Sic. Jaargang 2

[p. 37]

De blaaspijp
hans hoenjet

Pater Smoels heette hij. Hij had dikke lippen, varkensoogjes en een zoetgevooisde stem die plotseling kon veranderen in een bulderende orkaan. Smoels was godsdienstleraar en dirigent van het knapenkoor.

Elke zaterdagmiddag, als de ketterse kinderen buiten speelden, wachtte hij ons op in de pastorie van de O.L. Vrouw van Eeuwigdurende Bijstand. Het rook er naar auwel en motteballen.

‘Hoenjet, zing jij het Requiem eens voor,’ commandeerde hij op een van die naargeestige repetities.

‘En zing nou eens niet als een schorre kraai. God heeft al genoeg aan zijn hoofd,’ zei hij soms. Of: ‘Wat zijn jullie toch een stelletje onverbeterlijke lummels. Kom eens op tijd. Ik moet straks nog iemand bedienen.’

Als hij woedend was, liep hij hoogrood aan en kon hij in een onbeheerste driftbui uitbarsten, zoals tijdens dat gedenkwaardige uitstapje van het knapenkoor naar de steenfabriek in Echt. Smoels was een kei in het organiseren van prozaïsche excursies.

‘Brouwer!’, tierde hij in de autobus. ‘Waar zijn je boterhammen gebleven?’ Hij gelastte de buschauffeur onmiddellijk in de vluchtstrook van de autosnelweg te stoppen en trok de snikkende Brouwer bij z'n haren naar buiten. We drukten onze neuzen tegen de ramen en keken angstig naar de tuchtiging die hij moest ondergaan.

‘Ik zag wel hoe je die boterhammen naar buiten smeet’, schold hij.

Hij verkocht Brouwer een paar fikse oorvijgen, trapte hem in de berm en schopte met zijn zwarte patersschoenen in de zij van het kreunende joch. Ik balde mijn vuisten en wilde Smoels te lijf gaan toen hij zijn slachtoffer overeind trok. Ineengedoken, schokkend, sloop Brouwer door het gangpad van de bus naar de achterbank die gereserveerd was voor weerspannige knapen. Iedereen zweeg.

Smoels pakte de microfoon en beet ons toe dat hij een voorbeeld had moeten stellen. ‘Het is een schande om kostelijk voedsel te versmaden,’ tierde hij. ‘Een katholieke jongen eet braaf zijn boterhammen op en dankt God op zijn blote knieën dat hij geen sprinkhanen hoeft te eten.’

Bij dit vooruitzicht keken we elkaar vol afschuw aan. Het idee! Sprinkhanen.

[p. 38]

Nee, dan waren we wat blij met de taaie peperkoek en het zoutloze brood waarmee de Zusters van Liefde onze lunchpakketten hadden gemaakt.

Smoels kletste immers niet uit z'n nek, hij had een paar jaar als missionaris op een buitenpost in de Kongo gewerkt, met tijgers en krokodillen gevochten, onwetende negers gedoopt, de Blijde Boodschap verkondigd en op een door de parochie bijeen gecollecteerde Fongers door de zompige oerwouden gefietst. Een kerel uit een stuk was hij, een monument van godsvrucht en toewijding!

Op regenachtige middagen in de zomervakantie maakte ik tekeningen waarop hij werd achtervolgd door koppensnellers. Zijn zwarte rokken waaiden op en giftige pijlen doorboorden zijn knoestige benen. Op andere tekeningen dansten naakte negerinnen rond een pot waarin Smoelswerd gekookt. Ik verstopte die tekeningen. Sommige verscheurde ik. Een paar keer droomde ik dat Smoels me op het altaar legde en me afranselde met een houten crucifix.

De eerste godsdienstles na de zomervakantie schreed Smoels somber het klaslokaal binnen, ging schrijlings op de lessenaar zitten en vouwde zijn handen.

‘Ik heb een droevige mededeling, beste jongens. Jullie klasgenootje Peter Hoffmann is vorige week gestorven.’

Hij gunde ons een paar minuten om het doodsbericht te verwerken. Mijn buurman Brouwers kraste met zijn kroontjespen een Hein met Zeis in het verweerde houten blad van onze bank. Ik peuterde in m'n neus. Peter Hoffmann dood, dreunde door me heen. Het was zijn eigen schuld. Maakte hij niet met iedereen ruzie? Elke maandagmorgen wachtte hij nietsvermoedende, slaperige leerlingen bij het hek op en als de hoofdonderwijzer even niet oplette, stootte hij met zijn knieën je ballen plat. Mij was het eens overkomen. Happend naar lucht, maaiend met mijn armen, verblind door de verstikkende pijn, vluchtte ik dan naar het ranzige urinoir waar ik mijn gloeiende voorhoofd tegen de koude tegels vlijde.

‘Laten we voor de zielerust van Petertje bidden,’ zei Smoels gedragen.

Hij tuitte zijn lippen en bad een Weesgegroet. Ik mummelde en kneep Brouwers in zijn arm. Hij keek stuurs naar zijn afgeknabbelde pennehouder.

‘Petertje had een moeilijke doodsstrijd,’ zei Smoels toen het gebed was verstomd. Hij piepte: ‘Ik voel hoe mijn voeten afsterven’, fluisterde Peter: ‘'t Kruipt langzaam omhoog. Ik zie engelen en hoor bazuinen. Petrus wenkt mij.’ Ja, beste jongens, het was ontroerend en een bewijs van Gods almacht.’ Ik bedacht dat Peter nooit zo snel en vroom praatte, meestal sloeg hij godslasterlijke taal uit en spotte hij met alles wat heilig was. Op zondagmorgen voetbalde hij, terwijl wij in de hoogmis Gregoriaanse gezangen ten gehore moesten brengen.

‘Pater Smoels, ik ga naar Jezuke’, zei hij met een lief, hoog stemmetje. ‘Hij roept me. Hij staat op een gouden wolk en overal weerklinken harpen en cim-

[p. 39]

balen, de goddelijke heirscharen verwelkomen mijn ziel.’

Ik spuugde een fluim in de inktpot en roerde erin met een potlood. Mijn slapen bonsden.

Zichzelf steeds meer opzwepend, met het schuim op de lippen, declameerde Smoels de laatste woorden van Peter Hoffmann.

‘U liegt. Het is niet waar. Petertje zei zulke dingen nooit. Hij spoog in de wijwaterbak en liet aan iedereen zijn piemel zien!’, schreeuwde ik met een plotselinge heftigheid.

‘Hoenjet, jij dom en onwetend rund. Kom onmiddellijk hier,’ gebood hij.

Met zijn roodgeblokte zakdoek wiste hij het zweet van zijn voorhoofd. Ik schoof bedremmeld uit de bank en liep met stramme benen naar voren. Als een manmoedige martelaar zou ik me gedragen, zelfs de wreedste afstraffing zou geen traan uit mijn ogen persen, nam ik me voor. Ik was bereid de zwaarste klappen te verdragen als de waarheid maar zegevierde. ‘Bekijk deze zondaar goed, jongens,’ zei Smoels.

‘Hij weet niet wat hij zegt. De dood boezemt hem angst in. De duivel kent zijn pappenheimers. Hij kiest zwakke en wankelmoedige schepselen als Hoenjet tot zijn spreekbuis. Laten we een Akte van Berouw voor hem bidden, anders zal hij straks branden in de hel en zijn geweeklaag zal allerwegen de mensen tot inkeer dwingen.’

Ik vocht tegen mijn tranen toen de klas in koor voor me bad. ‘Heer, heb medelijden met dit onnozele kind en snijd de kwade tongen uit zijn bezoedelde mond,’ besloot Smoels. Ik kromp ineen toen hij mijn kruin streelde.

‘Je bent geen voorzanger meer in het knapenkoor. Voortaan hoor je weer bij de achterhoede,’ zei hij.

Ik vertelde mijn ouders niks over de gebeurtenissen in de godsdienstles. Uren bracht ik door op het dak van het kippehok van waar ik dromerig tuurde naar de sportvliegtuigjes die opstegen van het nabij gelegen vliegveld. Waarom zou ik niet de lucht in gaan, me onttrekken aan de zwaartekracht en als een vogel door het luchtruim zeilen terwijl Smoels en de anderen als doodgewone stervelingen aan de aarde geklonken waren?

Ik maakte bouwtekeningen voor helikopters, maar telkens als het aankwam op de bouw van mijn luchtschip, bleef ik mismoedig met een jerrycan, een fietsketting en een oud autostuur voor me uit zitten staren.

De repetities van het knapenkoor verzuimde ik. Ik durfde Smoels niet meer onder ogen te komen en voelde een troebele weerzin tegen de liederen die hij ons liet instuderen. Ik kocht van mijn zakgeld een meter electriciteitsbuis en zwarte plakband, knutselde een blaaspijp met telescoopvizier en scheurde uit de oude Libelle's van mijn moeder bh-reclames die ik in reepjes knipte. Gewapend met mijn blaaspijp en pijltjespapier dwaalde ik op zaterdagmiddagen door de bossen. Ik schoot op kauwen en kraaien die verschrikt wegfladderden. Daar gaat mijn ziel, dacht ik als ze ritselden in de bladeren van de hoge eiken.

[p. 40]

Lang duurde mijn nieuw verworven vrijheid niet want Smoels kwam op een zondagmiddag op huisbezoek. Hij was de vriendelijkheid zelf, sprak lovend over mijn ‘zuivere zangstem’, rookte een sigaar van mijn vader en prees de cognac die mijn moeder hem inschonk. Geen enkele toespeling maakte hij op mijn heiligschennis in de klas. Ook mijn afwezigheid op de repetities verzweeg hij. Wat broedde hij uit?

‘Hans, ik zie je zaterdagmiddag weer, hè jong?’, zei hij opgeruimd toen hij opstapte. ‘Dat Requiem zit er nog niet perfekt in en jouw aandeel kunnen we niet missen.’

Hij knipoogde naar me.

Schor beloofde ik te komen.

Was het een naieve voorzorgsmaatregel of wilde ik Smoels tot het uiterste tarten zodat ik nooit meer hoefde op te draven als hij vinnig met z'n dirigeerstokje zwaaide? Ik nam mijn blaaspijp mee naar de repetitie. Smoels' ogen schoten vuur toen hij het ding zag, maar hij maakte er geen woord aan vuil. Hij wees me mijn plaats als voorzanger en tikte op het katheder.

‘Zwaarmoedig en toch met een lichte jubel, hè jongens! Als we onze parochianen begraven, eren we de Heer en troosten we de nabestaanden. Begrepen?’

Hoewel we hem niet konden volgen, knikten we eerbiedig. ‘Hoenjet, jij zet het Requiem in.’

‘Re-è-qui-èèèm,’ zong ik geknepen.

‘Ho, stop. Helemaal verkeerd. En doe die stomme electriciteitsbuis weg; dat leidt alleen maar af!’, brieste hij.

Ik klemde de blaaspijp stevig vast, alsof het mijn laatste strohalm was in de vijandige wereld van Smoels en zijn knapenkoor.

Zonder iets te zeggen, gooide hij zijn dirigeerstokje neer, beende op me af, rukte de buis met ongelofelijke kracht uit mijn knuisten en brak hem op zijn knieën in stukken.

Verbluft keek ik naar de mishandelde pijp.

‘Ik deed toch niks.’

‘Ellendeling,’ siste hij.

Zijn machtige hand schoot uit en sloeg zo hard tegen mijn rechterwang dat ik suizebollend achterover viel.

‘Vuilak!’, schreeuwde ik.

Opeens kon Smoels zich niet meer beheersen. Hij schopte me tegen het harmonium, maakte me uit voor addergebroed en Satanskind terwijl de anderen stom toekeken. Ik kroop weg, smeekte om genade maar hij hoorde me niet meer en leek een sadistisch genot te puren uit mijn gekerm. De repen papier gleden uit mijn broekzak en vielen als de legstukjes uit een erotische legpuzzle op de cementen vloer.

‘Wat is dat? Jij obsceen misbaksel!’, riep hij buiten adem. Hij griste de reepjes vrouwendij en gevierendeelde Playtex-bh's van de grond en keek er stomverbaasd naar.

[p. 41]

‘Blaas jij zulke plaatjes de lucht in?’, vroeg hij.

‘Ja, ik schiet ze naar de hemel!’, zei ik.

‘Eruit. Laat ik je hier nooit meer zien. Je bent niet meer te redden.’

Met de gebroken blaaspijp stommelde ik huilend de pastorie uit. In de kerk nam een poetsvrouw met een stofdoek het tabernakel af. Ze staakte haar werk en gebaarde me dichterbij te komen.

‘Wat is er? Hebben ze je gepest?’, vroeg ze.

Ze had een formidabele boezem en als ze bukte zag je bruine elastieken die haar kousen ophielden. Ze rook naar boenwas en chloor. Ze drukte me innig tegen haar warme lichaam aan en woelde door mijn haren.

‘Smoels heeft me geslagen,’ snikte ik.

‘Dan heb je het vast verdiend.’

Ze duwde me bruusk weg en ging verder met het fervent opwrijven van het vergulde deurtje van het tabernakel. Ik gooide de kapotte blaaspijp voor haar voeten, holde naar de Mariakapel en waste mijn gezicht met het water uit de doopvont.

‘Hé, wat moet dat daar?’, galmde Smoels' stem door de kerk. Hij stond wijdbeens in de deur van de pastorie en schudde zijn vuist.

‘Ik word opnieuw geboren,’ riep ik.

Met woeste, driftige passen kwam hij via het middenpad dichterbij. Ik speelde met mijn vingers in het doopwater en wachtte kalm op zijn komst.