Exempel van een Soudaensdochter

[p. 52]

III. Overzicht van de litteratuur betreffende het volksboek.

J. Lydius, Den Roomschen Uylen-spiegel (Dordrecht, 1671), 56 vlgg. en 650.

Is. le Long, Boekzaal d. Nederd. Bijbels (1732), 351.

L. Ph. C. van den Bergh, in: De Gids 1848, I, 807.

J. van Vloten, in: Algem. Konst- en Letterbode 1850, 140 vlgg.

F.A. Snellaert, in: Leesmuseum V (Gent, 1858), 186.

G. Kalff, Geschiedenis der Nederl. Letterkunde in de 16^de eeuw I, 405.

J. Bolte, in: Zeitschrift für deutsches Alterthum XXXIV, 27.

E.W. Moes, De Amsterdamsche Boekdrukkers in de 16^de eeuw I, 259.

C.G.N. de Vooys, Middelnederl. Legenden en Exempelen, 146-152.

C.G.N. de Vooys, Middelnederl. Marialegenden II, 313 vlg.

[p. 53]

Wanneer de legende van de Soudaansdochter voor het eerst werd gedrukt, is natuurlijk niet meer na te gaan. Waarschijnlijk zijn aan de ons bewaard gebleven drukken uit het begin der 16^de eeuw oudere voorafgegaan, doch de tekst van ons volksboek zal wel op zijn vroegst uit het einde der 15^de eeuw dagteekenen.

De prozalegende komt ook in handschriften voor; doch de afschriften die wij kennen zijn uit het begin der 16^de eeuw en dus niet of weinig ouder dan de oudste drukken. Deze teksten zijn uitgegeven in het tweede deel der Middelnederl. Marialegenden van Dr. de Vooys.

Een daarvan (n^o. cccxxvii; blz. 156 vlgg.) komt bijna woordelijk overeen met het volksboek. Het allerlaatste gedeelte wijkt echter af en is in den gedrukten tekst beknopter. Wellicht heeft de drukker van het volksboek het met opzet bekort, omdat het verhaal anders meer dan de beschikbare 8 bladzijden zou vullen. Hier en daar heeft de gedrukte tekst eene betere lezing; in het handschrift vindt men echter een paar malen een woord dat wel tot den oorspronkelijken tekst zal behooren en in den druk door een ander vervangen is; ik wijs b.v. op ‘dusenc’ en ‘duysinc’, waarvoor ‘oerde’ en ‘gul-

[p. 54]

den vlies’ (blz. 4 en 7) in de plaats zijn gekomen, en op ‘ghegherwet als een bisscop’ naast ‘toe gemaect als een bisschop’ (blz. 9).

Dit afwijkende slot luidt: Doen seide sij vader gi [hebt] soe wel ghepreect vanden wewelijcken staet ic woude dat gi doot wart op dat [ic] een wedue mocht sijn ende den loen oec mocht verdienen. dese heyleghe vader was haer onnoselheyt genoech [bekent] ende hij seide. dochter soe ben ic dan doot met u. ende ic in sal niet meer u man wesen. ende gi sijt nu een wedue. ende dit dochte haer herde goet sijnde ende sij pijnde haer al dat te doene dat sij wiste dat eender goeder wewen betaemde. Mer Ihesus haer lief en lietse hier niet langhe maer hi haeldese in sijn hemelsche paleys alsoe als hij haer oec geloeft hadde ende sij sterf die naturlijcke doot. ende na dat dese maghet gestorven was soe lach dese abt inder kerken voer eenen outaer. in sijnen ghebede. ende die ziele vander maghet oppenbaerde haer boven den outaer met grooter claerheyt ende hadde drie croonen op haer hoeft. ende die abt vraechde haer hoet met hoer stonde ende waer omme. sij die drie cronen hadde. sij antworde dat sij in grooter gloriën ware in haers liefs paleys. ende dat sij den loen hadde

[p. 55]

van drie staten die sij in haer meyninghe hadde ghehouden. ende dancte den abt vriendelijc der trouwen ende der minnen die hij haer hadde bewesen. ende sij voer in die bliscap des hemels daer ons versamen moet Ihesus Cristus coninc der gloriën ende die brugom der reynder meechden Amen

De overige drie teksten (Marialegenden, n^o. ccxxi, cccxxvi en cccxliv) geven eene andere, en waarschijnlijk oudere redactie van het verhaal, die echter nauw verwant is. Hier ontbreekt het later aan de eigenlijke legende toegevoegde verhaal hoe de soudaansdochter leeft in den maagdelijken, echtelijken en weduwlijken staat en daarom met drie kronen gekroond wordt. Doch ook wordt hier gemist de inleiding van de legende, waarin sprake is van den bloemenmaker, hoewel dit toch denkelijk tot de oorspronkelijke redactie behoort.

Wat van de twee het oudste is: het prozaverhaal of wel het lied van de Soudaansdochter, valt niet met zekerheid uit te maken. Dat het lied niet ontleend is aan een der ons bekende prozateksten, kan men besluiten uit het afwijken van het begin of het slot. Het is echter zeer goed mogelijk dat er eene redactie van het verhaal heeft bestaan die geheel overeenkomt met den inhoud van het lied,

[p. 56]

en in dit geval zou het lied evengoed aan het verhaal ontleend kunnen zijn als omgekeerd dit aan het lied.

De legende is ook buiten ons land zeer bekend. Men zie daarover de studie van Prof. Bolte in Zeitschrift für deutsches Alterthum XXXIV, 18 vlgg., waar 35 verschillende redacties (meest liederen) worden vermeld. Sommige daarvan zijn ten nauwste met onze Nederlandsche verwant.