Sic. Jaargang 1

[p. 26]

De lange mars van Camiel Planckaert
kees wielemaker

De snel wisselende beelden van de Hoeve dwingen me 's morgens uren in bed te blijven tot ze vanzelf wegsterven. Vijf jaar nadat ik er ben weggegaan, op de dag dat ze die hardgroene jurk kocht, een kleur die ik haar nog nooit had zien dragen. En die ze strijdlustig had geshowd, staand op de tafel, buiten in het wintergras en uitgestrekt op het bed terwijl ze krijste: ‘Ik wil weer eens verliefd zijn, als het kan op jou en zoniet dan maar op een ander’.

Zoals op de meeste avonden ging ik naar mijn kamer. Het was er acht graden boven nul. Ik stak de kachel aan en begon de spullen klaar te leggen die ik onderweg nodig zou hebben, terwijl ik nadacht over het briefje dat ik zou achterlaten.

Beste Ellen, na alles wat er de afgelopen jaren tussen ons is gebeurd... de rest zou vanzelf volgen. De op het noorden liggende kamer werd langzaam warmer. Morgen zou ik in de trein naar Parijs zitten.

Parijs, het oude krijgsplan dat ik al twee jaar tevoren had aangekondigd toen ze ‘The moon at sixpence’ las en er soms uit citeerde. Het was in de tijd dat ik mijn auto verkocht en het geld op een rekening zette waar ik alleen aan kon komen. ‘Waar is dat voor nodig’ schreeuwde ze met een woede die ze al lang niet meer verborg.

‘Strickland might go to Paris’, zei ik. Meer was niet nodig.

‘Wat bedoel je, zeg op, wat bedoel je?’

Ik keek haar alleen maar aan, tevreden nog niet alle macht over haar te hebben verloren.

Lang zou ik het in Parijs van mijn reservefonds niet uithouden. Een paar weken zou al voldoende zijn voor een eerste herstel van de liefde waaraan ik zo lang had blootgestaan.

Tenzij een stem op de gang van het hotel waar ik toevallig de nacht doorbreng of een detail uit de droom die ik 's nachts heb gehad me ergens anders mijn verleden binnenvoert, zijn er drie geliefde tijdstippen waarop ik dat naar eigen verkiezing kan doen.

Kort nadat ik bij haar wegging was dat meestal de avond waarop we elkaar twaalf jaar geleden ontmoetten. In die als een amphitheater gebouwde collegezaal, waar een lezingenserie gehouden werd over cultuur en politiek en

[p. 27]

waar iemand een avond volzeurde over Sartre of Krishnamurti. Ze zat rechts achter en ik in 't midden en ik liep op haar toe en vroeg haar een boek te leen dat ik zelf bezat, tien minuten nadat ze binnenkwam. En 's avonds nadat ze me in de pauze had uitgenodigd bleven we in mijn herinnering drie dagen ononderbroken praten, soms begeleid door mijn woordloos strelen van haar kleine borsten, liggend op de bank in haar kamer die uitkeek op een van de grachten. Sinds een paar maanden gaan mijn gedachten steeds terug naar mijn eigen kamer op de Hoeve, waar het die nacht voor mijn vertrek zo honds koud was. Hoe ik daarna naar Parijs ging, Rome, Afrika en Zuid-Amerika. De lange mars. En een enkele keer, als ik probeer na te gaan waar, wanneer en hoe het is fout gegaan, tenzij ik daarvoor terug moet naar onze eerste ontmoeting, kom ik steeds uit bij de aantekening in haar geheime, slecht bewaakte dagboek van het jaar waarin we vier jaar bij elkaar zijn: ‘ik geloof dat ik een fout heb gemaakt, ik had met Riko moeten trouwen die voor mij bestemd was’.

Koel en zakelijk had ik moeten vragen: ‘O, houd je niet meer van me. Zoveel als mogelijk is in romans en sprookjes? Zoals in dokter Zjivago bijvoorbeeld’. Van haar geheime dagboek naar Pasternak was niet meer dan een stap. Om aan te geven wat er mis was had ze gezegd: ‘Het is tussen ons niet als in dokter Zjivago’.

Maar meestal denk ik aan de Hoeve. Waarbij het onduidelijk is of ik daar via herinneringen aan m'n kamer op het noorden, haar geheime dagboek of het amphitheaterlokaal in Tricht ben terechtgekomen, of op een manier die met Ellen niets meer te maken heeft. 't Gebeurt of 's morgens vroeg, lang voor ik van plan ben op te staan of overdag wanneer ik een bloeiende struik passeer, een etalage met bloemen en zaden of een markt waar aubergine- en aardbeiplanten worden aangeboden. Hoe vaak heb ik niet, staande in een trein of half ingeklemd in een overvolle bus, diezelfde wandeling door mijn tuin gemaakt. De hoge, klamme keuken uitlopend, het erf op, onder de laaghangende takken van de tamme kastanjeboom door, langs de kippenren - die ik eigenlijk gebouwd heb voor de honden om ze het jagen te beletten - tussen de berkenbomen aan de linker en de rode kruisbessenstruiken aan de rechterkant. En bij de scheefgegroeide hoogstam kersenboom naar links over de langzaam hellende grasmat naar de vijver die de vorm heeft van een bomkrater en die ik zelf gegraven heb. Ja, ik woon met Ellen op de Hoeve, maar voor mijn gevoel woon ik vooral bij de vijver. 's Morgens lang nadat ze naar haar werk is gegaan, zit ik vaak uren aan de rand van 't water. De hele oppervlakte aftastend op zoek naar onbekende insekten, nog niet eerder waargenomen planten of vissen die op een geheimzinnige manier, misschien als kuit aan eendenpoten klevend, in de vijver beland zijn. Zo heb ik eens, meer dan een jaar nadat ik salamanders in het water heb uitgezet, die spoedig geheel verdwijnen, tot mijn uitzinnige verbazing iets boven water zien komen, wegduiken en weer zien terugkomen om adem te halen, steeds zo kort tussen de

[p. 28]

waterplanten zichtbaar blijvend, dat ik pas dagen later zeker weet met een salamander, hetzij een nieuwe of een door mijzelf aangevoerde - die zich al die tijd op het land heeft schuilgehouden - te maken te hebben.

Vijfentwintig jaar na de Tweede Oorlog komen Ellen en ik naar de Hoeve. Ik zal er vijf, Ellen twee jaar blijven. Ik net zo lang als de Tweede Oorlog heeft geduurd, van mei tot mei.

De hoeve bestond uit een merkwaardige verzameling gebouwen, waarvan sommige in sterk verval. Het aan de schuur vastzittende huis vormt de noordzuid lopende middellijn van een denkbeeldige cirkel waarop de omringende schuren zijn geplaatst. Aan de oostzijde loopt de rivier, evenwijdig met de hoofdgebouwen. Achter het huis staat het bakhok met op het kopeind een getralied venster. De betekenis van de tralies is sterk verminderd omdat de deur niet meer sluit. De vloer is betegeld met rode plavuizen en de muren zijn van gele ijsselsteentjes. Van de ronde dakspanten die de panlatten dragen is de laatste gebroken en de dakpannen erboven vormen een kuil. De schoorsteen, een eternieten pijp is door een koolmezennest afgesloten. Het ernaast liggende varkenshok, waarin tot voor kort de varkens elkaar schurend en kuchend om voer verdrongen kan alleen nog worden gered door het inzakkende dak er af te halen en de stutbalk middenachter, die aan de voet door de varkens is weggevreten, te vervangen. De achterwand heeft door deze ontwrichting alle struktuur verloren en om het uitbreken van de varkens te verhinderen is de wand aan de buitenkant met een stapel huisvuil gestut, die niet alleen de begerigheid van de varkens maar ook die van talloze ratten heeft opgewekt. Bij onverwachte nadering vluchten de laatste onder het vuil dat bij elkaar gehouden wordt door verroeste onderdelen van meerdere fietsen en de taaie wortels van een vlierbes die het vuil als een inktvis omarmen.

Tegen de wijzers van de klok verdergaand staat naast het varkenshok het pleetje. In de deur, iets boven ooghoogte van de zittende bezoeker, zit en ruitvorming kijkgat waardoor de hele binnenplaats ongezien bespied kan worden. Door de scheuren in het plafond puilen grashalmen van mussennesten. De uitwerpselen van mens en dier worden nergens in hun val gestuit. De eerste komen via een lange witte trechter op een onderaardse buis uit, die in het varkenshok begint en in de koeienstal uitkomt. Ondanks de vindingrijke konstruktie hebben de kinderen van de vorige bewoner uit schaamte tegenover hun vrienden uit Bolkemaal jaren lang gesmeekt om een echte W.C. die de freule, aan wie de Hoeve toebehoort, tenslotte laat bouwen, in de schuur, naast de veertig koeien.

Meteen bij aankomst begin ik aan de tuin. Achter de varkensstal staan het gras en de brandnetels een meter hoog. Ik spit een smal, langwerpig stuk grond om en zaai sla, postelein en andere groenten die snel zullen opkomen. Ellen houdt zich bezig met de bloementuin voor het huis.

Er heerst een absolute stilte om de Hoeve. Alleen bij oostenwind is het om-

[p. 29]

laagstortende water in de riviersluis te horen. De meidoorns zijn net opengegaan en de seringen zijn nu op z'n mooist. In het braambos voor het huis zit een fazant op twaalf eieren.

De Hoeve ligt aan het eind van een doodlopende weg. De vorige bewoner heeft zich nooit gestoord aan verdwaalde bezoekers. Na een paar weken timmer ik een ‘verboden toegang’ bord tegen een boom, een eindje voor het huis. En als dat niet helpt neem ik me voor de weg af te sluiten, zodat auto's niet meer op het erf kunnen keren. Ellen heeft haar twijfels over zo'n ingreep, maar ze zwijgt.

Op de middag dat ik de weg afsluit werkt ze in haar tuin. Ik voel dat ze op me let terwijl ik palen aandraag, gaten graaf, het bos in ga met een zaag en terugkom met een zware den die ik met twee kettingen en een slot aan de steunpalen ga bevestigen. Als ik opkijk wrijft ze juist de loshangende rode haren uit haar gezicht en drukt ze de lichtblauwe katoenen hoed nog dieper over haar ogen om te voorkomen dat ze nog tijdens haar leven rimpels krijgt. Ze draagt tuinhandschoenen en ze verplaatst driftig planten van de ene naar de andere hoek van de tuin, die ze wil doen lijken op die bij haar thuis.

leder moment verwacht ik dat ze naast me zal staan om te vragen of ik nog gestoorder ben geworden. In plaats daarvan roept ze of ik koffie wil.

‘En vordert je afrastering’, vraagt ze als ik me in een van de strandstoelen tegen de met rode begroeide zuidgevel van het huis laat vallen. Er is spot in haar stem.

‘De palen staan er, ik moet die den op maat zagen. Dan de ketting en het slot nog.’

‘Een slot?’ Een korte lach verhult haar woede. Twijfelt ze of ze zich nu zal laten gaan of pas als alles er staat.

‘Een hek zonder slot heeft weinig zin vrees ik.’

‘Het houdt de meeste mensen tegen die nu doorlopen’.

De meeste, ik wil iedereen tegenhouden die hier niets te zoeken heeft.’

‘Waarom gun je die mensen niets’, aan de blos op haar dunne huid zie ik dat ze op temperatuur begint te komen. Ze weigert me aan te kijken zodat ik alleen haar mooie profiel met de lichtgebogen neus kan zien.

‘'t Bos is groot genoeg, wat moeten ze hier’.

‘Laat jij je tegenhouden door een hek’.

‘Dikwijls niet.’

‘Waaromm aksepteer je dat dan niet van een ander?’

‘Jij moest en zou buiten wonen op het platteland. In een rustige omgeving. Nu wonen we in een rustige omgeving en we worden nog lastig gevallen.’

‘We, ik heb van niemand last.’

Omdat geen van onze talloze diskussies ooit ergens toe leidt en ik dat ook vandaag niet verwacht pak ik zwijgend één van de sandwiches die ze heeft klaargemaakt en staar over de weilanden tot waar de rivier in een flauwe bocht in

[p. 30]

het bos verdwijnt.

Vlakbij grazen de koeien en sommige reiken over het prikkeldraad naar de bloemen in de tuin.

Vijf jaar zijn we nu samen. De ontelbare keren dat ze weken-, soms maandenlang verdwijnt, niet meegerekend.

Een halfjaar voor ik haar voor het eerst heb ontmoet ben ik tegen mijn zin naar Nieuw-Guinea gestuurd om er het eiland te verdedigen dat al aan de konferentietafel verloren is. Nog voor ik een schot heb gelost en zonder ooit een vijand te hebben gezien word ik bij een nachtpatrouille in mijn knie geraakt en met een verbrijzelde knieschijf naar Nederland teruggevlogen in afwachting van afkeuring. Me ondertussen afvragend wat ik zal gaan doen.

Al toen ik achttien was wist ik niet wat ik zou gaan doen en ik ben soldaat geworden. Achtereenvolgens ben ik chauffeur van een bataljonscommandant, radiotelegrafist en klusjesman van een jonge brigadecommandant die 't ver zal brengen en die er voor zorgt dat ik mijn eigen gang kan gaan zolang ik mijn werk doe. Mijn uitzending naar Nieuw-Guinea heeft hij niet weten te voorkomen.

Als ik uit het hospitaal ontslagen word sla ik het aanbod om in het leger op een bureau mijn dagen te slijten af, ik zal gaan werken of naar school.

Het is in die tijd dat ik Ellen ontmoet. En zij is het die me overhaalt om me te laten inschrijven aan d'een of andere faculteit. ‘Dan kun je direkteur worden’ zegt ze ‘net als pa.’ Ik laat me inschrijven aan de rechtenfaculteit van Tricht, niet omdat ik daar veel in zie, maar om snel klaar te zijn met iets dat geld oplevert. Om wat te verdienen werk ik bij Klooyens en Voldrag, belastingkonsulenten. Kolleges loop ik weinig. Achteraf denk ik dat ik vooral studeer om Ellen te houden. Tenminste dat ik om haar ingeschreven ben.

Ellen studeert al een jaar rechten als ik haar ontmoet. Ze werkt in een hoog tempo, mist geen enkel kollege.

Het is onduidelijk waarom ze zich tot mij aangetrokken voelt. Het enige tastbare is dat ze me zo normaal vindt, wat zowel kan betekenen dat er dertien van mijn soort in een dozijn gaan of dat ze het, in het begin, zo'n ‘schattige’ eigenschap vindt dat ik me op straat zo opwind wanneer mensen me voor de voeten lopen of onnodig aanstoten. ‘Je bent zo normaal schat’, zegt ze dan terwijl ze zich naar me toe buigt. Drie, hooguit vier jaar zou ze er over doen om de kwade sappen die haar boosheid opzwepen de vrije loop te laten en mij te verfoeien omdat ik daar geen moeite mee had.

't Verbaast me dat het die dag waarop ik het zandpad afsluit niet tot een uitbarsting komt die zal beginnen bij een woordenwisseling over de wegversperring en zal uitmonden in het wegstuiven van haar auto in een wolk van stof. Wat precies de oorzaak van al haar verdwijningen is zal ik nooit achterhalen, alleen de aanleiding weet ik me soms nog te herinneren. Waarbij opvalt dat iedere aanleiding even goed is: ik ben te weinig bereid een konstante

[p. 31]

stroom van vrienden en kennissen te ontvangen, als ze er eenmaal zijn protesteer ik er tegen dat ze uren aan de telefoon hangen voor het instandhouden van hun altijd interlokale buitenechtelijke relaties, ik kan luide muziek niet verdragen, de televisie kan niet op schreeuwsterkte staan, de honden mogen de hazen en konijnen niet uitmoorden en ik wil geen katten op de Hoeve die volzit met vogelnesten. Daarbij komt dat ik nauwelijks studeer, wel heb ik mijn werk bij Klooyen en Voldrag teruggebracht tot drie dagen per week, maar als ik niet werk ben ik in de tuin bezig. ‘Eigenlijk denk ik dat ie gewoon tuinman wil worden’ hoor ik haar een keer in de telefoon fluisteren als ik onverwacht binnenkom.

Misschien is het niet vreemd dat het die middag niet tot een uitbarsting komt. Oud-tante Aleida Van Assevoorte, die door Ellen al heilig verklaard is tijdens haar leven, zal de Hoeve komen bezoeken en er een week blijven. Als Ellen met plannen rondloopt om er vandoor te gaan zal ze vast wachten tot die belofte is ingelost. Ik heb het bezoek enige maanden weten op te schorten door voor te stellen mijn tante Josephine, vlak na oud-tante, uit te nodigen. Josephine heeft minstens zoveel aan mijn opvoeding bijgedragen als oud-tante aan die van Ellen. Hoewel Josephine niet langer dan een dag zal blijven heeft die dreiging gewerkt. Als een geheim wapen zit Josephine op een veilige afstand van 150 km een trui te breien voor een achterneefje of slacht ze eigenhandig één van haar lievelingskonijnen na die te hebben gelokt met een van zijn bijnamen. Zoals meestal plaatst Ellen me voor een voldongen feit door eenvoudig aan te kondigen dat oud-tante het weekend komt.

‘Daar weet ik helemaal niks van.’

‘We hebben het er uitgebreid over gehad.’

‘Zonder een datum af te spreken.’

‘Ik heb haar uitgenodigd. Je hebt van oud-tante volstrekt geen last.’

‘Dan nodig ik Josephine uit voor twee weken daarna.’

‘Je gaat je gang maar.’

Beide hebben we de lont gelegd. Alleen weet nog niemand ervan.

Ellen haalt oud-tante op uit een van de voorsteden van Antwerpen, waar ze de laatste jaren woont. Oud-tante is klein, helemaal grijs, Ellen lijkt op haar. Nu ze ver in de zeventig is zegt men nog: ‘Ze moet vroeger heel mooi zijn geweest.’ Ze is zeer in zichzelf gekeerd. Als ze naar je lacht is het alleen met het rechteroog, alsof het linker naar binnen blijft staren.

Wel is ze zichzelf er steeds van bewust hoe een Van Assevoorde zich gedraagt, haar thee drinkt, over sommige dingen praat, over andere uitdrukkelijk zwijgt. En ze is op een eigen manier christelijk. ‘Jezus was een voorbeeldig mens’, zonder het te beamen, spreek ik het maar niet tegen.

Op het moment dat oud-tante de Hoeve oprijdt verandert alles. Het ontbijt wordt twee uur vervroegd, er wordt een lunch ingelast en schuttingwoorden vermeden. 't Is waar, je hebt van oud-tante volstrekt geen last, zolang je maar precies doet wat ze van je verwacht. En als je dat niet doet zegt ze niet ‘wat

[p. 32]

een ellendeling is het toch’, maar je ziet haar denken: ik ben erg in hem teleurgesteld.

Ook wordt er zo min mogelijk over voortplanting en erotiek gesproken omdat oud-tante is opgevoed toen die onderwerpen nog taboe waren. Ze bloost en kijkt snel de andere kant op wanneer de zwartbonte koeien elkaar bespringen met slingerende uiers. Ze kan niet bezoedeld worden door wat ze niet heeft gezien.

Als de opvattingen van oud-tante zonder gevolgen waren gebleven zouden ze komisch zijn en van historisch belang. Maar omdat Ellens moeder jarenlang ziek is geweest, rond haar zesde jaar, is ze hoofdzakelijk door oud-tante opgevoed. Met de zorgvuldigheid haar eigen heeft ze haar inzichten en gevoelens doorgeseind naar de volgende generaties, onder andere naar Ellen.

Ik, die zelfs van recht zo weinig begrijp, matig me geen oordeel aan over de herkomst van sommige menselijke eigenschappen, maar dikwijls denk ik dat de opvoeding door oud-tante iets te maken zou kunnen hebben met de manier waarop Ellen reageert, of niet reageert, als ik haar kus of aanraak.

Onverschillig of ik haar hals, schouder of haar oor kus, ik kan het evengoed de geblindeerde ramen van de Hoeve doen, speciaal de rechter blinde die een beetje uit het lood hangt en moet worden opgetild bij het sluiten. Meteen of halverwege is er altijd wel een verlamde dichter of blinde zanger waar ze nodig iets over moet zeggen of er is een treffende passage in Tolkien of Krishnamurti die niet tot later kan wachten. Als we niet samen onder een dak woonden zou ze al mijn avances afwijzen. Nu moet het af en toe zolang ze geen bruikbaar ekskuus heeft. En ze maakt duidelijk dat het een opluchting voor haar zal zijn als ik op een gelukkige dag, zo rond mijn dertigste, maar als het kan morgen, aanzienlijk minder zin in haar zal hebben dan nu. Ze hoopt op een dramatische terugval van mijn paringsdrift. En misschien zelfs zal door een wonderlijke spelling van de natuur de behoefte aan al dat gedoe helemaal verdwijnen of bijna helemaal. Wat haar betreft is het voldoende als er een miniem restant van overblijft, net genoeg om haar zwanger te maken wanneer ze eindelijk iets anders wil dan een hondje. Als het aan haar ligt kan ‘dat ding’ inkrimpen zoals het staartbeen of de blinde darm, zo ineenschrompelen dat ik het nauwelijks meer mis als het ooit mocht verdrogen.

Als er, behalve mogelijk oud-tante, iemand verantwoordelijk is voor die situatie ben ik het. Vanaf het allereerste moment is het haar koelheid die me aantrekt. Ik ben er niet van onder de indruk dat een vroegere vriend, een jonge arts, die de refleksen van haar irissen bestudeerde door haar soms onverwacht met een zaklicht in de ogen te schijnen, haar een ijskast heeft genoemd. Ik ben er zeker van dat ze spoedig alle hartstocht die ze nu nog achterhoudt op me los zal laten.

Niet alleen zal ze me onbeheerst omhelzen met haar ranke armen, terwijl ik uitrust op haar kleine borsten, maar ze zal schreeuwen van opwinding en onbeheerst m'n rug openkrabben, schuttingwoorden in mijn oor fluisteren en steeds nieuwe verrassingen bedenken om me op te winden.

[p. 33]

Ondanks mijn voorspelling heeft ze zich tot nog toe alleen maar een ekspert getoond in het terugtrekken van de talloze lichaamsdelen die ik dreig aan te raken.

Haat ze me, wil ze heimelijk een vrouw, of een ander, ben ik te ruw, niet ruw genoeg, moet ik misschien leren laarzen dragen en een zweep, een schipperspet, hoge hakken of geel beschilderde klompen. Soms ben ik zo wanhopig dat ik bereid ben me van onder tot boven in schapenbont te steken of mezelf te beplakken met karperachtige schubben van vliesdun plastic. Als ze er maar opgewonden van wordt.

(fragment)