Sic. Jaargang 1

[p. 30]

Onne
elly raedt

Er waren geen toespraken. Nauwelijks bloemen. Op de smalle vurenhouten kist lag enkel het veldboeket dat haastig bedolven werd onder ploffende aarde. De nichten strooiden rijkelijk, met afgewend hoofd. Iemand stiet me aan en gaf me het schepje. Het was mijn beurt. Ik nam het aan en schudde nee.

‘Toe dan. Het is het gebruik hier.’

Ik beet op mijn lippen en gaf het ding door.

Hoe kon ik zand op Onne gooien?

Na de uitbundige koffietafel in de Gouden Leeuw toog het gezelschap naar Onne's huis voor de verdeling. Daar scheen iets mee te zijn.

‘Nog geen hemd had ie aan z'n lijf!’ gilde een nicht en verzwikte haar enkel vanwege de te hoge hak.

‘En wij maar menen dat ie voor ons zat te potten!’ zei een ander.

‘Schatten had hij vergaard zei hij altijd.’

‘Ja, in z'n bedstee.’

‘Er zit niks anders op dan de rotzooi te verkopen en de opbrengst samen te delen.’

Een aangetrouwde neef suste gemoedelijk:

‘Och kom. Er is allicht een neutje in z'n kelder.’

Ze vonden zwarte bessen op brandewijn. Onne maakte ieder jaar verse in geval de pastoor op huisbezoek mocht komen.

Er stonden veel onaangebroken flessen op de vliegenkast.

Aanvankelijk deden ze zich te goed rond de ruwhouten tafel in het woonvertrek. Gaandeweg werd de stemming vrolijker. Men haalde kasten leeg, taxeerde de inboedel. Vanuit de aangrenzende slaapkamer klonk luid gejoel. Plots verscheen het glimmend verhitte gezicht van nicht Hilda in de deuropening. Ze torste een krakende wasmand waarvan het kapotte riet naar alle kanten uitstak. Door het gewicht van de mand helde ze achterover, perste een dikke rode tong tussen haar tanden en sliste:

'tjèssus! Waar moet ik met dit oud papier naar toe?

Die ouwe heeft ons lelijk te grazen.’

Ze verloor haar evenwicht en opeens lag de vloer vol rose en blauwe scherven. Met hoge uithalen begonnen de nichten te gieren en het leek alsof ze nooit meer tot bedaren zouden komen. Ik kroop op handen en voeten tussen al die zwarte kousenbenen door om de stukjes porselein te rapen.

‘Kijk haar!’ hikte er een, ‘amper negentien en nou al uitgekookt tot en met!

[p. 31]

Wou je 't soms nòg aan de man zien te brengen?

‘Nee,’ zei ik, ‘maar dat was het herderinnetje.’ En ik moest wel die kamer uit, dat huisje uit, want ik begon voor het eerst in mijn leven te haten, zo fel, dat ik er zelf van schrok.

De achterdeur was verzakt. Met moeite kreeg ik hem open. De scharnieren piepten. Glibberend over het bemoste keienpad kwam ik uit bij de berkenhouten bank. Deze stond vergroeid met de zijkant van de schuur onder een baldakijn van klimop.

Gewoontegetrouw ging ik zitten. Voor me lagen weilanden, niets dan weilanden, zover ik kijken kon tot aan de horizon. Hier zag ik Onne voor het eerst. Hij zat heel secuur zaad van afrikaantjes uit te pluizen.

‘Heet jij?’ vroeg ik met mijn duim in de mond.

‘Rolf van Dongen.’

‘Isse Onne?’

‘Zo is 't kind. Kom maar, je mag me helpen. We zijn nog familie van elkaar. Onder in onze kleine teen zit één druppeltje van hetzelfde bloed. Nee, laat maar zitten. Je kunt het niet zien.’ Hij lachte, omkranst door rimpels.

‘Waar hou jij nou het meeste van?’ vroeg hij.

‘Verhaaltjes.’

‘Hé, dat is sterk’, zei hij, ‘dan mag jij mijn schatkist zien.’ Hij leidde me langs zijn kruidentuin, wees trots naar het moesveld verderop en naar de bloeiende duizendschoon. Hij opende de achterdeur.

Eigenlijk was zijn woning niet meer dan een daglonershuisje. Het lag zo'n vijfhonderd meter buiten de kom van het dorp, diep weggedoken achter de populieren. Voortdurend hoorde men een ruisen in en om het huis.

‘Kijk. Hier liggen mijn schatten. In de slaapkamer.’

Het was er schemerig. Door het schuifraam wierp het lover van de peppels schaduwen tegen de wand als een levend behang. Er hing een muffe lucht van overrijp fruit en beschimmeld hout. Twee bedsteden waren er ingebouwd, van elkaar gescheiden door een afgebladderde strook muur waaraan een gammel nachtkastje houvast vond.

‘Daar slaap ik en deze bedstee hier is mijn schatkist.’

Ik hees me op aan de houten zijwand, steunde mijn kin op de rand en zag flarden grauwe stofwebben wapperen in de luchtstroom. Een vette kruisspin wandelde bedaard naar me toe over stapels en stapels boeken. Ik griezelde. ‘Leven en laten leven’, zei Onne. Hij vouwde voorzichtig zijn handen om het insect en bracht het naar buiten. Daarna zocht hij langdurig in de donkere bedstee tot hij een dik boek gevonden had.

‘Luister. Ik ga je voorlezen over het herderinnetje en de schoorsteenveger.’ Hij las voor en bij de slotzin: ‘Zij hielden van elkaar tot zij braken,’ zette ik een keel op.

‘Stil maar,’ zei Onne, ‘het herderinnetje is blijven leven. Kijk daar staat ze. Op het buffet in de woonkamer. De omslagdoek is blauw, de rok rose. Zie je wel?

[p. 32]

Is het nou weer goed?’

Met de jaren raakten we steeds meer op elkaar gesteld. Ik kwam steeds vaker bij Onne terecht.

‘Jij had mijn kleindochter kunnen zijn,’ zei hij op een dag.

‘Heb jij geen kindjes, Onne?’

‘Nee. Ook geen vrouw. Alleen zijn is geen straf. Wel heb ik veel neven en nichten. Nichten vooral. Die staan met beide voeten stevig op de grond. Zij komen vrijwel nooit.’

Het hele jaar door leefde hij van de opbrengst uit zijn moestuin. Steevast stond er een pan soep te sudderen op het kolenfornuis, eindeloze bonenvariaties.

Na zonsondergang scharrelde hij rond in de bedstee, kwam met een boek in de kamer terug en zette een lorgnet op zijn neus. Bij dit gebaar kreeg ik altijd een brok in mijn keel: het ging zo moeizaam door het beven van zijn handen.

‘Onne,’ zei ik op een nazomerdag. Ik was al groot, bijna negen.

‘Wat is er kind?’ Hij lag geknield tussen de perken te wieden.

‘Onne, ik zou zo graag eens op die poort willen klimmen aan het eind van de wereld. Dan zou ik het pas goed kunnen zien.’

‘Waar zou het eind van de wereld zijn denk je?’

‘Gewoon bij die streep ginds achter het laatste weiland.

Daar staat een poort, dat zie je zo. Die houdt het eind van de wereld tegen.

Zullen wij er eventjes naar toe lopen? Het kan niet ver zijn.’

‘En wat denk je daarachter te zien?’

‘Het begin van de weilanden hier, het begin van de Dommel verderop en het begin van, nou ja, van alles.’

Hij lachte niet maar knikte. Hoekig kwam hij overeind met stramme knieën.

‘Gaan we nou kijken Onne?’

‘Het wordt al bijna avond. Dat halen we niet.’

‘Hadden we de sleutel maar van die poort, dat hoefde jij niet te klimmen, hé?

Gaan we nou?’

‘Ik weet iets beters. We zullen eerst die sleutel gaan zoeken, dan zijn we al een heel eind,’ zei Onne.

We volgden het zandpad tussen de weilanden en zochten tussen het gewas en in droge greppels naar de sleutel. Ik werd moe en vervelend want we vonden hem niet.

‘We zijn te haastig,’ zei Onne. ‘Als we een tijdje geduld hebben dan komen we hem vanzelf wel tegen. Kom, het begint te schemeren, het wordt kil.’ Hij huiverde en gaf me zijn hand die aanvoelde als perkament. We liepen terug. 'n Nevel bedekte de velden als een kluwen luchtige watten.

‘Ze komen de dag toestoppen,’ zei Onne.

Hoe ouder ik werd, hoe meer ik me verbaasde over de inhoud van de bedstee.

Het bleef niet bij sprookjes alleen. Onder een walmend petroleumlampje begon Onne gedichten voor te lezen en novellen. Ik zal nooit de barst vergeten in de stem waarmee hij las: ‘noisa, zoon van Usnach - Noisa.’

[p. 33]

De lorgnet stond te wiebelen op zijn neus, zijn zwartgegroefde vingers kreukten de hoeken van de bladzijden. Ik dopte ondertussen bergen erwten en bonen, of schilde de appelen die hij te drogen legde op de vliering.

Weer veel later kwam hij glunderend aanzetten met gedichten in vreemde talen.

‘Luister eens kind naar “Morte d'Arthur” van Tennyson:

'so all day long the noise of battle roll'd

Among the mountains by the winter sea...’

Tussen mijn vingers knapten de peulen. De petroleumlamp stonk tot misselijkmakens toe. Duiven koerden in de populieren. Soms stond hij op en pookte in het fornuis tot de vonken eruit sprongen die de rode plavuizen hel oplichtten.

‘Over twee maanden word ik drie en tachtig,’ zei hij de laatste keer. ‘Kom je me feliciteren? Dan bak ik kruidkoek. Eigen recept.’

Ik zou er niet zijn. Kort daarop werd ik ziek en mocht lange tijd niet naar buiten. Van Onne hoorde ik niets, tot er op een dag met de post een kaart kwam, ondertekend door een gezinsverzorgster uit Onne's dorp:

‘De oude van Dongen is niet goed. Of u nog eens langs komt.’

In Onne's huis ontving ze me nors en misprijzend:

‘Dus jij bent het meisje dat van Dongen zo dikwijls op kwam zoeken?’

Ik knikte.

‘Zag jij niet dat het huisje hier aan 't verrotten was? Zag jij hier niet al die vlooien door de kamers springen? Had jij dan helemaal niet in de gaten dat die oude man zichzelf zo slecht verzorgde?’

Ik voelde me rood worden van schaamte:

‘Nee. Dat zag ik niet. Het hoorde allemaal zo bij elkaar.’

Vanuit het slaapvertrek klonk een lichte kreun.

‘Dag Onne. Hier ben ik.’

Zijn hoofd leek onwezenlijk klein en wit tussen al even onwezenlijk zindelijke lakens. Doelloos schoven zijn handen over het dek. Hij probeerde me aan te kijken maar het was alsof zijn pupillen uit onbegrensde verten terug moesten komen. Dan zei hij moeilijk:

‘Het poortje, kind. Weet je het nog? Ik ben er bijna. Ik zal het voor jou openhouden.’

Die nacht stierf Onne.

‘We zullen hem keurig netjes begraven,’ zeiden de nichten.