Sic. Jaargang 1

[p. 61]

Monologen
bert kooijman

Beelden zien, beelden beschrijven: het eerste: het ‘stervend paard’ van Carel Visser, bestaande uit aaneengesmede ijzeren buizen (ca 1949; 130x135x115 cm): het spert als een Picassopaard zijn mond wijd open om naar lucht te happen. Met zijn laatste levenskrachten probeert het zijn bottige benen en gebarsten lijf op te richten, waarbij het geen geluid voort kan brengen; het tweede: ‘Gothic’ van Lucien van den Arend: twee kwartcirkels tegenover elkaar schuin in de aarde geplaatst, zo dat de hoogste punten elkaar raken en, plat gezien, een halve cirkel vormen. Het beeld roept associaties wakker met een gotisch kerkgewelf, met een tochtige tunnel, met een hachelijke schuilplaats, die door zijn labiele bouw tot voorzichtige bewegingen maant; het derde: een hoge rechthoek van leisteen en lood, uitlopend in de ‘krul’ van een cello: ‘De octaaf’ van Sigurdur Gudmundson; het vierde: ‘Watersteen’ van Gerard Höweler (165x110x90 cm): uit een zwerfkei (!) heeft de kunstenaar de hoek van een kubus weggehaald, zodat een waterbassin overblijft, waarvan de gepolijste wanden, mede door de spiegeling, van marmer lijken; het vijfde: ‘Reststukken van vorkvormen’ van Erik Wijntjes uit 1985: piramide-vormige reststukken lindehout (met die bleke zachtheid), als bloembladeren opgesteld, scheppen de illusie van een bloeiende waterlelie: een verwonderlijk resultaat van een simpele ingreep; het zesde: van Ruud Dijkers ‘the entity’: een dunne kale boomstam met nog slechts één tak waarvan het uiteinde zich splitst en waarop een dienblad rust met een standaard plus vaantje: een boom-ober: bizarre combinatie van vindingrijkheid, toeval en humor, en het zevende/heilige: ‘twee mannen met vlag’ van Hildo Krop, eens stadsbeeldhouwer van Amsterdam, een studie voor een verzetsmonument, slechts 40 cm hoog, maar de mannen deinzen voor niets en niemand terug; frontaal stappen ze in strenge pas, letterlijk: uit het steen, op de toeschouwer af.

Zeven beelden: de taal van ijzer, van steen, van hout. Zeven beelden: de emotie van een stervend paard, de ruimte van een mystieke schuilplaats, de harmonie van een stijgend octaaf. Zeven beelden: het stapelen, het breken, het zweven: van een, van twee, van drie, van vier, van vijf, van zes, van zeven; wat gebroken is, tot vorm geslepen; wat weggekapt wordt, tot bloem bijeengelezen; wat verdwenen is, tot ruimte getransformeerd. Zeven beelden: de natuur rondom tot zwijgen gebracht; het materiaal tot emotie gewekt; de namen: een harteklop.

[p. 62]

Waarom - zo schrijf ik met schoolmeestershand - waarom komen die tranen zo snel en onweerstaanbaar in mijn ogen, als iemand, een wildvreemde, een priester hier, een collega daar, woorden uitspreekt als ‘afscheid’ en ‘pijn’? Waardoor blijft hij graniet, waarom, wanneer zij (de echtgenote) verdriet heeft, haar pijnen verbijt, lichamelijke, psychische? Waarom die sentimentele reacties, telkens weer, als het leed inbreekt bij zijn egocentrisme? Zit dat kind nog steeds krimpend in hem op zijn hurken, het kind met buikpijn dat de school niet kon bereiken, het kind tussen waken en slapen, plotseling, stijf wakker, kijkend in de donkere loop van een Duits geweer, met de angst onder de bleke huid, met de littekens van het sterven in het hart (o, die moederpijn!)? Komen daarom die tranen zo snel en onweerstaanbaar in zijn ogen, nu?

Welke woorden (god lof, hij vindt ze) zal hij kiezen: gevoelig, (wat had jij anders verwacht?), ontvankelijk (nog steeds, als was hij een kind!), weemoedig, week, weekhartig (zodat de meisjes verliefd konden worden), kwetsbaar (vooral dat, ongeschikt dus voor docent, pedagoog, didacticus), sensibel (was hij schrijver daarom?), overgevoelig, bewogen, aangedaan, ontroerd, getroffen (eigenschappen die anderen in hem waarderen), beeldwit (achtergrond van de woorden ‘pijn’ en ‘verdriet’), dweperig (soms op het weerzinwekkende af, drijvend tot aan de grens van het welgevoeglijke), emotioneel, sentimenteel? (Deze precieze bladzijde met vele vraagtekens achter het personage ‘hij’ zal in de droefenis blijven drijven, alsof de herfst de andere drie jaargetijden kan verdrijven, eens, voor altijd.)

Vader, vader, wie was mijn vader?

Waarom zoekt iemand zijn vader op in zijn binnenste? Is het omdat hij zijn verleden terug wil vinden, het verleden dat hij eens verloor, op die zondagmorgen, nu reeds meer dan twee jaar geleden? Waarom denkt hij bijna niet meer aan hem, is hij volkomen uit zijn geheugen weggewist, ineens, soms toch? Maar nu komt hij terug, duwt de deur van mijn geheugen open en treedt die kamer binnen, moeizaam bewegend, zwaarlijvig nog altijd, hijgend ook en zich af en toe vastgrijpend om niet te vallen. Daar is hij aan de rand van mijn bewustzijn en krast met zijn nagels over mijn schedeldak.

Ik kijk hem aan, nu, alsof ik bloed zie in een wonde, opwellend uit de snee, met een uiterst scherp voorwerp veroorzaakt. Ineens is hij daar, met kloppend hart in mijn onmiddellijke nabijheid: vader, vader, wie ben jij?

Dwalen tussen de bevriende boeken, telkens even een korte relatie aangaan bij het openen en herlezen, het breken van de betovering die ontstaan is, die warmte achterlaat, grijpen naar een ander boek, zijn voet verzetten, het licht toelaten bij de schuwe letters, bladzij na bladzij, de pudieke glimlach, dansend over het glanzende papier van de omslag.

(Er is geen boek nu, geen tekst, geen enkel eenzaam woord dat mijn gemoed wekt. De kou kruipt over mijn rug, nestelt zich tussen huid en overhemd, ter-

[p. 63]

wijl ik onbeweeglijk recht op de rand van mijn stoel zit, soms, ook ditmaal, een uur lang.)

Dwalen langs de regels die geschreven staan over de horizon van het bewustzijn, en vanuit de schrijvende hand verspreidt de inkt zich over het papier: de zoon brengt de vader voort; de vader op zijn beurt de zoon: van het lezen komt het schrijven; van het schrijven leidt de weg naar het lezen.

(Twee rotsen die elkaar in de tijd hebben ontmoet, die elkaar ondersteunen: twee boeken die een plaats hebben gevonden in een systeem van woorden. De boeken nummeren, nogmaals: rangschikken naar de datum van hun aankoop, meestal voorin vermeld, ze een plaats toekennen in een systeem van tekens waartegen de teksten zich teweerstellen, tot aan het einde.)

De vader/een vader is afwezig; een moeder/de moeder is afwezig, maar de zoon/een zoon is nog aanwezig; driemaal afwezig/aanwezig, maar (niet) in dit dagboek, slechts in gedachten, soms, te zelden.

Er zijn (niettemin) vele kamers voor hen aanwezig in dit dagboek, om niet te vergeten dat ze aanwezig blijven, om het ongeluk van hen af te wenden, om een gesprek aan te gaan met een vader, een moeder, een zoon (vol zelfbespiegeling en vermaning aan zichzelf).

Vanuit de hoogte kijken zij neer op de woorden die hier aanwezig zijn om zich niet onbegrepen te voelen in uren van onderdrukking, om zich vrij uit te kunnen spreken in dit domein van het persoonlijke, om het oppervlak te verlaten voor de afdaling in de diepere lagen van het algemene.

Want het ego verliest (soms/meestal) in en door de taal zijn begrenzing; het stijgt tot de glinsterende hoogte waar het staren zichzelf terugvindt, waar de twijfel zichzelf overwint in de taal op het blad van de dag (telkens weer), wanneer de inspiratie de woorden vanuit de penpunt (in zwarte inkt) op het papier laat verschijnen, wanneer het antwoord aan het anti-woord ontspringt.

(Met zilver bespat, met goud versierd, rijzen de beelden de hoogte in, waar het licht ze koestert, en zo onttrekken zij zich aan de modder.

Afwezig blijven zij aanwezig in de leegte die ze achterlaten. Waar hun leegte schittert, blijven hun omtrekken zichtbaar in het donker van de eenzelvigheid; daar lichten hun gezichten; daar stralen hun ogen.

Met goud ingelegd, met zilver doorstikt, zweven hun eretekens en hun gewaden de hoogte in, en zo verdwijnen ze uit onze aanwezigheid. In de leegte die ze achterlaten, blijven ze afwezig aanwezig.)