Seghelijn van Jherusalem

[p. 179]

Nalezing.

Eene aandachtige lezing van den Roman, nadat de tekst was afgedrukt, heeft mij op verscheidene fouten, zoowel in opvatting als in den druk, opmerkzaam gemaakt; ook Dr. Franck, de Duitsche uitgever der Flandrijs-fragmenten, thans te Leiden, heeft den Seghelijn op mijn verzoek aan een nauwkeurig onderzoek onderworpen, mij op sommige misvattingen gewezen en mij nog enkele verbeteringen aan de hand gedaan. De voornaamste dier fouten en verbeteringen en bovendien eenige ophelderingen van meer of min duistere regels mogen hier nog eene plaats vinden.

Inleiding bl. xii regel 26 staat veroorloove, lees veroorlove.

Bl. 1 vs. 41 ‘met wonder van desen’, een onbeduidend en slecht gestileerd toevoegsel.

Bl. 4 vs. 229. De lezing van het Hs.: Noch nemmermeer mochte sijn, is in orde, de negatie en moet vervallen, omdat de zin niet negatief is. Nemmermere staat in bet. met emmermere gelijk. Voorbeelden kan men vinden bij Oudem. op nie en noint.

Bl. 25 vs. 290 zijn de aanhalingsteekens vergeten, zoo ook bij vs. 319, 338, 429, 442, 1200, 1401, 1551, 1573, 1607, 2039, 2439, 3703, 5314, 5327, 6000 en 7373.

Bl. 8 vs. 486 plaatse men een komma achter gheleert.

Bl. 8 vs. 500 staat: laten.; lees: laten,

Bl. 9 vs. 595. De regel is vrij kort en misschien aldus te lezen:
Gaf te minen nieuwen clede. (Vgl. 596 Var.)

Bl. 9 vs. 601 staat: stout; lees: stout:

Bl. 9 vs. 610 staat: werk; less: werc.

Bl. 11 vs. 712. Doe sprac Seghelijn wel ghemint. Het epitheton wel ghemint is ongewoon en onjuist. Men leze wel ghesint; vgl. vs. 7390: die scone, die wel ghesinde.

Bl. 12 vs. 858 staat: knecht.; lees: knecht

Bl. 13 vs. 904-908. Ik heb de lezing swart van vs. 905 veranderd in wart, maar ten onrechte. De zin is: ‘Menigeen die er bij staat en die zwart, leelijk en klein is, is zedelijk beter dan twee anderen, die blond zijn. De blonde (ghelu) haren werden in

[p. 180]

de ME. als een sieraad beschouwd; zoo b.v. lezen wij van Andromache, Troyen 5859: Si tooch haer scone ghelu haer, Als of si ware des sinnes ane.; van Achilles: vs. 1828 Ghelu ende kersp was hy ghehaert; van een engel Exc. Cron. v. Brab. 34b: So had de jongelinc gelu ende crult hare, gecleet mit witten clederen. Vgl. Rincl. 1119 Van desen geluwen (l. geluwe) gehaerden, Behagelen, gekynden (l. gekymden) musarden. - Zwart haar en een zwart uiterlijk schijnen minder in aanzien geweest te zijn, en dit is zeer begrijpelijk, daar het geheele Oosten, met zijne Muzelmannen en Israëlieten in Europa gedurende de ME. werd veracht. Tegenwoordig heeft men meer tegen rood dan zwart haar.

Bl. 13 vs. 935 staat: sijne; lees sine.

Bl. 14 vs. 967 staat: verlast lees verlast;

Bl. 15 vs. 1070 staat: soudi lees soudic.

Bl. 15 vs. 1075 staat: voeten lees voet.

Bl. 16 vs. 1147 staat: Is lees In.

Bl. 18 vs. 1233 staat: Aey. lees Aey,

Bl. 18 vs. 1270-1272 zijn verkeerd opgevat. De haken moeten wegvallen. De koningin bewijst Seghelijn, dat de tweede gift waarheid bevat en dat hij dus ook omtrent de beide andere pillegiften gerust kan zijn. ‘Gij kunt,’ zegt zij, ‘gerust zijn, want uw vader heeft van zijn voornemen afgezien, om u om den moord op zijne bedienden gepleegd het leven te benemen.’ Daarna vervolgt zij zijne levensgeschiedenis.

Bl. 19 vs. 1338 en 39 beduiden: ‘Na zijne opstanding had hij weder levend vleesch en ingewand, d.i. een sterfelijk lichaam in zijne volkomenheid, m.a.w. geheel en al zooals vóór zijn dood.

Bl. 20 vs. 1425 vgg. Er zijn in dit gevecht verscheidene mij duistere punten. Vooreerst het wanderen van 1425 Var., dat ik misschien ten onrechte uit den tekst geweerd heb; ten tweede het cort hem vouwen van 1427 en 1463, en eindelijk helt in 1443 waarvoor men hieuw zou verwachten.

Bl. 20 staat 1335, lees 1435.

Bl. 20 vs. 1430 en 31, borste: storte lees herte - sterte. Voor sterten d.i. storten vergelijke men Fland. I 13 en de Aant.

Bl. 20 vs. 1390 behoude men keerde in plaats van leerde, en vatte men ‘ende daertoe keerde’ als tusschenzin op.

Bl. 24 vs. 1712. Men zal wel seghen in plaats van seghe moeten lezen.

Bl. 25 vs. 1771. Des sijt seker als der doot. Deze uitdr. vinden wij terug vs. 6925.

Bl. 25 vs. 1795 staat leet. Men leze beet, in verband met vs. 1815.

Bl. 25 vs. 1836 staat; lees,

Bl. 26 vs. 1868 uytghedaen, lees: uyt ghedaen.

Bl. 27 vs. 1935. Ook de lezing van het Hs. bedronghen levert een goeden zin op, maar bedwingen d.i. dwingen is natuurlijker waar het een paard geldt, dan in het nauw brengen en daarom is de lezing der Incun. door mij verkozen.

Bl. 27 staat 1840 lees 1940.

Bl. 28 vs. 2027. De woorden tot hem, die in de Andd. niet voorkomen, zullen wel veranderd moeten worden in henen of een woord van dezelfde beteekenis.

Bl. 30 vs. 2175. In plaats van det leze men dat.

Bl. 30 vs. 2200. In plaats van hoe leze men hoep.

Bl. 30 vs. 2219. In plaats van die menighen leze men den menighen.

[p. 181]

Bl. 33 vs. 2401. In plaats van wien leze men wie.

Bl. 35 vs. 2534 speren steken als één woord op te vatten.

Bl. 35 vs. 2593. In plaats van Iut leze men Int.

Bl. 37 vs. 2740-2882 zijn voor mij niet recht helder, en ik denk niet, dat ik de eenige zal zijn.

Bl. 38 vs. 2810. In plaats van lnden leze men luden.

Bl. 39 vs. 2906. Verkeerd opgevat. Men leze: Wat wert mijn? d.i.: wat zal zijn voor mij, wat blijft er voor mij over? Daarmede komt ook de Var. meer overeen. Vgl. Gloss. op Werden.

Bl. 40 vs. 2913. In plaats van Tot leze men Toten.

Bl. 46 vs. 3418. In plaats van Segheliju leze men Seghelijn.

Bl. 47 vs. 3502. In plaats van scee leze men scoe het gewone mnl. woord voor schede. De samentrekking scee is van later dagteekening. Zoo leze men ook scoe in vs. 5078; vgl. 8254 waar het, door het rijm beschermd, bewaard bleef.

Bl. 48 vs. 3528 als tusschenzin op te vatten, en Ende als relat. conjunctie, = die, nl. Seghelijn.

Bl. 48 vs. 3565 achter rouwe een; te plaatsen.

Bl. 51 vs. 3787. In plaats van vasten leze men vaste.

Bl. 54 vs. 4042 beteekent: ‘Het behoefde mij maar een woord te kosten.’

Bl. 56 vs. 4146. In plaats van u leze men di.

Bl. 56 vs. 4172 nemmer d.i. nem er, neem daarvan. Over nem, Imper. van nemen, zie op vs. 8210.

Bl. 58 vs. 4317. In plaats van vromicheden leze men vromichede; meeste bet. grootste en vromichede is een abstract. subst.

Bl. 59 vs. 4402. In plaats van quade leze men quaden.

Bl. 59 vs. 4409. In plaats van ic nu leze men ic u nu.

Bl. 62 vs. 4550 vg. zijn fout. Men leze:

Want hi (Segh.) hevet ghedoot Grapaerde....
Ende sijn broeder. Die keitijf (Segh.)
Heeft ons ghedaen vele torens.

Over Grapaert en zijn broeder zie men vs. 4342 en 4373.

Bl. 62 vs. 4612. In plaats van begont leze men bestont.

Bl. 64 vs. 4710 is zeker corrupt, althans voor mij onverstaanbaar.

Bl. 65 vs. 4832 moet de punt wegvallen.

Bl. 65 vs. 4141. In plaats van dach leze men nacht.

Bl. 67 vs. 4943. In plaats van machic leze men maghic.

Bl. 67 vs. 4991-3 zijn niet zeer duidelijk.

Bl. 69 vs. 5086 leert swighen, beter vant of waent swighen. Zie Gloss. op Vanden en Wanen.

Bl. 69 vs. 5124 begint Seghelijn weder te spreken. Men leze dus: coninc. - ‘So doet.

Bl. 71 vs. 5216 achter ghesijn een; te plaatsen.

Bl. 76 vs. 5608. Sleppen en letten is een onrein rijm, dat verbeterd kan worden indien men sleppen verandert in sletten. Slette en sleppe beide worden bij Kil. verklaard door peniculamentum d.i. de sleep van een kleed. Hoogst verklaarbaar is het dat zulk eene sleep tot een lor of vod (ons slet) wordt. Vgl. Rincl. 1203-1214, waar men een krachtigen aanval tegen de sloyen of slepen vinden kan.

[p. 182]

Bl. 76 vs. 5620 staat Dae, lees Doe.

Bl. 77 vs. 5697 plaatse men achter logiken een punt.

Bl. 79 vs. 5785 plaatse men achter leeft een komma.

Bl. 79 vs. 5850. Met geboeren weet ik in dit vers geen weg. Misschien moet men vs. 5849 en 50 omzetten en aldus lezen:

Ende mi geboeren moete,
Dat ic mine mesdaet geboete

‘nt mihi accidat, ut’ enz. De Var. toebehoren is dan slechts eene poging tot verklaring van geboeren nadat de fout reeds was ingeslopen.

Bl. 85 is boven de 1e kolom H. 63a vergeten.

Bl. 85 vs. 6217 Die spere lees Dat spere. Vgl. 6239, 6261.

Bl. 89 vs. 6537. Die seven d.z. die naen, zijne vijf kinderen en Talifier, de zoon van Clinckaert, Seghelijns oom.

Bl. 90 vs. 6595 Dattet verandere men in dat: ‘de naen, die zijn oom was.’

Bl. 92 vs. 6794 begint de naen weder te spreken. Men leze dus: dede.’ - ‘Het worden. - - - - gheboren sijn.’ - ‘Des verblidic,’ sprac S.

Bl. 93 vs. 6824. In plaats van Gode leze men God.

Bl. 93 vs. 6870 leze men vianden! en in 71 schrappe men de komma.

Bl. 93 in de Varr. leze men 2^e kol. reg. 4: 59 in plaats van 69.

Bl. 94 vs. 6926 leze men: Om dat here is hi bloet, d.i. hij is bang voor het leger.

Bl. 101 vs. 7455 vgg. zijn weder mystisch en daarom onduidelijk.

Bl. 101 vs. 7488 hondert komt mij twijfelachtig voor. Hs. heeft C.

Bl. 101 vs. 7490 plaatse men achter mere een punt, en 91 achter historie een komma.

Bl. 103 vs. 7585 leze men liever èn om het metrum èn om de zuiverheid der taal: Hi ware liever hem versmoert. Deze overbekende manier van zeggen vindt men ook vs. 9882. Vgl. C. en El. Gloss. T. en Lettb. IV, 132-134 en Segh. Gloss. op Liever.

Bl. 103 vs. 7630 leze men Seghelijn in plaats van Segheline.

Bl. 104 vs. 7650 leze men want in plaats van wat.

Bl. 104 vs. 7635 (lees 7685) vgg. leze men met het Hs. aldus:

Dat hi doot lach in dat dal.
Doe was daer een groot ghescal!
Die tghestuuf hadde ghesien
Vanden vertordenen payien,
Vander mouden ende vanden paerden
Ende hoe die Barbarien ghebaerden,
Hem mochte wonderen vander daet.

Zoo zijn wij verlost van gheruuf, dat wij nu voor rekening van de Incunabelen kunnen laten. Voor versoerdenen van het Hs. slaat Dr. De Vries vertordenen voor, hetwelk ik niet geaarzeld heb in den tekst op te nemen. Vertorden deelw. van verterden, d.i. vertreden bet. vertrapt, onder den voet geraakt en komt dus in het strijdgewoel juist te pas. Vgl. Limb. VII, 646. Hi moeste tumelen van den perde Ende bleef vertorden op die erde. Rijmb. 27286: Daer worden vertorden - - Meer dan dertich dusent man.

Bl. 106 vs. 7827 schrappe men de punt achter maken en plaatse haar achter stat in 28.

Bl. 109 vs. 8023 leze men:

Die joncfrouwen hebben doer u ghedaen
Vele meer pinen ende ontfaen.

Bl. 109 vs. 8124. De woorden die waest verde zijn fout. Men leze Doe waes verde,

[p. 183]

d.i. doe was des verde, toen bleef het er bij; en verder niet. Verde d.i. verste, uitstel, staking, einde vindt men ook Parth. 5461.

Bl. 111 vs. 8210. Mac. de zuivere imperatiefvorm van het enkv. heeft in het mnl. de korte stamvocaal, zoo ook nem, Segh. 4172, blas, 10196, drach, Franc. 1098, 7300, 3707, mac 2110, wes 10512, stec 10280, sprec, et, met, gef, slach, sich enz.

Bl. 111 vs. 8189 plaatse men een? achter fel.

Bl. 112 vs. 8276 plaatse men een! achter here.

Bl. 113 vs. 8338 bet. ‘Indien ik zoo gemakkelijk van den strijd was af te brengen.’

Bl. 113 vs. 8357 Hi sat also groot als een oven. Het tertium comparationis in dezen regel is vrij gezocht. De oven werd meer in vergelijkingen gebruikt, b.v. Limb. VIII, 58.

Sijn hooft was.......
Groet als een maetelijc oven

Vgl. onze uitdr. ‘gapen als een oven’ en ‘tegen een oven gapen.’

Bl. 121 vs. 8888 leze men vrouwe in plaats van vrouwen.

Bl. 123 vs. 9087 leze men sie ic in plaats van sie.

Bl. 125 vs. 9257 leze men sijt in plaats van tijt.

Bl. 127 vs. 9376 bet.: Indien de raad, de rechtbank het hiermede eens is; dien raet is subj.

Bl. 128 vs. 9416 bet.: Germein heeft het kostbaarste pand daarvoor (heves = hevet des) op het spel gezet.

Bl. 128 vs. 9458 schrappe men de punt na viant.

Bl. 130 vs. 9578. Kan met blommelkijn ook meel bedoeld zijn (Vgl. ons bloemmeel, bloem van roggemeel en derg.)? Dan zou Florette juist de benoodigdheden hebben voor het bakken van eene koek.

Bl. 134 vs. 9900 bet.: Dit was tegen, in het vooruitzicht van, hare aanstaande ellende.

Bl. 136 vs. 10013. Die jonge kinder, wies (Andd. wiens) en vs. 11491. Die seven, Wies moedere (Andd. Wiens). Dit wies, dat oorspr. slechts van het manl. en onz. enk. kon worden gebruikt, begon langzamerhand (evenals dies) ook voor het vrouw. gebezigd te worden, b.v. Stoke I, 453

de Coninghinne,

Dor wies bede ende dor wies minne.

1137.

de weduwe.....

Dies van Holland was de chens.

Franc. 6423.

bider puurster maget,

Wies simpelheit haer best behaget.

en eindelijk ook in het mv., waarvan de plaatsen uit den Segh. het bewijs leveren. Zij staan dus in gebruik volkomen gelijk met waarvan en daarvan.

Bl. 137 vs. 10122 leze men ment in plaats van men.

Bl. 141 vs. 10351 leze men soude in plaats van souden.

Bl. 142 vs. 10455 leze men dese in plaats van dede.

Bl. 143 vs. 10520. De woorden ‘vel int cruys’ zijn mij niet helder. Misschien is de lezing der Andd. ‘met een ghedruys’ dichter bij de waarheid.

Bl. 145 vs. 10664 leze men cloef in plaats van cloe.

Bl. 151 vs. 11141. Hoewel iewent te verdedigen is, was er geen reden genoeg om van de lezing iet, dat allen hebben, af te wijken.

[p. 184]

Bl. 152 vs. 11192 leze men dattu in plaats van datu.

Bl. 157 vs. 11538 leze men Die vroede in plaats van Die hertoghe. Vgl. vs. 11494, 11505, 11559. De zonen van Seghelijn, de zeven vroeden, hadden hier de macht, en niet de hertog, die kwam om zijne straf te ontvangen.

Bl. 159 vs. 11708. De woorden op merteel zijn corrupt, want men slaat niet met eene spade op een hamer. Denkelijk zal men moeten lezen bi morseel d.i. bij kleine stukjes, eene emendatie, waartoe de lezing der Andd.: ‘op dat morseel’ volle vrijheid geeft.