Sic. Jaargang 7

[p. 38]

Vrij bal
* Jos van Uden

Toen moeder en de meisjes de voordeur hoorden openen, keken ze elkaar geschrokken aan en beseften dat het vader was die thuiskwam, veel vroeger dan ze verwacht hadden. Er ontstond even een paniekerige stemming. Haastig werden de lekkernijen, de vlaai en de snoep in de kast opgeborgen, en de kruimels van de tafel geveegd. Alleen de glaasjes limonade bleven staan, en het koektrommeltje, waar ze nog gauw het dekseltje opdeden. Op het moment dat vader binnenkwam, zaten ze allemaal braaf rondom de tafel naar de speelfilm op televisie te kijken. Ze keken alleen even op, om te zien wie er binnengekomen was.

‘Goeienavond!’ zei vader met een dronken stem.

Met enkele onzekere glimlachjes en een zwak ‘dag papa’ van de kinderen werd zijn groet beantwoord. Meteen keken ze daarna weer voor zich, schijnbaar geheel in beslag genomen door de spannende film, terwijl vader aan het hoofd van de tafel op zijn stoel neerzakte.

De drie meisjes, die eerder op de avond in bad geweest waren en in schone pyjama's, de haartjes nog niet helemaal droog, aan tafel zaten, waagden slechts af en toe een steelse blik op hem te werpen.

[p. 39]

Vader zag er heel anders uit als hij drank op had. Je zou de anders zo krachtige en alerte man bijna niet herkennen: zijn gezicht was helemaal verslapt en rood aangelopen, zijn ogen waren waterig en staarden een beetje treurig voor zich uit.

‘Ik ga naar huis toe’, deelde hij plots mee, tegen niemand in het bijzonder.

De geur van bier in zijn adem verspreidde zich door de kamer.

De twee oudste meisjes wisselden een blik, een flauwe glimlach om hun lippen, maar lieten niets merken. Alleen kleine Silvie, die bij haar zusje voor op de stoel zat, keek hem even aan. Hij stak zijn vinger een beetje komiek tegen haar op. Ze glimlachte verlegen en keek snel voor zich. Het bracht een vertederende uitdrukking op zijn gezicht, die er echter langzaam weer afgleed.

Moeder zat stuurs met de armen over elkaar en weigerde notitie van hem te nemen. Eerder op de avond toen hij vertrokken was, had ze de kinderen vermaakt door een vreugdedansje om de tafel te maken.

‘Vrij bal, vrij bal!’ had ze gezongen. Ze hadden alles ingericht voor een gezellig avondje televisiekijken. Dat hij zo gauw al weer terugkwam, midden onder de film nog wel, was een lelijke tegenvaller voor haar.

Nu vader geen enkele reactie kreeg, liet hij zijn troebele blik rusten op het televisiescherm, dat zich recht tegenover hem bevond, en waarop een klassieke zwart-witfilm vertoond werd, een griezelfilm.

‘Wat heb je daar nou weer opstaan’, zei hij na een tijdje op misprijzende toon, ‘daar is toch niks aan, die film.’

Moeder gaf geen kik, alleen de kracht waarmee ze op een zuurtje zoog, dat ze gauw nog in de mond gestopt had, verried haar innerlijke spanning.

‘Zet maar af’, zei hij met een wegwerpgebaar, ‘want dit hoef ik niet te zien, die onzin!’

Moeder verroerde zich niet. De meisjes werden ongerust, keken hem aan: ‘Ach pappa’, smeekten ze, ‘niet afzetten, 't is net zo spannend!’

‘Ach, die film heb ik al lang gezien’, zei vader, meteen milder gestemd. ‘Die gaat over dat monster.’ Hij wuifde het weg en lachte schamper: ‘Da's niet echt, hoor, daar zit gewoon een vent in, in een pak.’

Hij keek nu, samen met de anderen, hoe het monster dreigend door de nachtelijke straten van het dorpje waarde. Geamuseerd zag hij dat Silvie telkens de handen voor de ogen sloeg als het te eng werd. Hij sloeg ook een hand voor zijn ogen. ‘Hé’, zei hij, om haar aandacht te trekken, en gluurde tussen de vingers door. Ze giechelde en deed het na.

‘Kom eens hier’, zei hij met een wenk van zijn hoofd. Silvie klom van de stoel en kwam naar hem toe, hij tilde haar op zijn schoot. Niet geheel ernstig

[p. 40]

verhief hij vermanend de vinger: ‘Ben je zo laat nog op, deugniet?’ Hij strekte zijn arm en wierp een blik op zijn horloge. Ingespannen keek hij op de wijzerplaat zonder werkelijk te zien hoe laat het was. ‘Oei’, zei hij, ‘de hoogste tijd!’

Silvie viel hem nu om de hals en fleemde: ‘Ach pappa, mag ik opblijven?’ ‘Opblijven? Me dunkt dat je al opgebleven bent. Je hebt nog een heel stuk van eh... Eranken-dingetje kunnen zien.’

‘Ik wil het nog afkijken’, zei Silvie.

‘Die film is veel te griezelig voor jou’, plaagde hij, ‘je durft niet eens te kijken.’

‘Wel!’

Daar moest vader om lachen: ‘O ja?’ Hij zette een gezicht dat op het monster moest lijken, gromde zachtjes en kwam langzaam dichterbij. Silvie gierde het uit, hield haar armen beschermend voor zich. Hij herhaalde het nog enkele malen, waarbij ze telkens opnieuw kraaide van plezier.

Vervolgens richtte hij zich tot de twee andere meisjes en toonde hun zijn monstergezicht. Ze lachten welwillend, hoewel een beetje plichtmatig. Hij boog zich ook naar zijn vrouw, die aan de andere zijde zat. Zachtjes grommend kwam hij nader, maar ze wilde er niets van weten: ‘Ga weg’, zei ze, hem van zich wegduwend, ‘hè bah, je ruikt naar bier!’

Vader trok zich terug, liet Silvie van zijn schoot. ‘Ik ga naar huis toe’, kondigde hij normaals aan. Jansje, de middelste in leeftijd, lachte: ‘En je bènt al thuis?’

‘O’, zei hij, en deed alsof het nu pas tot hem doordrong, tot groot vermaak van Jansje. Vertederd door haar onverhulde plezier in zijn grapjes, wenkte hij haar eveneens: ‘Geef me een hand’, zei hij. Jansje die dit kende, kwam meteen van haar stoel en ging hem een hand geven.

‘Ben je pappa's lieve meid?’ vroeg hij, de hand vasthoudend.

Jansje knikte verlegen.

‘En hou je veel van pappa?’ wilde hij weten. Toen ze ook daarop bevestigend knikte, sloeg hij de arm om haar heen en drukte haar liefdevol tegen zich aan. Jansje lachte hem toe, hoewel ze wat ongemakkelijk zat ingeklemd. ‘Jij bent een goeie, jij.’

Hij liet Jansje terug gaan naar haar plaats en bood vervolgens zijn oudste dochter Katrien, die vlak naast hem zat, een hand aan. Maar die deed alsof ze het niet zag.

Hij stootte haar aan: ‘Geef me een hand!’ gebood hij, waarop ze hem snel een handje gaf en zich weer naar de televisie keerde.

‘Nee, geef me een goeie hand.’

[p. 41]

Opnieuw gaf ze hem een hand: ‘Pappa, ik zit film te kijken’, protesteerde ze. Hij liet haar hand los en wuifde de film weg. ‘Ach, die film, die heb ik al zo vaak gezien.’

‘Ja, maar wij nog niet.’

‘Vroeger heb ik wel honderden films gezien. Hónderden.’ Hij richtte zich tot zijn vrouw: ‘Nietwaar, Nelleke?’ zei hij vriendschappelijk. ‘We zijn vaak naar de bioscoop geweest, hè, samen? Weet je nog? En we hebben veel gelachen, hè?’ - ‘Of niet?’ drong hij aan, toen ze niet reageerde.

‘Ja, we hebben veel gelachen’, gaf ze toe, om van hem af te zijn.

Hij kwam nog dichter bij haar hangen, en lachte op een aanstekelijke manier, in een poging haar in een goede stemming te krijgen: ‘Weet je nog?’ Met zachte aandrang duwde ze hem van zich af: ‘Ga nou maar, ik hou niet van dat geflikflooi, en altijd als je zat bent.’

Hij liet zich terugvallen in zijn stoel. ‘O, ik ben niet zat.’ De jongste meisjes giechelden. ‘Een paar pilsjes heb ik op, een paar maar.’

‘Wel een beetje meer, denk ik’, grapte Jansje voorzichtig.

‘Ik ben zomaar niet zat. Ik dronk vroeger een heel krat op, twéé. Dat deden ze me in de hele buurt niet na. Geen een!’ riep hij luid en sloeg met de vlakke hand op tafel. Met een lichte schok veerde Katrien op. Ze hield de hand onder het hart en hapte een beetje overdreven naar adem: ‘O, dat moet je niet doen, pap’, zei ze, ‘daar schrik ik van!’

‘Och’, lachte vader vergoelijkend, ‘je hoeft van mij niet te schrikken. Ik doe niks, haha. Ik sla mijn kinderen niet, dat heb ik nog nooit gedaan.’

Het was waar, hij sloeg zijn kinderen nooit. Telkens weer als hij dronken was, bracht hij dit onder de aandacht, alsof hij bang was dat het onvoldoende werd opgemerkt.

Hij hield zijn ruwe, eeltige maar toch fijngebouwde hand uitgestrekt en strak gespannen voor zich uit: hij reikte de hand aan over de tafel heen.

‘Geef me een hand’, zei hij tegen Jansje.

‘En je hebt al een hand gehad?’ deed Jansje verbaasd, al begreep ze goed wat de bedoeling was.

‘Geef me nòg een hand’, zei vader en duwde zijn hand dichterbij. Ze moest nu proberen de hand fijn te knijpen. Ze probeerde het, maar natuurlijk lukte dit niet, ook niet als ze twee handen tegelijk gebruikte. Ze kreeg er zelfs geen enkele beweging in, zo gestaald waren de spieren door de jaren heen van het vele sjouwwerk. Ze trachtte op de vingers afzonderlijk greep te krijgen en ze op die manier uit elkaar te trekken, ze perste haar lippen opeen van inspanning, maar kreeg de vingers geen millimeter van hun plaats, iets wat haar altijd weer oprecht verbaasde. ‘Lukt niet’, gaf ze toe, tot vaders

[p. 42]

[p. 43]

grote voldoening. Vervolgens hield hij de hand aan Katrien voor, maar die wimpelde het meteen af: ‘Nee, dat kan ik niet, dat weet ik wel.’

‘Geef me een hand!’ drong hij aan. Katrien kneep daarop een keer zwakjes in zijn uitgestrekte hand en wilde weer loslaten, maar hij greep haar hand vast en trok haar naar zich toe. Onwillig gaf ze mee: ‘Pap, toe nou!’

‘Jij bent de beste,’ zei hij.

‘Dat weet ik.’

‘Haha! Dat weet ik, zegt ze.’ Hij trok haar wat dichter naar zich toe. ‘Kom nou even bij je vader.’

‘Nou, ik ben er toch al’, protesteerde ze lachend.

‘Of hou je niet meer van mij?’

‘Jawel’, zei ze, en het was niet helemaal ongemeend, ‘maar ik kan zo die film toch niet volgen, als je er voortdurend doorheen praat.’

‘Och, je kunt die film nog zo vaak zien.’

‘Nee’, beweerde Katrien, ‘want die film komt niet meer zo gauw.’

‘In de bioscoop wel’, blufte vader.

‘O ja?’ zei ze, met plots een slimme twinkeling in haar ogen.

‘Krijgen we daar geld voor dan?’

‘Geld? Maar natuurlijk, meiske. Natuurlijk krijg je daar geld voor.’ Met trage bewegingen begon hij naar zijn portemonnaie te tasten, die niet in zijn binnenzak, en ook niet in zijn jaszak links of rechts, maar in de achterzak van zijn broek bleek te zitten. Hij opende zijn portemonnaie en begon briefjes van tien uit te delen.

‘Dank je wel, pappa’, zeiden ze beleefd.

‘Maar dan moet je wel naar de bioscoop gaan, hè?’ maande hij.

‘Ja, dat doen we ook’, beloofden ze.

Moeder had het allemaal vanuit haar ooghoeken gevolgd. ‘En ik?’ zei ze met een schelms lachje, toen hij zijn portemonnaie wilde opbergen. ‘Krijg ik niks?’

‘Jij ook?’

‘Ja natuurlijk’, zei ze, ‘je geeft de kinderen wel allemaal geld, maar mij geef je niks.’

‘Jij krijgt ook’, stelde hij gerust, en haalde een briefje van vijfentwintig tevoorschijn dat hij met een royaal gebaar overhandigde. Ze nam het bankbiljet aan en stopte het, met een knipoog naar Katrien, vlot ergens weg.

‘Tevreden?’

‘Ja hoor, je bent een lieverd.’

‘Geef me een kusje dan’, zei hij, en boog zich naar haar toe. Ze tuitte haar lippen en gaf hem een zoentje op de mond. Ze sloten allebei heel even de ogen.

[p. 44]

‘En zorg ik niet goed voor jou?’ vroeg hij.

‘Je bent onbetaalbaar’, verzekerde ze hem, ‘als je maar niet zo dronk.’

Hij ging weer rechtop zitten in zijn stoel: ‘Zo, nou ga ik naar huis!’ deelde hij mee. Hij bleef echter zitten. Even later stond hij dan toch op, hetgeen hen hoopvol stemde, maar het was alleen om naar de keuken te gaan. Hij ging boterhammen opsmeren. Ze hoorden de deur van de koelkast openen dichtgaan, de etensbakjes kletteren en het bestek op de grond vallen. Moeder keek Katrien aan en maakte een beweging met haar hoofd in de richting van de keuken: ‘Smeer jij even wat op voor ons pa’, zei ze, ‘voordat ie de hele zaak afbreekt.’

Katrien ging naar de keuken: ‘Kom maar, dat doe ik wel even,’ zei ze, ‘nee, kom maar, ga maar zitten, dan breng ik het wel.’

Met enigszins onvaste tred keerde vader terug en ging weer zitten. Hij staarde naar het televisiescherm waarop het monster al akelig in het nauw begon te geraken.

Even later bracht Katrien hem zijn brood met een mok koude thee erbij, zoals hij het graag had. ‘Dank je wel, dank je wel’, zei hij almaar knikkend. Terwijl ze hun aandacht weer op het beeldscherm richtten, hoorden ze hem happen, en de zware ademhaling door zijn neus als hij kauwde. Spek met mosterd zat er op het brood. Hij dronk er flinke teugen van de donkere, bijna zwarte thee achteraan.

Nadat hij zijn brood op had, bleef hij nog een tijdlang zitten en staarde wazig voor zich uit, terwijl de filmmuziek dramatisch aanzwol.

Geleidelijk aan begon hij slaperig te worden. Zijn ogen vielen dicht en heel even zakte zijn hoofd voorover. Enkele pieken van de zwarte haren die hij aan het begin van de avond nat gemaakt en achterover gekamd had, lieten los en gingen als stekels omhoog staan. Met een schokje kwam hij weer overeind. Hij streek met de hand zijn haren glad en knipperde met de ogen, alsof hij zich afvroeg waar hij was.

Daarna kwam hij uit de stoel omhoog. Hij wankelde een beetje op zijn benen, en gaf te kennen dat hij naar bed ging.

‘Welterusten’, zei hij kortweg.

‘Welterusten’, groetten moeder en de kinderen, verder angstvallig zwijgend, om hem geen enkele aanleiding te geven alsnog te blijven plakken. Hij sloot de huiskamer achter zich, waarna ze even later zijn stommelende voetstappen op de trap hoorden. Toen hij eindelijk boven was, werd het rustiger. Er klonk nog een paar maal een zachte bons. Daarna was het stil. Ze luisterden een tijdje gespannen om zeker te zijn dat hij in bed lag.

‘Zet de televisie wat zachter’, fluisterde moeder, die wilde voorkomen dat

[p. 45]

hij weer naar beneden kwam.

‘Zo’, zei ze daarna met een wegwuivend gebaar, ‘eindelijk opgehoepeld!’ Ze nam een koekje uit het trommeltje en knabbelde erop, terwijl ze naar de televisie keek. ‘Hè, verdorie’, mopperde ze, ‘nou hebben we nog bijna niks van die film gezien.’