Sic. Jaargang 8

[p. 6]

Massa
* Jan Roelof Hoogkamp

Toen Gerda zich van het schilderij had losgerukt was het alsof iemand haar in de gaten hield. Viel het op dat zij hier nu al minutenlang op dezelfde plek had gestaan? Ze keek om zich heen en zag mensen langzaam van portret naar portret schuifelen. ‘Niets aan de hand, ik ben het zelf, dacht ze en ze nam voorzichtig plaats op de bank in het midden van de zaal. Gerda had vaker het gevoel bespied te worden. Misschien was het ziekelijk, maar bij haar kon nooit een hand achteloos op een been rusten of hij lag al op het andere. Van die dingen. Op straat iemand recht in de ogen kijken was gevaarlijk, wist ze. Zelfs hier, temidden van zoveel bezienswaardigheden, voelde zij zich niet veilig voor de blikken van anderen.

Gerda zag het zachte spotlicht dat op de talrijke portretten viel. Een tijdlang keek ze toen weer strak naar het schilderij van Isaac Massa en zijn vrouw en bleef in zichzelf verzonken, tot plotseling een stem naast haar klonk. ‘Mooi hè, Frans Hals’.

‘Eh, ja.’

‘Je zit hier al heel lang te kijken, hè.’

‘Ja.’

[p. 7]

Op de bank was een Indonesisch meisje komen zitten dat haar dromerig aankeek. Hier had Gerda dus een hekel aan: mensen die zich rücksichtslos in het avontuur van een conversatie storten. Wat moest deze nu weer van haar?

‘Je bent ongetwijfeld een groot bewonderaar van zijn werk.’

‘Och, gaat wel, ik vind eigenlijk vooral dit schilderij mooi.’

‘Het is een prachtig doek, dat is waar. Jammer eigenlijk dat zo'n schilder in het land van Rembrandt is geboren. Er kan 'r maar één de grootste zijn. Maar kijk die kraag eens of die zware, donkere broek. Dat doet niemand hem na.’

‘Wat een geëmmer’ dacht Gerda bij zichzelf. Nu werd het zaak vooral geen stomme opmerkingen te maken. Ze wist absoluut niets van schilderkunst en was uitsluitend naar het Rijksmuseum gekomen om het portret van Isaac Massa en zijn vrouw te zien. Ze had het schilderij bij een televisieprogramma gezien en was er niet meer van losgekomen. De vrouw van Isaac Massa had sprekend op haar moeder geleken, voor zover het beeld dat Gerda nog van haar moeder had klopte. Haar oprechte belangstelling voor dit portret was in ieder geval boven alle twijfels verheven. Maar een kunstwerk kennen van de t.v., dat kon natuurlijk helemaal niet. Ze zou op haar woorden letten. ‘Zij lijkt op mijn moeder.’

‘Wie? Beatrix van der Laen?’

‘Eh, ja. Ik wist niet dat ze zo heette.’

‘Nou ja, je bent niet de enige. Stom eigenlijk, het schilderij gaat juist over die vrouw.’

Had Gerda nu al te veel gezegd?

‘Jij weet zeker veel van kunst hè. Ik loop hier maar wat rond, plaatjes kijken. Dus dat je niet denkt...’

‘Ach, wat zou dat, zolang je maar kijkt. Heb je Vermeer al gezien?’

‘Het melkmeisje, ja.’

‘Natuurlijk. Kom maar es mee, ik zal je eens wat laten zien.’

Nu was het dus te laat. Ze moest mee. Gerda zou niettemin proberen zich bij de eerstvolgende gelegenheid beleefd uit de voeten te maken.

‘Kijk’, zei het meisje bijna trots, ‘woman in blue... Een besloten ruimte, een bericht van buiten, het licht; en onder de ogen van de meester en van iedereen die het zien wil, heeft zich deze prachtige vrouw geschapen. Gerda herkende de zaal waar zij eerder doorheen was gelopen en ze zag het Melkmeisje. Het schilderij waar zij nu voor stonden was haar echter niet opgevallen.

‘Hou je niet van het Melkmeisje?’

[p. 8]

‘Jawel, maar niet zoals de meeste mensen die hier voorbij komen. Zij willen alleen dat eenvoudige Hollandse meisje zien en kunnen de waarheid van dit blauwe vrouwtje niet peilen. 't Melkmeisje is mij alleen dierbaar om de manier waarop het geschilderd is; Vermeers beroemde “toets met de grove stip die vervloeit in de massa”.’

‘Studeer jij kunstgeschiedenis ofzo?’, probeerde Gerda enigszins bot.

‘Ja, mag dat soms niet?’

‘Natuurlijk wel, maar...’

‘Zeg’, onderbrak het meisje, ‘laten we ergens een kopje koffie gaan drinken.’

‘Nou, ik weet niet, ik voel me niet zo lekker. Ik geloof dat ik liever naar huis ga.’

‘Waar woon je?’

‘In Leeuwarden, ik ben met de trein.’

‘Jezus, wat ver. Moet je geen aspirientje ofzo? Wat heb je?’

‘Niks, nee, het gaat wel. Bovendien is het niet heel ver naar huis.’

‘Nou ja, loop ik in ieder geval nog een stukje met je mee, goed?’

Gerda zei niets. Tegen zoveel opdringerigheid was geen kruid gewassen. Gelukkig zou ze dankzij haar misselijkheid straks verlost zijn van dit al te spontane meisje.

Bij het trappenhuis werd Gerda toch nog staande gehouden.

‘Wacht eens, ik ben zo terug. Even wat kopen.’

Het duurde inderdaad niet lang of het meisje kwam opgewonden de museumwinkel uitgerend.

‘Kijk..., asjeblieft, een kaart van het schilderij van Frans Hals.’

‘O, dat had niet gehoeven.’

‘Jawel, geen gezeur, een kadootje.’

Gerda haalde de kaart uit het zakje en bekeek hem. Eigenlijk vond ze het wel een prettig idee dat ze het schilderij nu kon bekijken wanneer ze wilde.

‘Goh, nou, dankjewel hoor.’

‘Fijn dat je d'r blij mee bent. Zullen we?’

Ze trokken hun jassen aan en begaven zich naar de uitgang. Net toen ze de trappen voor het museum afliepen, gebeurde het. Gerda viel.

‘Joh, kijk uit! Wat is er, heb je je pijn gedaan?’

‘Nee... niet echt. Jeetje, het werd helemaal zwart voor m'n ogen.’

Het meisje hielp Gerda overeind.

‘Dit gaat zo niet, hoor. Je moet gewoon wat eten. Kom maar mee naar mijn huis. Ik woon in Oud-Zuid, het is niet ver.’

‘Dat is niet nodig.’

[p. 9]

‘Nou moet je ophouden. Jij gaat zo niet naar huis, je kunt wel wat bij mij eten. Ik heb zat in de vriezer. Hier, ik heb nog een appel in mijn tas. Eet die maar vast.’

‘Nou, wat lach jij?’

‘Och, niks, ik vind het gewoon grappig, een Indonesisch meisje met een melige Hollandse appel’, antwoordde Gerda beschaamd.

‘Die is mooi, jij denkt zeker dat ik de hele dag papaya's loop te eten. Pas maar op wat je zegt. Nou, kom je nog?’

Gerda beet in de appel en samen liepen ze de museumtunnel in.

Een uurtje later stond Gerda aan het raam van een studentenkamer naar buiten te kijken. Het was een hoge Amsterdamse straat, waarin elk geluid bleef hangen. Vanaf deze derde verdieping leken de handelingen van de mensen beneden raadselachtig, alsof er aan een geheim toneelstuk werd gewerkt. De geur van Indisch eten begon zich door de kamer te verspreiden en vaag hoorde Gerda hoe het meisje in de keuken aan het rommelen was. Paula heette ze. Gerda wist zich bij haar niet op haar gemak te voelen. Aardig was ze, dat wel, maar er was ook dat gevoel van schaamte vanwege die nieuwsgierigheid van haar, die ze niet kon doorgronden.

Buiten ging het intussen schemeren, er stond een stevige wind en een verwaaide regenbui sloeg af en toe hard tegen de ruiten, terwijl Paula ongestoord de tafel dekte. Aan de muur hing een grote overzichtskaart van Indonesië.

‘Ben jij eigenlijk in Indonesië geboren?’

‘Nee, in Apeldoorn.’

‘Ben je er ook nooit geweest? Het moet prachtig zijn.’

‘Nee, dat komt nog wel eens. Waarom ga je eigenlijk zelf niet?’

Gerda zweeg een moment.

‘Zoals je daar net stond, leek het net dat schilderij van Vermeer. Daar had je als achtergrond ook een kaart van een ver land.’

‘Mooi gezien. Maar dat land was Nederland.’

‘Nee.’

‘Jawel. Noord- en Zuidholland, een kwartslag naar het oosten gedraaid.’

‘O.’

‘Kom je eten? Ik heb een kleine rijsttafel gemaakt. Speciaal voor jou, hoor. Morgen is het weer gewoon boerenkool.’

De maaltijd verliep zonder conflicten en Gerda bleef nog even voor koffie.

Het was wel gezellig, maar ze was toch blij dat ze zometeen naar huis ging; ze moest morgen weer vroeg werken. Bovendien was er iets in de sfeer dat haar zenuwachtig maakte. Paula zat naast haar en bekeek de kaart met de

[p. 10]

reproductie, die tussen hen in op de bank lag.

‘Jouw moeder leeft niet meer hè.’

‘Wat? Ik... hoe...’

‘In het museum. Je zei 't niet letterlijk’

‘Ja maar, waarom zeg je toch zulke dingen!’

Gerda begon te huilen. Ze wilde het niet, het gebeurde. Eigenlijk moest ze kwaad worden. Op dit meisje, Paula, dat haar de hele dag al op de lip zat en dat al veel te ver was gegaan. Maar er wilde geen woede komen, alleen paniek en tranen. De kaart was op de grond gevallen.

‘Rustig maar, ik bedoelde het niet zo. Ga maar even op mijn bed liggen.’ En liggend op het bed zag Gerda bij het gedempte licht van een schemerlampje voor het eerst deze eigenaardige vrouw in de ogen. Zij was mooi om te zien, met haar lange zwarte haren. Haar huid was tastbaar en aanwezig, haar zachte vingers streken over Gerda's verhitte voorhoofd als wilden ze haar schaamte en haar drang om te vertrekken bezweren, of er geen weg naar huis terug was. Gerda liet het gebeuren, legde een hand op haar schoot.