordt ge-c-commandeerd door het hoofd van a, met a lopend over NP, PP, AP, en .

3 Opmerkelijk is dat zodra behalve-X op de eerste plaats staat, zoals in (19) de mogelijkheid ontstaat meer adverbia direkt voor of direkt achter de behalve-X frase te plaatsen; vgl.
(i) Henk zegt dat morgen behalve Piet ook Willem naar Rotterdam gaat
(ii) Henk zegt dat behalve Piet morgen ook Willem naar Rotterdam gaat.

[p. 338]

We zullen dan ook uitgaan van B; dit doen we door te zeggen dat behalve₀-X een PP is, en op de gewone PP-plaatsen gegenereerd wordt⁴. Hiervoor nemen we de volgende basisregels aan⁵

Buiten de V2-plaatsing en PP-ekstraktie (waardoor PP rechterzuster van VP wordt, als in (21) en (25) hebben we hier geen transformaties nodig. Natuurlijk zorgt (30) voor een enorme overgeneratie op dit nivo. We zullen echter zien dat de semantische komponent zinnen als de volgende voor zijn rekening neemt (i.e., van een * voorziet).

(31)	* Piet stuurt Henk behalve naar Amsterdam
(32)	* Piet stuurt behalve dat de buurman slaapt diens vrouw weg
(33)	* Behalve aardig gaat Piet naar huis.

4 behalve₀-X kan niet voorkomen in strukturen van de vorm _NP[NP-PP], en moet daarom als adverbium gekenmerkt worden.

5 Een andere mogelijkheid geeft Van Riemsdijk [7]. Vereenvoudigd komen zijn regels neer op de volgende (X* staat voor nul of meer voorkomens van X):
→ COMP-S
S → NP -VP
VP → * - V
Samen met een transformatie ‘verplaatst PP’ geeft dit hetzelfde resultaat als onze regels (30). Zoals later zal blijken maken onze regels een elegantere PP-interpretatie mogelijk.

2.2. behalve₁.

Voor de plaatsing van behalve₁, bekijken we de volgende voorbeelden

(34)	..dat behalve de leraar iedereen Piet in het gezicht slaat
(35)	..dat iedereen behalve de leraar Piet in het gezicht slaat
(36)	..dat iedereen Piet in het gezicht slaat behalve de leraar
(37)	..dat behalve de leraar Wim iedereen in het gezicht slaat
(38)	..dat Wim behalve de leraar iedereen in het gezicht slaat
(39)	..dat Wim iedereen behalve de leraar in het gezicht slaat

Het is duidelijk dat de plaatsing van behalve₁, gelijk is aan die van behalve₀, behalve in de zinnen (35) en (39). We kunnen daarom, met uitzondering van die twee gevallen, behalve₁, in bovenstaande zinnen op gelijke wijze analyseren als behalve₀ in (19) - (21), d.w.z. met (30). (Merk overigens op dat (34) en (36) - (38) ambigu zijn: er is een lezing met behalve₀ en een met behalve₁.)

Over (35) en (39) valt het volgende op te merken. Zin (35) kan niet (40) als struktuur hebben, want dan zou V-plaatsing (41) afleiden in plaats van (42), in de met (35) korresponderende hoofdzin.

(41)	* Iedereen slaat behalve de leraar Piet in het gezicht
(42)	Iedereen behalve de leraar slaat Piet in het gezicht.

Dit wijst er sterk op dat iedereen behalve de leraar als een konstituent beschouwd moet worden, i.e. de struktuur [[iedereen] [behalve de leraar]]_NP heeft. Er zijn nog twee redenen die hierop wijzen. Ten eerste verplaatst een dergelijke groep zich als geheel, getuige

(43)	De jongen slaat iedereen behalve de meester in het gezicht
(44)	Iedereen behalve de meester wordt door de jongen in het gezicht geslagen

[p. 339]

(45)	* Iedereen wordt door de jongen behalve de meester in het gezicht geslagen
(46)	* Iedereen wordt behalve de meester door de jongen in het gezicht geslagen.

en ook (voor PP's)

(47)	Marie geeft aan iedereen behalve aan Henk de bons.
(48)	* Aan iedereen geeft Marie behalve aan Henk de bons.

Ten tweede is het onmogelijk een adverbium tussen de NP en de PP te plaatsen:

(49)	* Henk zegt dat iedereen morgen behalve Jan komt.

We voegen daarom aan (30) gebruikelijke regels voor NP-ekspansie toe, bijvoorbeeld

→ Det - NP;

NP → NP - S, NP - PP, Adj - N.

(Merk op, dat deze regels te sterk zijn: [behalve₁ - NP] is een van de weinige PP's die rechts van een S kunnen staan in een NP; we gaan hier niet verder op in). Een andere mogelijkheid is NP → Det - N - PP - S - PP, maar hieraan kleven duidelijke bezwaren als het om scope-bepaling van kwantoren gaat of om Wh-konstituenten. Opvallend is overigens, dat behalve₁ alleen kan voorkomen met universele kwantoren: (35) is goed, maar (51) (in de betekenis van behalve₁) is uitgesloten:

(51)	*..dat sommigen behalve de leraar Piet in het gezicht slaan.

Ook voor behalve₁ zij n de regels veel te sterk. In de volgende sektie zullen we zien hoe zinnen als (52) en (53) uitgesloten worden.

(52)	*Piet stuurt iedereen behalve naar Amsterdam
(53)	*Piet vraagt iedereen op z'n feestje, behalve gezellig.

3. Behalve in de LF-komponent

In de vorige sektie hebben we gezien hoe we behalve in de basiskomponent kunnen analyseren. Door deze zeer algemene behandeling gaat natuurlijk ook veel waardevols van de klassieke deletieanalyse verloren. Hieronder zullen we aantonen hoe dit in de LF-komponent teruggewonnen kan worden: vele gevallen van ‘vreemd’ tot ongrammatikaal gebruik van behalve kunnen worden verklaard door de niet-toepasbaarheid van interpretatieregels.

3.1. Interpretatieregels

Ter wille van de presentatie zullen we ons nu beperken tot behalve - NP komplementen; onderstaande laat zich makkelijk generaliseren voor de andere komplementen van behalve. Allereerst een regel voor PP-interpretatie.

(54)	PP-interpretatie: [..PP1..NP2..] ⇒ [...2 + 1...] waarbij ‘+’ voor Chomsky - adjunktie staat.
Voorbeelden:
(55)	[Behalve Jan] slaat Marie Kees ⇒ (i) slaat NP [NP [Marie] PP [behalve Jan]] Kees of ⇒ (ii) slaat MarieNP[NP[Kees]PP[behalve Jan]]
(56)	behalve Jan gaat iedereen naar het feest ⇒ gaat [iedereen behalve Jan] naar het feest

[p. 340]

(57)	In deze straat zijn alle huizen groen ⇒ zijn [[alle huizen] [in deze straat]] groen

De in (55) gevonden ambiguitiet komt overeen met onze intuities⁶.

Natuurlijk is (54) veel te algemeen. Merk echter op dat de strukturen die ontstaan door toepassing van (54) ook m.b.v. de regel NP → NP - PP uit de basis gegenereerd hadden kunnen worden; overgeneratie voorkom je niet door je regel in te perken - de SI-regel (54) heeft iets struktuurbehoudends. Overgeneratie moet dus op een ander nivo, bijvoorbeeld m.b.v. selektierestrikties, subkategorisatie, of op SI-2 nivo (cf. Chomsky [3], p. 195) voorkomen worden.

Voordat we tot interpretatie van behalve-groepen komen, bekijken we eerst nog een regel voor interpretatie van gekwantificeerde NP's (kortweg QNP's), waarbij we gebruik maken van Chomsky's opmerkingen uit [2], p. 151 ev. aangaande leksikale eigenschappen van werkwoorden wat betreft COMP-vulling.

(58)	QNP-interpretatie: S[..NP..] → NP (x) [..x..], [+Q] waarbij x een variabele is die nog niet voorkomt in de tot dan toe afgeleide struktuur.

Voorbeelden:

(59)	Hij slaat alle jongens hard ⇒ alle jongens (x) [hij slaat x hard]
(60)	Wie slaat hij hard ⇒ wie (x) [hij slaat x hard]
(16)	Iedereen behalve Jan is naar het feest ⇒ iedereen behalve Jan (x) [x is naar het feest]
(62)	ledere jongen danst met ieder meisje ⇒ iedere jongen (x) [x danst met ieder meisje] ⇒ ieder meisje (y), iedere jongen (x) [x danst met y]

We nemen aan dat (58) de QNP naar de COMP-positie brengt. Als we nu in het leksikon stipuleren dat zich verbeelden een [± Q]- COMP toelaat, kunnen we de dubbelzinnigheid van een zin als

(63)	Jan verbeeldt zich dat er iemand aan de deur klopt

beschrijven: eenmaal toepassen van (58) op de binnenste cycle geeft

(63a)

Jan verbeeldt zich dat [iemand (x) [x klopt aan de deur]];

een eventuele tweede toepassing geeft

(63b)

iemand (x) [Jan verbeeldt zich dat x aan de deur klopt].

Zuiver ekstensionele (‘de re’) werkwoorden zijn moeilijk te vinden. Mogelijke voorbeelden zijn stoppen (te) en beginnen (te). We zouden dit kunnen stipuleren door hen een [- Q] - COMP te geven.

Hoewel hierover nog veel meer te zeggen valt, gaan we toch maar verder op weg naar onze interpretatie van behalve: Op zeker nivo in de afleiding van LF moet elk leksikaal element door zijn (logische) betekenis worden vervangen; daarom voor behalve:

(64)	betekenis van behalve0: [behalve0 - NP] ⇒ [& - NP]
(65)	betekenis van behalve1: [behalve1 - NP] ⇒ [λy (y ≠ NP)] (d.w.z. de eigenschap ongelijk aan de betekenis van de betreffende NP te zijn.

6 Maar vgl. het begin van sektie 5.

[p. 341]

	Natuurlijk dient (65) precieser geformuleerd te worden, maar dat is op het moment niet van belang.) Voorbeelden:
(66)	Behalve Jan gaat iedereen naar het feestje ⇒ met (54): gaat [iedereen behalve Jan] naar het feestje ⇒ (58): iedereen behalve Jan (x) [gaat x naar het feestje] ⇒ (vervangen door betekenis) ∀ x (λy y ≠ Jan) (x) [gaat x naar het feestje]. ofwel ∀ x (x ≠ Jan) [gaat x naar het feestje]
(67)	Behalve Jan zag Marie niemand ⇒ (54): zag Marie [niemand behalve Jan] ⇒ (58): Niemand behalve Jan (x) [zag Marie x] ⇒ ⌍ ∃ x (x ≠ Jan) [zag Marie x].
(68)	Behalve Jan gaat Marie naar het feest ⇒ (54) gaat Marie behalve Jan naar het feest ⇒ (64) gaat [Marie & Jan] naar het feest.

3.2. Kondities op interpretatieregels.

Als we de interpretatieregels uit 3.1. onbeperkt laten werken, geeft dit natuurlijk een enorme hoeveelheid ‘verkeerde’ uitkomsten⁷. Bekijk bijvoorbeeld eens de volgende zinnen (69) - (71),

(69)	* Behalve in Amsterdam bewijst TNO dat ook in Utrecht de grachten vervuild zijn.
(70)	* Behalve Blonde Greet belooft de buurman dat ook Marie niet meer door hem zal worden lastiggevallen.
(71)	* behalve elkaar beloofden zij dat zij ook de buren met rust zouden laten.

Zo mag (71) niet geïnterpreteerd worden als

(71a)

Zij beloofden dat zij [ook de buren & elkaar] met rust zouden laten

Maar dit volgt juist uit de Tensed-S konditie, die toepassing van (54) tegenhoudt! Op dezelfde manier wordt ook de ongrammatikaliteit van (69) en (70) verklaard. In (72) en (73) kan deze interpretatieregel ook niet werken wegens de SSC:

(72)	* Behalve Blonde Greet vroegen we de buurman ook Marie niet meer lastig te vallen
(73)	* Behalve in Texas vreesde de president ook in Ohio weggestemd te worden.

In (74) kan behalve Jan alleen verbonden worden met ik,

(74)	behalve Jan had ik geen zin om m'n vader te feliciteren.

d.w.z. de SSC verklaard dat (74) niet ambigu⁸ is.

Ook de A/A konditie hebben we nodig: (75) is alleen waar als Herman Brood in elk geval optreedt;

(75)	Behalve Herman Brood treedt vanavond Solution of Sweet d'Buster op

d.w.z., de (partiële) logische vorm van (75) is niet

(75a)	vanavond treedt [Solution & Herman Brood] of [Sweet d'Buster] op
of:	vanavond treedt [Solution] of [Sweet d'Buster & Herman Brood] op

maar

(75b)

vanavond treedt [Solution of Sweet d'Buster] & [Herman Brood] op

7 Het is duidelijk dat nu volgende feiten een probleem vormen voor de deletie-analyse. (N.B. met * geven we aan dat de door kursivering aangegeven lezing uitgesloten is.)

8 Althans, niet ambigu wat betreft de verschillende mogelijkheden voor toepassing van PP-interpretatie.

[p. 342]

De ongrammatikaliteit van (76) en (77) volgt m.b.v. de hoofdkonditie:

(76)	* Behalve de orgelman geeft Oma ook aan de bedelaar een kwartje
(77)	* Behalve naar het zuurstofgehalte hebben we ook een onderzoek naar het stikstofgehalte gesubsidieerd.

Merk op dat toepassing van de interpretatieregels op bijvoorbeeld (76) in een volstrekt akseptabele vorm resulteert, iets als

(76a)

Oma geeft aan [de bedelaar & de orgelman] een kwartje

zodat we zinnen als (76) beslist op dit nivo uit moeten sluiten. Andere voorbeelden van toepassing van de hoofdkonditie zijn

(78)	* Behalve van België verscheen ook de koningin van Engeland op het bordes
(79)	* Behalve van Piet slaat de buurman ook de moeder van Hans

De hoofdkonditie voorkomt ook dat er uit (80) een verkeerde logische vorm (80a) wordt afgeleid; alleen (80b) is korrekt.

(80)	Behalve de buurman werkt ook z'n vrouw in Amsterdam
(80a)	Ook z'n vrouw werkt in [Amsterdam & de buurman]
(80b)	[[Ook z'n vrouw] & [de buurman]] werkt in Amsterdam.

In de zinnen (81) en (82) wordt zowel de hoofdkonditie als de subjacency-konditie geschonden,

(81)	* Behalve naar het zuurstofgehalte hebben we ook subsidie voor een onderzoek naar het stikstofgehalte aangevraagd.
(82)	* Behalve van België taxeerden zij ook de juwelen van de koningin van Engeland hoger dan verwacht.

Subjacency alléén speelt zeker een rol: vergelijk bijvoorbeeld (83a-c),

(83a)	Behalve zichzelf probeert Henk Marie op tijd te wekken
(83b)	Henk probeert te vergeten Marie op tijd te wekken
(83c)	? Behalve zichzelf probeert Henk te vergeten Marie op tijd te wekken.

We kunnen hieruit konkluderen dat we toch tenminste één van de twee beperkingen subjacency en hoofdkonditie, en waarschijnlijk beide, nodig hebben als kondities op SI - 1 -regels⁹.

Opmerkelijk is dat Chomsky en van Riemsdijk beweren dat de subjacency-konditie resp. de hoofdkonditie niet thuishoren in de beperkingen op interpretatieregels. Opmerkelijker is dat zij dat doen aan de hand van één en dezelfde konstruktie: each other/elkaar - interpretatie¹⁰. (Van Riemsdijks voorbeeld is Jan en Marie denken altijd aan elkaar, [7], p. 168) Nu is het zo dat interpretatie van refleksieve pronomina een operatie van een geheel andere aard is dan onze PP-interpretatie (54). Mogelijkerwijs moeten interpretatieregels in klassen ingedeeld worden, zeg K_l...K_n, en wordt de logische vorm afgeleid in n stappen (cyclisch?),

shallow structures ⇒ LF_l ⇒..⇒ LF_n = LF K_l K_n

waarbij elke klasse K_i zijn eigen klasse van beperkingen B_i heeft. Daar de tot nog toe voorgestelde SI - 1' regels een vrij ongestruktureerd geheel vormen¹¹, lijkt het interessant dit idee verder uit te werken¹² (cf. Landman & Moerdijk, [4]).

Tenslotte nog enige voorbeelden van andere aard. Hoewel de oordelen variëren,

9 Merk op, dat de hoofdkonditie en het subjacency-principe elkaar enorm overlappen. Dit is natuurlijk een ongewenste situatie.

10 Chomsky zegt eerst nog dat subjacency alleen betrekking heeft op ekstraktieregels ([2], p. 104); later verandert hij dit, zie [3], p. 176.

11 Observaties van Ben Hermans doen vermoeden dat in het Russisch de interpretatie van svoj beperkt wordt door de Tensed-S-konditie, maar niet door subjacency en SSC! (Hermans - Koreferentieregels voor svoj en jevo; ongepubliceerd, 1979).

12 We hebben nu laten zien hoe interpretatie van behalve₀ onderworpen is aan verschillende kondities. Het is eenvoudig na te gaan, dat we voor behalve₁ precies dezelfde resultaten krijgen.

[p. 343]

werden zinnen als (84) en (85) door alle ons gevraagde sprekers ‘vreemd’ tot ‘beslist fout’ gevonden¹³,

(84)	Behalve gisteren zal ik ook morgen naar het voetbalveld gaan
(85)	Behalve in de oertijd zullen ook in de verre toekomst de mensen weer in hutten leven.

Het ‘vreemde’ van deze zinnen is gemakkelijk af te lezen na interpretatie: (84) heeft als partiële logische vorm

(84a)

Ik zal [gisteren & morgen] naar het voetbalveld gaan.

Op zeker nivo van de derivatie tot LF zal aan dergelijke strukturen een asterisk worden toegekend wegens het principe dat de tense van de zin overeen dient te komen met de daarin voorkomende tijdsadverbia. (Eigenlijk moet dit principe verder verfijnd worden, maar wij gaan hier niet op in. Hoe de taal met het tijdsaspekt omspringt is nog onduidelijk en op z'n minst bijzonder ingewikkeld; zie bijvoorbeeld Needham [5], Vet [10], of het overzicht uit Van Benthem [1].)

13 Voor de deletieanalyse is dit geen probleem.

4. Wh-konstrukties.

Bekijk eens de volgende zinnen:

(86)	?? Behalve wie gaat (ook) Piet naar het voetbalveld?
(87)	Met wie gaat Piet morgen naar het voetbalveld?
(88)	?? De man behalve wie ook Alie Jan aan het schrikken heeft gemaakt, is eindelijk verhuisd
(89)	?? Alie heeft de man, behalve wie ook Marie Jan aan het schrikken heeft gemaakt, plotseling gekust
(90)	De man met wie Alie Jan aan het schrikken heeft gemaakt, is eindelijk verhuisd.

Duidelijk blijkt uit bovenstaande voorbeelden dat zowel in vraagzinnen als in relatieve bijzinnen de konstruktie behalve + [Wh] de zinnen slecht tot onbegrijpelijk maakt. Behalve verschilt hierin van de meeste andere voorzetsels¹⁴.

Een mogelijke verklaring hiervoor ligt in het begrip FOCUS. We stellen voor dat op zeker punt in de derivatie naar LF, of misschien beter PF (Pragmatic Form), een FOCUS-toekenning aan elementen uit de oppervlaktestruktuur plaatsvindt, en wel m.b.v. een FOCUS-SCALE, zodat elk element [n-ary FOCUS] krijgt, voor zeker natuurlijk getal n (denk aan primary focus, secondary focus, etc). Deze FOCUS-toekenning verloopt volgens bepaalde regels, waaronder de volgende:

1.	In konstrukties van de vorm [..behalve0..NP1..NP2..] geldt dat FOCUS (NP1) > FOCUS (NP2). (d.w.z. er is méér ‘nadruk’ op NP2 dan op NP1.)
2.	In Wh-vragen heeft het ‘bevraagde’ element minimale FOCUS.
3.	In relatieve bijzinnen heeft het (naar het hoofd verwijzende) Wh-element minimale FOCUS, binnen deze relatieve bijzin (!).
4.	Als niet alle NP's uit de oppervlaktestruktuur FOCUS krijgen, is de zin ‘afwijkend’.

Principes 1.-4. lijken ons zeer plausibel, en zijn voldoende om bovenstaand verschijnsel ((86)-(90)) te verklaren. Zo krijgt in (86) wie minimale FOCUS volgens principe 2, terwijl volgens principe 1 Piet kleinere FOCUS krijgt dan wie; kleiner dan minimaal kan niet, de FOCUS-toekenning blokkeert. Natuurlijk dient onderzocht te worden of 1-4 meer toepassingen hebben¹⁵. In elk geval lijkt ons de toekenning van ‘the focus of a sentence’ (Chomsky [3], p. 203) veel te beperkt.

14 Henk van Riemsdijk wees ons er op dat behalve hierin overeenkomst met voorzetsels als gegeven (het feit dat...), niettegenstaande. Ook voor deze voorzetsels lijkt onze FOCUS-verklaring plausibel.

15 Toch kunnen we niet zeggen dat 1.-4. ad hoc zijn; 2. en 3. zijn algemene pragmatische kondities op het gebruik van vragen en bijzinnen; 1. geeft een deel van de (niet-logische) betekenis van behal-ve₀ weer.

[p. 344]

5. Naamvallen.

Behalve wijkt hierin af van andere voorzetsels, dat in behalve-NP₁ konstrukties deze NP₁ dezelfde naamval moet hebben als de NP₂ waaraan we NP₁ d.m.v. interpretatieregels relateren. Zo wordt bijvoorbeeld de ambiguïteit van (91) opgeheven als we zijn vrouw door een persoonlijk voornaamwoord vervangen:

(91)	Behalve zijn vrouw slaat de dronkaard de agent
(92)	Behalve zij slaat de dronkaard de agent
(93)	Behalve haar slaat de dronkaard de agent.

(Er zijn dialekten waarin behalve zelf een naamval toekent, zodat (93) nog steeds ambigu is, en (92) uitgesloten.)

Merk overigens op, dat het Duitse ausser wel een (3e) naamval toekent; en ook dat het Duitse als (in appositie-konstrukties), dat toch als voorzetsel beschouwd wordt, óók geen naamval toekent:

(94)	Der Peter als der beste Schüler der Klasse hat natürlich die Lösung wieder gewusst.
(95)	Ich habe dem Hans als dem besten Schüler der Klasse einen Preis verliehen.
(96)	Ich habe den Hans als den besten Schüler der Klasse ausgezeichnet.

Hoe moeten we er nu voor zorgen dat de interpretatieregels in gevallen als (92-93) de juiste NP pakken? Een mogelijke - doch vooralsnog spekulatieve - oplossing is de volgende. Bekijk eerst eens het model als beschreven in Sag [8]

We nemen aan dat bij het afleiden van de shallow structures een naamvalstoekenningsoperatie werkt, die de daarvoor in aanmerking komende elementen van een naamval voorziet. Daarna werken onze interpretatieregels gewoon op nivo *. Vervolgens wordt er dan op één of meerdere nivo's een naamvals-kontrole uitgevoerd, die op z'n minst de volgende eigenschappen heeft:

(i)	de kontrole werkt cyclisch
(ii)	elk element komt (per controle) slechts één maal aan de beurt

Deze naamvalskontrole gaat bijvoorbeeld na of de komplementen van voorzetsels wel de juiste naamval hebben. Evidentie voor zo'n kontrole komt ook van de sluicing-konstruktie (cf [7], sektie 6.3.2.). Vergelijk zinnen als

(97)	Someone killed the soldier, but I don't know who
(98)	The soldier killed someone, but I don't know whom

Ook op discourse-nivo speelt zo'n kontrole een rol; vergelijk

(99)	A: er is niemand gekomen B: behalve ik dan!
(100)	A: Hij heeft niemand geslagen B: behalve mij dan!

Het voorzetsel behalve nu wordt gesubkategoriseerd als niet-naamvaltoekennend.

[p. 345]

(Nogmaals, in sommige dialekten van het Nederlands lijkt dit niet het geval: behalve hem is er niemand gekomen.)

Nu werkt onze naamvalskontrole op een struktuur

cyclisch: op de PP-cycle wordt nagegaan of NP₂ de bij P passende naamval heeft. Kent P een eigen naamval toe, dan is NP₂ hierbij afgewerkt. Kent P géén eigen naamval toe, dan valt er niets te kontroleren en komt NP₂ op de volgende cycle aan de beurt.

Nu lijkt het alleszins aannemelijk dat er een konditie op naamvallen is die zegt, dat in strukturen als

[...[NP₁ & NP₂]...], [case α] [case β]

[...[NP₁ of NP₂]...] en [...[NP₁ = NP₂]...] [case α] [case β] [case α] [case β]

moet gelden dat α = β. Werkt deze konditie op de bovenste NP, dan zien we dat NP₁ en NP₂ dezelfde naamval moeten hebben in een struktuur [NP₁ & NP₂], iets wat ontstaat na interpretatie van behalve₀.

6. Kwantifikatie

Tenslotte komen we nog even terug op het in sektie 2.2. genoemde probleem: behalve₁ kan alleen voorkomen in kombinatie met universele kwantoren. Vergelijk bijvoorbeeld de volgende zinnen

(101)	Behalve de ter dood veroordeelde droegen alle aanwezigen een anjer in hun knoopsgat
(102)	* Behalve de ter dood veroordeelde droegen sommige aanwezigen een anjer in hun knoopsgat
(103)	Mijn tante draagt nooit Jaeger-ondergoed, behalve op vakantie
(104)	*Mijn tante draagt soms Jaeger-ondergoed, behalve in de vakantie.

Het is inmiddels duidelijk, dat we voor deze zinnen respektievelijk de volgende (partiële) logische representaties af kunnen leiden:

(101a)	∀ aanwezigen x ≠ de ter dood veroordeelde (x draagt een anjer in het knoopsgat)
(102a)	∃ aanwezige x ≠ de ter dood veroordeelde (...)
(103a)	∀ t ≠ op vakantie (Mijn tante draagt Jaeger-ondergoed op t)
(104a)	∃ t ≠ op vakantie (...)

Waarom zijn vormen als (102a) en (104a) nu uitgesloten? Het is ons niet duidelijk waar dit aan ligt. Vermoedelijk is het onmogelijk om een eksistentiële kwantor, die een onbepaalde groep₁ uit een domein afzondert, zó te beperken dat een zeer bepaalde groep₂ (in (101): groep₁ = de aanwezigen, groep₂ = de ter dood veroordeelde) uitgesloten wordt voor keuze van de groep₁. Enige ad hoc principes zijn niet moeilijk te bedenken, maar de motivatie hiervoor is nihil. Merk overigens op dat het bijvoorbeeld niet voldoende is om aan een kwantifikatie van de vorm

∃ x zodat ¬ φ(x): (Ψ (x))

[p. 346]

de konditie op te leggen dat het aantal individuen die de eigenschap φ hebben eindig is en noodzakelijk vast ligt (i.e., voor zekere n, □ ∃x₁..∃x_n [∀y (φ(y) ↔ y = x₁v..vy = x_n) & (∧_{i ≠ j} x_i ≠ x_j)].

Immers, de volgende zin is akseptabel,

(105)

Sommigen van de jongens die niet in ons elftal spelen, horen er ook niet in thuis.

(een elftal bestaat noodzakelijk uit elf personen.). Er is nog een iets sterkere konditie, die zegt dat het noodzakelijk vastligt dat het aantal individuen met de eigenschap eindig is, en bovendien vastligt wie dit zijn (i.e., voor zekere n, ∃x₁..∃x_n □ (∀y (φ(y) ↔ x₁ = y v..vx_n = y) & ∧_i ≠ _j x_i ≠ x_j). Dit laatste principe geeft inderdaad de ongrammatikaliteit van (102) en (104).

7. Konklusies

Onze analyse van behalve als voorzetsel laat zien dat een komplekse deletietransformatie hier niet nodig is; dit mag als een groot winstpunt worden beschouwd.

Toch wijkt behalve in verschillende opzichten af van ‘gewone’ voorzetsels. Ten eerste heeft het geen eigen naamval (sektie 5), ten tweede kan behalve ook AP-komplementen hebben, (sektie 2) en tenslotte zitten we nog met het probleem van de eksistentiële kwantor (sektie 6). Het eerste punt is natuurlijk ook voor de deletie-analyse geen probleem en het derde punt is voor beide analyses even problematisch. Wat betreft het tweede punt - dit wordt op natuurlijke wijze verklaard door Van Riemsdijks PP-ekspansieregel; in een deletieanalyse moeten de mogelijke komplementen van behalve afzonderlijk gestipuleerd worden. De in sektie 3.2. besproken voorbeelden lijken ons voor de deletie-analyse problematisch.

Al met al kunnen we konkluderen dat in het kader van een theorie met uitgangspunten als de in sektie 0 genoemde (i) - (ii) onze analyse duidelijk te prefereren is boven de deletieanalyse.

* Wij bedanken Jeroen Groenendijk en Martin Stokhof voor nuttige kritiek en in het bijzonder Henk van Riemsdijk voor zijn stimulerende begeleiding.

[p. 347]

Bibliografie

Benthem, J.F.A.K. van Tense Logic and Standard logic; in Logique & Analyse 80 (1977).

Chomsky, N. Conditions on Transformations; in A Festschrift for Morris Halle, ed. by Anderson & Kiparsky (1973). Herdrukt in Essays on Form and Interpretation, New York 1977. (alle paginaverwijzingen zijn naar deze laatste uitgave).

Chomsky, N. Conditions on rules of Grammar; in Linguistic Analysis 2.4 (1976). Herdrukt in Essays on Form and Interpretation.

Landman, F & I. Moerdijk A Classification of Interpretive Rules, in voorbereiding.

Needham, P. Temporal Perspective: diss. Uppsala 1975.

Paardekooper, P.C. Behalve als zn-patroondeel; in De Nieuwe Taalgids 59 (1966).

Riemsdijk, H.C. van A Case Study in Syntactic Markedness: The Binding Nature of Prepositional Phrases diss. Dordrecht 1978.

Sag, I. Deletion and Logical Form; diss. M I T 1976

Toorn, M.C. van den Nederlandse Grammatica; Groningen 1976^4

Vet, J.P. Temps, Aspects et Adverbes de Temps en Français Contemporain, diss. Amsterdam 1979.

Vooys, C.G.N. de Nederlandse Spraakkunst: door M. Schönfeld herziene uitgave, 1960