Van Sente Brandane, naar het Comburgsche en het Hulthemsche Handschrift

(1894)–anoniem Brandane, De reis van Sinte


Van Sente Brandane, 1001 - 2284 So en ware hu crune met huwen baerde Ende huwen hals niet so aerde Swart bepeket no bezinghet; Nu hebdi arde zeere ghelinget 1005 Up die zee mine vaert.’
[fol. 185ra]
‘Mi es leet dat hi ye ghesmeet wart’, Sprac die bezijnchde capelaen; Doe louch zeere Sente Brandaen. Doe aldus Sente Brandaen 1010 Weder sinen capelaen Ghewan van der hellen, So mach ic hu voort tellen, Dat hi voer langhe wijle Up die zee ende meneghe mile. 1015 Doe vernam Sente Brandaen Die goede vele saen Een dier, dat hiet Cyrene, Die slapen doet die ghene, Diet horen zinghen ofte sien; 1020 Van zijnre bliscap moet gescien Ter zee groot ongheweder. Doe viel sciere neder Sente Brandaen up sine knien Ende bat Gode, dat hi moeste ontvlien 1025 Dien diere, so hi best can. In slape wart die stierman; Haer selves si al vergaten, Datsi en wisten, waer si saten; Elc moonc wel vaste sliep; 1030 Die kiel sonder stierman liep Tote eenen bernenden berghe dan, Daerhute quam loopende een laerc zwart nan; Hi riep toten kiele Hute zinen grooten ghiele, 1035 So hi luuts mochte, Ende wecketse arde onsochte; Hi hietse tote hem keeren; Hi seide, hi soude hem leeren, Den meester stierman boude 1040 Waer hi best henen soude. Doe hiet Sente Brandaen Sinen kiel wel saen Toten berghe keeren, Omme dat hi hem soude leeren; 1045 Maer des duvels cose Die was arde boze; Doe seide des duvels bode:
[fol. 185rb]
‘Mochte ic wel, dor Gode! Dinen kiel, heere Brandaen, 1050 Die soude eene quade vaert angaen. Du soudes ontghelden metter spoet, Dattu ons so leede doet. In can jeghen hu niet ghehebben; God en wille hu niet ontsegghen, 1055 So wat dat dijn wille es, Want dine bede so moghende es, Du souts dat wel ghenieten. Lietstu di dat verdrieten, Dat hu mijn vernoy niet ware lief! 1060 Du naems mi den breydel dief; Die achter di sit al daer: Hi zweet van anxte, dat es waer, Ende van zorghen, die hi heeft ontfaen.’ Doe sprac Sente Brandaen: 1065 ‘Dat es sine boete, Dat hi hem wasschen moete; Mi ne dinct niet so goet, Hier es so scone eene vloet, Dat hi hem wel ghewasschen mach.’ 1070 Die moonc scamelike lach: Met vele groter zorghen So haddi hem gheborghen Onder eene scip banc; Die tijt dochte hem arde lanc. 1075 Die duvel louch zeere omme das, Dat hi so zeere vervaert was. Doe hi sijn spot hadde ghedreven, Bat hi hem, dat hi hem wilde gheven Weder sinen capelaen; 1080 Hi soudene arde scone dwaen: Hi roke up hem te zeere. Doe seide die milde heere, Die goede Sente Brandaen: ‘In gheve hu niet den capelaen; 1085 Mi dincke dine cozen Onnutte ende ghebozen; Dijns sprekens bem ic zat.’ Den stierman hi doe bat, Dat hi weder keerde upt meere.
[fol. 185va]
1090 Doe quam des duvels heere Huten berghe ende daden hem wee Ende volchden up die zee Ende droughen in haer hande Groote gloyende brande 1095 Ende groote gloyende schichten, Als of si wilden vechten; Si worpen neder ende stooten Up die in den kiel vlooten Met groten torne moede; 1100 Maer God onse Heere, die goede, Behoedese jeghen al mesweghen. Ic wane, van boven die reghen So dicke nye en viel, Alse daer omtrent den kiel 1105 Die brandere entie schichte vloghen; Die moonken met riemers toghen, Omme saen te sine huter noot; Dus jaghetse thelsche conroot; Si zeylden watsi mochten; 1110 Die duvele worpen onsochte Na den vluchteghen kiel; Den heeren saen gheviel, Datsi bi Gods hulpe waren Der vreesen al ontvaren. 1115 Brandaen voer voort, met trauwen; Doe liet hem God bescauwen Van inghelen vele scaren, Die boven hem quamen ghevaren; Die voerden meneghe ziele 1120 Boven sinen kiele; Den lof Gods si daer boven zonghen, Datmen de lucht mochte horen clonghen; Dat dede hem God te minnen, Dat hi hem liet verkinnen, 1125 Wat die gheeste wouden Ende waer si henen souden. Doe sach Sente Brandaen Eenen sconen tempel staen Met tiene scone choren, 1130 Die nye man conste testoren, Sonder God, diet vermochte;
[fol. 185vb]
Die chierheit te segghene en vermochte Ne gheen erdsche man. Doe screef Sente Brandaen 1135 Alle dwonder, dat hi sach, Daer hi in zinen kiele lach. Doe Brandaen, die Gods deghen, Te rechte hadde al bescreven Die twee scone paradise, 1140 Doe waende die goede wise, Die Gods dienare, Dat hi al quite ware Van des waters aerme scaren Ende hi te lande soude varen. 1145 Doe bat die heere goede Met eenen neerensten moede Onsen eeweliken troost, Diene dicken hadde verloost, Dat hine saen ghesande 1150 Weder te sinen lande. Doe quam een vreeselic wint anschijne, Die hem verdreef entie zine Verre danen up die zee; Daer wart hem arde wee: 1155 Die storem wart arde groot, Die zee borlende ende scoot, Mids dat hem so verhief die wint. Doe saghen die Gods kint So vele visschen daer in die zee, 1160 Dat hem die zorghen daden wee; Si sagher van so vele manieren Ghelijc beesten ende wilde stieren So vele onder dat water gaen. Doe seide Sente Brandaen: 1165 ‘Dit es seker de Lever zee, Daer ic af wijlen eer Las so menich teekijn, Dat es dat ghelove mijn; Maer ic hebbe groot wonder 1170 Van den gronde hier onder, Hoe hise wel ghevoeden moghe, Dat hem allen ghenouch doghe; Maer God onse Heere es so rike,
[fol. 186ra]
Dat hi hem daghelike 1175 Haer voetsel gheven mach.’ Tote eenen capelaen hi sprac, Dat hi sochte paerkement: Hine wilde laten twint, Die waerheit hi scriven began 1180 Ende hi beval den stierman, Dat hi den kiel hilde stille Om zijnre hulden wille, Tote hi die waerheit hadde gescreven Van den visschen, die daer dreven. 1185 Die moonken hadden groten vaer Van den visschen, die waren daer, Datsi haer scip bederven mochten; Brandaen troostese, dat hi mochte, Ende seide: ‘lieve broeders mijn, 1190 Wilt in Gode betrauwende zijn! Dor hem sijn wi hute ghevaren; Hi sal ons wel bewaren; Hi heeft alles dinc ghebod Ende es die almachteghe God 1195 Ende Sente Marie, die goede, Die si hier in onser hoede Jeghen dat ons evele zij; Dies jonne ons Filii Dei! Ende alle dat hemelsche heere 1200 Helpe ons huut desen meere “Amen!” segghet alle gader Ende vleeuwet den hemelschen vader.’ Doe quam hem an een sachte wint; Doe saghen si, waer een Gods kint 1205 Up die zee voor hem zwevede; Het sceen, dat onsachte levede: Het vlotede up eenen rusch eerden; Wat mochte zijns gheweerden, Als verstoremden der zee vloeden, 1210 Maer dat God zijns nam hoede? Van den kiele vloo hi doe; Sente Brandaen sprac hem toe, Dat hi van God weghe jeghen hem sprake; Die rusch verbeidde met ghemake 1215 Ende wart gheorsam saen
[fol. 186rb]
Ende doe hi bi hem quam Brandaen Toter creatueren hi dus sprac: ‘Doghedi om Gode dit onghemac Up dese wilde zee? 1220 Of doghestu dit wee Dor dijns selves mesdaet? So mach dijns werden raet: Ic bem een abd ghewyhet Ende metter stolen ghevryhet, 1225 Die ic van Gode hebbe ontfaen, Dat ic mach in baten staen Ende haer pine hem corten mach Beede jaer ende dach. Hebdi al sulke dinc ghedaen, 1230 Dor God so willic di ontfaen.’ Doe sprac die eenzedele: ‘Met mi so wart di evele Vergouden dijn capelaen, Dien du verlores, Brandaen, 1235 Vore den sconen paradise. God heeft mi mine spise, Ende alle mine lijfnare Een jaer min dan C jare Up dese zee ghegheven; 1240 Bi zijnre ghenaden moetic leven Ende wachten na zine leere. Mijnre brueders es noch meere; God onse vader es so goet, Dat sine ghenade ons voedt 1245 Metten hemelschen brode. Hi halp ons te onser node, Daer dijn moonc weder quam, Dien hu die duvel nam Voor die rikelike zale, 1250 Daer hi stal den breydel so wale. Si wachten ooc haren hende Up die hoghe steenwende. Die ruwe heere alleene, Dien ghi saecht sitten up den steene, 1255 Die halp di ter stede An Gode met zijnre be[de], Dattu vercreghes dinen capellaen.’
[fol. 186va]
Doe seide Sente Brandaen: ‘Dore die Gods eere, 1260 Nu segghe mi noch meere Van dien heeren, hoe si leven Ende hoe si daer verdreven; Sij leven so heleghelike Ende verdienen Gods rike.’ 1265 Doe sprac die heere goede Met grooten oomoede: ‘Een stat was, hiet Vaserijn, Danen dat wij gheboren zijn; Die stont in eenen lande, 1270 Daermen Gode niet en kande; Dor des volcs grote zonden So zanct al in afgronden; Alle dat groote lant Ende alle dat boze volc te hant 1275 Dat nam daer quaden hende; Maer up die hoghe steenwende So heefter God een deel gheset Van onsen broeders, dat wet; Daer voetse die Gods cracht, 1280 Die mi hare hevet bracht, God onse lieve Heere. Onse broeders es noch meere, Die ghelijc mi leven Ende up dese russche zweven 1285 Boven der zeewes gronden; Dat quam van minen zonden, Dat wi ghesceeden waren; Dus moetic alleene varen. Doe dat lant verdranc 1290 Ende meneghe borch versanc, Also Sodoma dede ende Gomorre, Die groote stercke torre, Daer scorde alle die eer[de] Ende alle die groene zwaerde 1295 Van dien erderijke; Desen rusch houdic vastelike Tote minen hutersten hende. God moete ons allen zenden In hemelrike met eeren.
[fol. 186vb]
1300 Noort waert saltu keeren; Daer saltu sien groot wonder.’ Een wint hief daer van onder, Diese sonder orlof dede sceeden; Elc voer daerne God wilde gheleeden. 1305 Daer voer die kiel in corter wijle Over meneghe mile; Dat quam van eenen bedruussche Ende van eens wints gheruussche, Dat die kyel also verspranc 1310 So meneghe dachvaerde lanc. Daer wart hi wel gheware, Dat hi den bouc ontgalt dare, Dien hi bernede in den viere; Dat becochte hi wel diere, 1315 Daer die kiel so verre spranc, Meer dan M milen lanc In grooter ongheweltheit. En hadde ghedaen Gods ghenadicheit, Hi en hads niet moghen ghenesen. 1320 Daer voer hi voort, so wi lesen; Doe versach Sente Brandaen Eenen naecten man saen Al ru sittende alleene Up eenen heeten [s]teene; 1325 Hi leet wel groote nozen: An deen zijde was hi vervrosen Dor vleesch ende beene; Up dander zijde van den steene Verbrande hi van hitten dan; 1330 Na sine werken hi loon ghewan; Voor hem hinc blayende een dwale; Die halp hem arde wale: Die slouch die hitte dane; Dies quam hem baten vele ane 1335 Beede van hitten ende van couden. Sine pine was menichfoude. Des zondaeghs stont hem also; Dies was hi arde vro: Hem dochte openbare, 1340 Dat hi in werschepen ware. Des maendaeghs arde vroe
[fol. 32187ra]
Quam hem groote pijne toe: Doe voerdene in der hellen Die duvele met sinen ghesellen. 1345 Doe si hem so bi quamen, Datsi sine pine vernamen, Begans hem ontfaermen. Doe vraeghde Brandaen dien aermen Van wat volcke dat hi ware. 1350 Doe sprac die sondare: ‘Ic bem die aerme Judas. Om dat ic so onghetrauwe was, Dat ic vercochte sonder noot, Die mi ghesciep ende gheboot. 1355 Dat hebbic zwaer ontgouden. Doet mi berauwen soude, Doe quam die leede duvel Ende gaf mi eenen twifel Ende riet, dat ic mi hinc 1360 Ende ne gheene boete ontfinc; Aldus nam ic die doot; Dies moetic lijden desen noot. Haddic ghenade begheert met rauwen, God es also ghetrauwe, 1365 Het ware mi wel vergaen: God hadde mi ontfaen, Also hi den Jode ontfinc, Die hem, daer hi an tcruce hinc, Metten speere stac therte ontwee. 1370 Noch dede God ghenaden mee: Hi ontfinc den scaker dan, Om dat hi berauwen ghewan, Daer hi an den cruce hinc Entie bitter doot ontfinc. 1375 Also hadde hi mi ontfaen, Waers mi berauwen saen. Mijns en wert nemmermeer raet; Maer mi dinct dat mi nu wel staet; Maer over morghin vele vroe 1380 Sal mi den noot gaen toe; Dan werdet mi al benomen Tgoet, daer ic nu in ben comen; Dor das zondaeghs heere
[fol. 187rb]
Hebbic dese remedye, heere; 1385 Stont mi dus tallen daghen, So en soudic niet claghen; Nochtan en hebbict borgoet Maer dat mi vele wers doet Die grondeloze helle, 1390 Daer ic altoos in quelle Ende eeweliken in walle; Die duvele met haren gescalle Doen mi wel meneghen noot. O wy, heere, waric doot 1395 Of mochtic versterven! So en soudic niet bederven In dus meneghen aerbeit, Die ic lijde in eewicheit Van rauwen ende van leede. 1400 Dese noode alle beede Van couden ende van hitten, Daer ic hier in moet sitten, En houdic voor gheen verdriet: Ter hellen hebbic licht niet; 1405 Daer eist doncker emmermeere; Daer es dat eewelike zeer; Ter quader tijt wert hi gheboren, Die daer toe wert vercoren; Een hitte quelt mi daer, 1410 Eer ghi ghetastet wel een haer, Daer smolte wel een berch stalijn, Diene worpe daer in. Mochte ic hier langhe wesen Mi dochte, ic ware ghenesen; 1415 Mi doen mee wee die zorghen Jeghen den over morghen Dan die pijne, die ic hier moet ontfaen.’ Doe sprac Sente Brandaen: ‘Of yemen over di bade, 1420 Soude hu God doen eeneghe ghenade?’ ‘Neen hi’, sprac Judaes die aerme, ‘Want ic up Gode hadde gheen ontfaermen; Alle hulpe hebbic verloren Maer dit dwaelkin hier voren 1425 Voor mi hanghende namelike
[fol. 187va]
Dat maect mi seere rike Ende helpt mi wel zeere. Nochtan so stal ict onsen Heere, Doe ic met hem ghinc; 1430 Het weert mi groote dinc Van desen heeten viere; Maer mi berauwes weder sciere; Doe gaf ict dor Gode Eenen zinen crancken bode, 1435 Die oyt sint sine bede Voor mi te Gode dede; Nu helpet mi zeere hier Jeghen dit sterke vier. Al en mach het also vele niet sijn, 1440 Als oft met rechte mijn hadde ghezijn, Nochtan helpet mi, heere, Harde vele meere Jeghen desen heeten brant, Om dat ict selve gaf metter hant, 1445 Dan mi nu holpe alle die have, Al waert dat mense over mi gave, Die nu in die weerelt es; Dies moghedi sijn ghewes. So wel helpt dat goet, 1450 Dat die meinsche selve doet Ende dat hi selve gheeft Al die wijle, dat hi leeft; Want achter weldade Commen dicwile spade 1455 Ende datmen naer dleven doet, Dat heeft aermen spoet Te helpene, die selve niet en gheeft Dor Gode die wijle, dat hi leeft.’ Doe Judas dit hadde gheseit, 1460 Began hi driven groten aerbeit; Des maendaeghs metten daghe Maecte Judaes grote claghe Ende jammerliken rauwe groot, Dat dbloet van sinen hoghen scoot. 1465 Hem naecte groot onghemac, Seere weendi ende sprac: ‘O wy, onsalich ende arem man,
[fol. 187vb]
Dat ic ye eerdsch lijf ghewan! Daer ic nu varen moete, 1470 Dies en wert nemmermeer boete, Want bi verdienten hebbict ontfaen.’ Doe hiet Sente Brandaen Sijn helichdom bringhen voort Ende settet up des kiels boort, 1475 Alse die duvele quamen Ende dat helichdom vernamen, Dat hise soude vervaren. Hi sach an sine ghebaren Ende heeft wel vernomen, 1480 Datsi saen sullen comen. Doe quamen die duvele met eenen heere; Hem dochte lucht ende meere, Dat al was bernende vierijn. ‘Hier soudic ghevaren zijn,’ 1485 Sprac die bezijnghede capelaen, Die met zorghen was bevaen. Si vloghen boven den kiele; Hem scoot huut haren ghiele Pec ende vlamme onghiere 1490 Met sulfer achteghen viere, Dat gloyde ende wiel; Daert up die zee viel, Berrende twater alse stroo. Judase wilden si alsoo 1495 Voeren in der hellen, Daer sine souden quellen. Den vianden gheboot Sente Brandaen, Datsi een wijle souden staen Ende Judaes souden vermijden; 1500 Gode bat hi in dien tijden, Dat dien nacht moeste ghenesen Judaes ende quijte wesen Van dien helschen zeere; Dies bat hi onsen Heere. 1505 Weenende hi so langhe bat, Dat hem God consenteerde dat. Die duvele doe luude screyden; Sij borlenden ende si neyden, Dat si sonder hem moesten varen.
[fol. 188ra]
1510 Met vele grooten scaren Keerden si weder ter hellen. Doe dreeghden sine te quellen Vele meer dan si souden, Of sine hadden moghen behouden; 1515 Dat dreeghen dede hem wee, Daer hi vlotede up die zee. Die duvele quamen weder doe Des morghins vele vroe Te Judaes onghevalle; 1520 Crauwels brochten si alle, Die gloyden ende sneden; Onlanghe dat zijs vermeden Maer in hem dat sise sloughen; Onscone dat sine droughen 1525 Met alle metten steene; Si quelden sine beene; Doe sine up ghenamen Ende een lettel danen quamen, Spraken si leelike toe 1530 Sente Brandane doe: ‘Daer omme sullen wine pinen meer Dan hi was ghepijnt eer.’ Doe seide Sente Brandaen: ‘Het sal anders vergaen; 1535 Niet te meer en sal ghepijnt sijn hi, Om dat hi te nacht was bi mi; Al moghedi up mi scelden. Hi en saels niet ontghelden; Hu scelden hebbic ommare.’ 1540 Bi Gode onsen sceppare Ende met dieren woorden Gheboot hi dien verhoorden, Datsi hem en daden niet meer Dan also si te voren eer 1545 Des ander daghes hadden ghedaen. Ende also voerden sine wech saen Vele zeere screyende In dier zwaerre allende; Doe hiet die heere goede 1550 Up des zeewes vloede Volghen met sinen kiele
[fol. 188rb]
Na die aerme ziele, Maer die duvele ontvoerdense saen. Doe sach hi voor hem up slaen 1555 Eenen rooc wel gruwelijc; Dat was een pijne vreeselijc. Doe voer die goede Sente Brandaen Metten Gods zeghe bevaen Toten oversten hende 1560 Onder eene steenwende; Daer saghen si alse bernende voghele varen Huut eenen bernenden berghe te waren Van menegherande tonghen, Die hel niet en zonghen 1565 Dan ‘O wy’ ende ‘wach’ ende ‘wee’; Eene grondelose zee Slouch daer up die west zijde ane, So datment hoorde dane Over meneghe mile. 1570 Daer na in corter wile Saghen si huut eenen berghe slaen Eene vlamme so ghedaen, Daer die gleinstren hute vloghen Also groot als een hoven 1575 Ende colen also groot als maste. Daer was pijne ende onraste. Huut dien selven berghe ran Een water, sulc en sach noint man, Het was zwart ende het wiel; 1580 Bander zijde daer hute viel Een water ende een wint ghereede, Die also cout waren beede, Dat nye couder dinc ghewart; Daer hadden si moylike vaert: 1585 Up deen zijde was hitte menichfout, Up dander zijde waest so cout, Dat den bomen in dien tijden Die scorse scoolden van den zijden. Doe so hiet Sente Brandaen 1590 Hem allen ten riemen gaen; Beede moonken ende scipman Alle vinghen si daer an; Daer en wilden si niet letten meer;
[fol. 188va]
Daer si waren commen eer, 1595 Binnen eenen daghe gevaren, Ghekeerden si cume in II jaren. Doe dus die kiel ontran Entie moede scipman Van der heetter aermer scaren, 1600 Doe quamen si saen ghevaren Up eene der bester eerden, Die oyt mochte gheweerden. Daer sach yemen selden; Daer wiessen up die velden 1605 Beede coren vruchten ende wijn Ende alle vruchten, die moghen zijn, Sonder ackeren ende graven; Daer was lettel noot van haven: Visch was daer ghenouch, 1610 Die daer dat water drouch, Ende vleesch wilt ende tam, Al dat nye herte bequam. Dese jeghenode scone Was altoos even groene; 1615 Dat es multum bona terre Ende es gheleghen arde verre Van alre meinschen conden. En hadde God tien stonden Dat scip daer niet ghesent, 1620 So waert ons bleven ombekent. Doe daer quam Sente Brandaen Entie hem waren onderdaen, Hare moethede ende pijne al Verghinc hem groot ende smal 1625 Mids der zoetheit menigherande, Die si ontfinghen in dien lande. Alse Sente Brandaen entie zine Waren in desen lande fine, Saghen si eenen berch so hoghe, 1630 Sine consten niet verhoghen, Sine groote hoocheide; Hem dochte in der waerheide, Dat die wolken daer up zweveden; Ne gheene dinghen, die leveden, 1635 Ne quamen daer up, si en vloghen
[fol. 188vb]
Maer teenen hanghenden woghe Met zorghen si ane vinghen, Datsi dier up ghinghen. Die berch was boven scone 1640 Ende hiet Mons Syone; Daer slouch an der zee vloet; Nye en was berch so goet. Daer si dien berch up gaen, Saghen si an den berch staen 1645 Eene borch so rikelike, Noint en sach meinsche der ghelike; Daer saghen si vreeselike draken Ende lindwormen, die gapen, Ende hem voer tallen stonden 1650 Dat vier huten monden; Dese wachten die poorten daer Maer metten woorden Gods vorwaer Beval hem Sente Brandaen, Dat sise in lieten gaen 1655 Ter doren in die huere. Die bouc seit, dat die muere Alle waren kerstalijn; Daer waren letteren steenijn So vele daer up ghenomen, 1660 Sine consten ten hende comen; Daer waren ghegoten inne Bi meesterliken zinne Van copere ende van eere Menegherande diere 1665 In dien rinc muer al omme: Som recht ende some cromme; Diese eerst ghinc besien, Hi mochte van vreesen vlien, Want si hem hute dien muer ghebaren, 1670 Als of si alle levende waren. Daer stonden alle die dieren, Die ic noint horde nomen hiere: Leeuwen, panteeren, tygheren met; Ooc stonden daer gheset 1675 Eencorne ende lupaerde Ende beesten van meneghen aerde: Olifanten, herten ende hinden
[fol. 189ra]
Mochtemen daer al vinden; Ooc stonden daer vele vormen 1680 Van vreeseliken wormen; In midden dien borghe vloot Een riviere wel groot, Die al dwilt dede omme gaen, Dat niet stille mochte staen; 1685 Si saghen al openbaren, Die daer commen waren, Dat die beelden bi wilen spronghen Ende riepen ende zonghen, Als of si wech wouden 1690 Ende huten muere varen souden; Daer stonden meneghe vorme: Daer waren sulke worme Half ru ende alf bloot, Noint sach man des ghenoot. 1695 Noch stont daer onder Ghegoten menich wonder: Daer stont die stercke liebaert, Ic wane, nye dier ghewaert, En stont daer ghegoten. 1700 Visschen daer ooc vloten Harde meneghertiere; Hoort wat dede die riviere: Herten entie hinden Vloen daer voor die hasewinden; 1705 Wilde zwijnen liepen daer; Die jaghere reet hem naer Al blasende eenen horen; Hem liepen ooc voren Menich wonder, so vele, 1710 In caent ghesegghen niet wele. Daer speelden ooc in den mueren Orssen, met convertueren, In eenen rijnghe wijde; Hem hilden ooc bezijden 1715 Rudders, als of si leveden Vanen dat daer zweveden; Daer toe mochtemen daer scauwen Harde vele vrauwen; Daer bliesen die wachtaren,
[fol. 189rb]
1720 Die ghene, dies onwijs waren, Waenden, datsi leefden daer. Ic mach hu segghen over waer: In dese zale gheheere Was wonders vele meere: 1725 Daer verlichten die tinnen Beede buten ende binnen, Ghelijc dat doet die dach sterre, Die up rijset so verre; VI^m torren stonden tien male 1730 Up den muere omme die zale; Die torren die blecten al Ende muere ende zale groot ende smal, Alse yser doet in den viere. Gheen dinc en was daer diere 1735 Dan onghemac ende aermoede; Meneghe culcte goede Ende zijdine sporwaren Saghen si daer te waren, Die daer hinghen te dien male 1740 Boven die bedden in die zale. Die vloer van der zalen was Al gader snee wit glas, Daer dore blecten die goud male. Dus rikelic was die zale. 1745 In dien hove vrone Stonden cedre scone Ende andre bome so vele, Dat die zonne niet wele Schijnen mochte ter eerden; 1750 Daer en mochte niet nat werden. Dies namen si alle gome. Onder die ceder bome So was die acker scone Ende tallen steden groene; 1755 Daer hinc menich guldin vat; Noint en was huus bat Verchiert met dieren dinghen. Daer mochtemen horen zinghen Die voghele in allen tijde 1760 In dese borch wijde; Daer stont midden in een palas:
[fol. 189va]
Ic wane, noint gheen en was Verchiert also wele; Ghimmen was daer so vele 1765 Met dierbaren ghesteenten, Gheset in helps ghebeenten; Die vloer was saphier ende glas; Ic wane, noint dinc en was Ghemaect boven der eerden, 1770 Dat beter mochte weerden Of dat ghemaect was bat, Over waer segghic hu dat. Ghegoten was het van eere; Het en wert nemmermeere 1775 Ghemaect so goet weerc No so vaste no so steerc, Als daer up dien dach Sente Brandaen sach. Die moonke besaghen besonder 1780 Dat menichfoudeghe wonder. In die borch so spronghen Diere watre; daer zonghen Molenen, of si hadden tonghen, So dat al verclonghen 1785 Beede berch ende dal Ende dat daer bi was over al. Die bouc seit ons dat, Dat vloyden int ghewat Visschen, die daer speelden, 1790 Ende alrande weelden Waren der borch onderdaen, Dat scrijft ons Sente Brandaen. Doe sprac die besijngde capelaen: ‘Hets goet, dat wi henen gaen, 1795 Eer wi hier scade ghewinnen; Mi dincke in minen zinne, Het en es sonder meester niet Dit wonder, dat ghi hier siet. Werden si onser gheware, 1800 Wine moghen hem niet ontfaren, Sine doen ons sulken aerbeit, Dat ons die vaert wert leit Ende ons lijf rauwet.
[fol. 189vb]
Dit weerc hevet ghetauwet 1805 Een wonderlic ghedyet, Dat hem an Gode en keert niet, Hets van wonderliken zeden; Si moghen ons bringhen tonvreden, Alsoo die ghene daden, 1810 Die ons so hadden verladen Ten berghe, die berrende dan.’ Doe bat die stierman, Sente Brandane ende dien heeren, Datsi wilden te scepe keeren; 1815 Doe si te scepe waren ghegaen, So quam hem ghevolcht saen Een volc van wonderliker ghedane, Als ons de bouc doet te verstane; Si hadden wolves tande 1820 Ende hieten Walscherande; Seere si verbolghen waren, Datsi hem dus zijn ontvaren. Hoofde hadden si alse zwijn Hoe mochten si wonderliker zijn! 1825 Mans handen ende honden been; Si screyden al in een; Cranen hals mans buuc vorware, Onder die voete ru van hare; Sijdin was al haer ghewant; 1830 Boghen droughen si in die hant Ende pijle daer in gheset, Wel gheslepen ende ghewet; Si hadden langhe baerde; Si rochelden alle haerde 1835 Alse doen wilde beeren Hem berau arde zeere, Dat hem Sente Brandaen Huut haerre borch was ontgaen. Doe sprac Sente Brandaen: 1840 ‘[L]atet tscip al sachte gaen Hier in desen vliete, Dat ons niet en sciete Dit eyselike commer; Nu heeft mi groot wonder, 1845 Of si Gode kennen yet;
[fol. 190ra]
Ic wille weten van hem dbediet.’ Up die stavene ghinc hi staen Hi bemanetse vele saen Bi Gode ende bi zijnre cracht 1850 Ende bi al, dat hi heeft ghewracht Ende noint liet gheweerden In hemele ende in der eerden, Dat sine met vreden lieten Tote bi den lande vlieten, 1855 Dat hi hem spreken mochte. Si leiden vele sochte Die boghen hute haerre hant Ende zweghen alle te hant. Doe vraechde Sente Brandaen: 1860 ‘Kendi Gode? doet mi verstaen.’ Doe sprac een daer onder: ‘Brandaen du heves wonder Dore varen in menich lant; Nu heeft hu God hier ghesant, 1865 Dien du voor ons minnet. Hoe wel dattune kinnet, Wij kenden eer, verstaet dat, Daer hi in sinen trone sat, Daer wine saghen alle 1870 Voor Lucifers valle.’ Doe sprac Sente Brandaen: ‘Dit soudic weder segghen saen, Maer dat mi bestaet niet; Een wijs man bescreven liet, 1875 Dinghele dorsten niet beghyen, Datsi Gode hadden ghesien In den aensichte zine; Du wils di domphede pinen; Ic segghe di te voren, 1880 Du en moghes mi niet verdoren Met dusdaenre mare; Dine woorde sijn ongheware Ende ooc loghenlijc; God es onghesienlijc. 1885 Du best zeere bedroghen; Wat hebstu di toe ghetoghen? Nye en saghen hooghen, dats waer;
[fol. 190rb]
God es so wonderlike claer; Dine hooghen zwijnijn 1890 Waer mochten si commen zijn Datsi Gode saghen den hoghen, Dien die ingle niet sien en moghen Ja in vullen aenghesichte? Waer saechdine dan te rechte? 1895 Doe hi in eerderike was zone, Drouch hi in hemeirike crone; Hier was hi sone ende daer vader; Nochtan was hi daer al gader Vader sone helich gheest 1900 Eenich heere ende alre meest. Du dincs mi ombedacht; Over al es sine macht: In hemele ende in diepe afgronde, Ja ter hellen mense vonde, 1905 Die des gherochte, Dat hise daer sochte. Wat wiltu di toe tyen, Dattu Gode souts hebben ghesien?’ Doe sprac die wonderlike gheest: 1910 ‘Brandaen, dattu niet ne weets, Des en wiltu niet betrauwen Dat sal di noch berauwen; Ooc suldijs ghewinnen scade; Den bouc verberrenstu bi onrade, 1915 Daer die waerheit in ghescreven was; Hoe leede es di worden om das! Nu hebben ghesien dine oghen, Dattu doe niet wils gheloven. Daer omme so doen si wijselike 1920 Ende leven saleghelike, Die an Gods woorde gheloven, Al en saghen zijs noint met oghen. Ja en scrijft ons Sente Jan, Hoe in Thomase den heleghen man 1925 Tgheloove was te broken? Al hadt hem God vorsproken, Doe hem quam die mare, Dat God verresen ware, Hi en wildes niet gheloven,
[fol. 190va]
1930 Hi en saecht metten hoghen, Dat God ware up verstanden; Hi moest tasten metten handen, Ende sine wonden also bevaen. Daer na quam God tote hem saen 1935 Ende seide: “Thomaes, com tast mijn wonden, Ende zijt ghelovich tallen stonden.” Doe seide die twifeleere: “Nu so ghelovics Heere, Dattu best verresen nu.” 1940 “Vele te salegher so bestu”, Sprac doe die heleghe Kerst, “Dattu ghelovende worden best; Maer wel salich so sijn die, Die mi nochtan en saghen nye 1945 Ende ghelooven an mi.” Brandaen, nu bedincke di, Hoe hout dat die heleghe Kerst Den wel gheloovenden es.’ Noch sprac die zwijninen mont: 1950 ‘Brandaen, ic make di cont, Waer wi Gode so na ghyen, Dat wine wel mochten sien: Dat was doe Lucifer ghedachte, Dat hi met overdegher crachte 1955 Up den hemele wesen woude Anders dan hi wesen soude. Dat en was ons lief no leet mede; Inghelen waren wi van sulker claerhede, Dat wi Gode saghen daer, 1960 Dit segghe ic di vorwaer. Maer met Lucifers valle So moesten wi vallen alle; Doe sprac God te handen Tote ons Walscheranden, 1965 Om dat wi hadden zwijnen moet, Dat dor doghet niet en doet; Het heeft eenen bozen list; Het leit in des goors mist; Int slijc of yeuwers onreins hel 1970 Daer in es hem also wel, Alst ware in een reine stede;
[fol. 190vb]
Wij verzwijmden ons, dats waerhede, Recht alse dat onwijse zwijn; Dies moeten wi hem ghelijc zijn. 1975 Half zijn wi ru ende hondijn, Hoe mochten wi wonderliker sijn! Dat verdienden wi daer mede, Om dat wi des honts zede In hemelrike beghinghen: 1980 Want van ne gheenen dinghen En wrought hi den bekenden man, Sint dat hine nomen can, Maer hi staet hem zwijghende bi, Hoe hout hi sinen meester zi, 1985 Dat hi hem eenich scade ghedoet. Dies gaf ons God dit lant goet Te zoenen ende te mieden, Omme dat wi sine scade niet berieden; Omme dat wi dus stonden stille, 1990 So hebben wi dus onsen wille: Verlaten so es ons der hellen; Men sal ons daer niet quellen Met Lucifers ghesellen, Die daer die zielen quellen; 1995 Wi hopen ghenadelike Up Gode van hemelrike.’ Doe seide Sente Brandaen: ‘Wij waren in huwe borch ghegaen; Daer saghen wi groote chierheit 2000 Ende arde groote rijcheit, Die daer es ghenouch; Diet daer al te gader drouch Hi was vroet ende wel bedacht. God heeft ons met zijnre cracht 2005 Van danen so wel gheleet; So dat ict alre best weet, Dat wi daer niet en namen, Dies wi ons dorven scamen Of in pinen dorven comen; 2010 Wi en hebben hu niet ghenomen, Dies weet God die waerheit; Waers ooc yet, dat ware mi leit. En hadde God met zijnre cracht,
[fol. 191ra]
Die ons hier hevet bracht, 2015 Die draken niet ghebonden, Si hadden ons verslonden, Daer wi ter poorten ghinghen in. Nu wondert mi in minen zin, Waer ghi waert ghevaren, 2020 Doe wi in huwe borch waren.’ Doe sprac een Walscherant: ‘Wi waren in een ander lant Over een wout ghevaren Met LX groote scaren 2025 In dat lant ten draken; Wel vele onghemaken So hebben wi alle daer ghedaen; Wi waren daer wel naer ghevaen. Si daden ons meneghen toren: 2030 Met spotte namen si ons ooren, Dat segghen wi te waren; Dies waren wi daer ghevaren Ende hebben met hem ghevochten, Aldaer wise sochten; 2035 Wi hadden groot volc heere; Si brochten ooc ter weere Harde vele crachten: Weghen ende grachten Hadden si alle beleghet; 2040 Si en waren nye so ontweghet No in so grammen moede, Sint dat hem God die goede Ghedoghede den twifel, Dat si moesten metten duvel. 2045 Wij en segghen hu nemmeere, Of du en wils weder keeren Tote onser borch van prijse; Daer willen wi eere bewijsen.’ ‘Neen wi niet; wi willen varen, 2050 Daer ons God moet bewaren’, Sprac die goede Sente Brandaen, ‘Ende Gode volen so moetti gaen.’ Doe Brandaen orlof ghenam, Die bouc seit, dat hi quam 2055 In den ellefsten morghen
[fol. 191rb]
In harde grooter zorghen. Die wonderlike liede Riepen in haren bediede Na den heleghen Brandane 2060 Den Gods onderdane Ende boden hem scat ende spijse. Doe sprac die Gods wijse: ‘Huwe spijse no huwen scat Die en bestaet ons plat 2065 Ende wi en willens niet ontfaen.’ Doe liet hi sinen kiel gaen Ende sciet van dien lande Ende voer up die zee te hande. Do versach Sente Brandaen 2070 Eenen cleenen man saen. Die bouc seit ons dat, Dat hi vlootte up een blat; Die man was cume Also groot alse een dume; 2075 In die luchter hant zijn So voerde hi een napkijn; In dandre een greffeel bloot, Dat ne was no bore groot; Daer mede was hem vele wee: 2080 Hi stac tgreffeel in die zee Ende liet drupen int napkijn, Dien hi hadde in de hant zijn; Ende doe hijt vol hadde ghedaen, Goot hijt weder hute saen; 2085 Aldus hi mat ende hute ghoot. Hoort hier wonder groot! Doe vraechde hem Sente Brandaen, Waer omme dat hijt heeft ghedaen. Hi sprac: ‘ic mete dese zee, 2090 Hets mi vorscepen emmermee, Ofte icse vul meten mach Tote voor den doms dach.’ Doe sprac Brandaen die heere: ‘Du en vulmeetse nemmermeere.’ 2095 Die cleene man andwoorde up dat, Daer hi up dien blade zat: ‘Niet te meer dan ic vulmeten mach
[fol. 191va]
Die zee voor den doms dach Niet te meer moghedi bescauwen 2100 Al dat wonder en trauwen, Dat God heeft laten gheweerden Int water ende up der eerden Entie di noch verholen zijn. Dine gheestelike kindre fijn 2105 Die zijn thuus sonder troost; God, die di dicken heeft verloost, Bidden si dor sine ghenaden, Dat bi hu behoede van scaden. Gods inghel moete behoeden di! 2110 Niet langher willic hu zijn bi.’ In den ellefsten daghe Hierna, dats gheene zaghe Quamen si, des seker zijt, In der tierchen tijt 2115 In groter zorghen up die zee, Daer hem af quam vele wee; Haer anxt was vele groot: Daer brochtse in grooter noot Een visch, die was vreesam, 2120 Die jeghen hem zwemmende quam: Hi wilde verzwelghen haren kiel; Hem was zijn mont ende zijn ghiel Menich ghelachte wijt. No weder eer na der tijt 2125 En was haren anxt so groot. Drie daghe hi voor hem vloot; Doe spyen hi hem teenen boghe, En si dat ons die bouc loghe; Den stert stac hi in den monde, 2130 So hi alre diepst conde; Dat scip hi al omme bevinc; XIIII daghe voeren si in den rinc; Al daerse die visch verroerde, Die den kiel in de zee voerde, 2135 Alse ofte hi in de wolken soude Ende achterwaert weder woude In den diepen afgronde; Dus voeren si langhe stonde. Doe vielen si in eene baerke
[fol. 191vb]
2140 Daer mede wilden si sterke Royen hute te lande; Die visch dede hem grote hande; Si weenden moonken ende scipman; Brandaen die troostese dan 2145 Ende seide: ‘en wilt hu niet vreesen: God heeft ons dicwile voor desen Wonderlike dinc gheopenbaert; Als dese visch wech vaert, So wert die zee al stille; 2150 Dan hebben wi onsen wille.’ Doe quam een scone weder; Die kiel stont stille, hi en ghinc weder; No dor zeyl no dor wint Hi en wilde niet gaen een twint; 2155 Viere hueren lach hi te dier stede; Die hitte hem dicken wee dede; Doe quam een windes stoot, Die kiel doe henen vloot; Die visch hi zanc te gronde; 2160 Daer verledichtse God tier stonde. Si voeren voort een lettel bat; Doe quamen si teenre stat, Daer twater was so dinne, Datsi onder hoorden daer inne 2165 Clocken luden ende clinghen Ende ooc papen zinghen; Si hoorden paerden neyen Ende ooc voghelen screyen; Si hoorden die honde bijlen 2170 Ende met hoornen ghijlen Ende vroylike zinghen Ende dansen ende springhen; Van mannen ende van wiven So horden si onlede driven. 2175 Doe si dit hoorden daer onder So hadden zijs groot wonder, Dat hem so bi was Ende si niet en saghen das. Die heeren bi rade ghemeene 2180 Worpen hute zinckel steene, Hoe diepe dat twater ware.
[fol. 192ra]
Die steene waren zware: In wel corter stonde So waren si te gronde; 2185 Den ancker worpen si hute daernaer; Dies wart hem te moede zwaer In den eersten valle Die ancker wart met allen Onder ghevaen ende ghebonden; 2190 Daer hilden si langhe stonden Ende hadden wel groot wonder, Wiene hilde daer onder. Die meester stierman seide doe: ‘Ic en weet, wat ic best doe; 2195 Snijdic den ancker reep ontwee, So en moghen wi nemmee Den gront der zee ghewinnen sciere. Helpt ons, Drochtijn, van hiere Dore dijnre moeder eere! 2200 Nu en moghen wi nemmermeere Onser vaert ghenieten.’ Dat zeil si neder lieten; Doe vraeghde Sente Brandaen Eenen sinen capelaen, 2205 Die gheheeten was Noe, Of hi te scrivene hadde mee Des wonders, dat hi hadde ghesien. Noe sprac mettien: ‘Vader, ic hebs langhe begheven; 2210 God danc, die bouc es vulscreven.’ Doe sprac Sente Brandaen: ‘So willic, dat wi saen Desen bouc up haven Ende voor Sente Marien draghen, 2215 Want wi varen te handen Weder tote onsen lande; Onse peelgrimage es vuldaen, Dat hopic an Gode, saen.’ Doe dit al was ghedaen, 2220 Ghinghen si ten zeyle saen Ende trockent an den maste Ende bondent vele vaste; Den ancker cabel sneden si ontwee
[fol. 192rb]
Ende voeren vroylic up die zee 2225 Ende quamen saen te hant Ghesont tote in haer lant. Den bouc nam Sente Brandaen Ende alle die moonken saen Ende ghinghen met hem scone 2230 In den monster vrome. Doe quamen hem jeghen Vele goede Gods deghen, Broeders ende papen, Alsose God hadde ghescapen, 2235 Ende ontfinghen die heeren Met wel grooter eeren. Dien bouc heeft hi up gheheven Daer dat wonder in was bescreven. Doe quam een inghel van Gode 2240 Ende dede zijns heeren ghebode: ‘Sijt willecomme Brandaen! Dine vaert es vuldaen; Nu zijt up erderike Also langhe, als hu ghelike, 2245 Ende alstu hier niet mee wils zijn So vaert ten hemele int sitten dijn.’ Doe ghereeddi hem ghewesse Brandaen ende zanc een messe Ende doe die messe was vuldaen, 2250 So en lettet niet lanc saen, Hi en staerf die heleghe heere. God dede hem grote eere: Hi zant omme sine ziele Den inghel Sente Michiele 2255 Men grouf met eeren den lichame Daer maectemen in sinen name Eene kerke te waren Met IX scone autaren, Die beteekenden die IX jaer, 2260 Dat seit die bouc over waer, Dat hi was in allenden Daer hem God wilde zenden. Nu biddic elken ende rade, Dat niemen en versmade 2265 Brandaens avontuere,
[fol. 192va]
Die hem dicke wart te zuere, No en segghe no daer over houde Dat loghene wesen soude, Want het leedt bescreven in lattijne 2270 In meneghen clooster fine Ende in menegher goeder stede, Daer ment hout in werdicheden, Want God toochde hem besondere Van sinen heymeliken wondre 2275 Die Spieghele houdes ooc orconden. Elc claghe sine zonden Den goeden Sente Brandane Den Gods onderdane, Dat hi altoos ende heden 2280 Voor ons allen moete beden. Dies en moet hi niet vergheten, Want hi tparadijs heeft bezeten; Dies moeten hooren Xps onse Heere Dor siere liever moeder eere! AMEN AMEN.

Van Sente Brandane, naar het Comburgsche en het Hulthemsche Handschrift (1894)

Van Sente Brandane, 1001 - 2284